تنباکو و توتون در دوران صفوی و از طریق مرز عثمانی وارد ایران شد. ایرانیان ابتدا از چپق‌های بلند ترکی استفاده می‌کردند و سپس با ساخت قلیان، به نوع دیگری به دود کردن این ماده تسکین‌دهنده پرداختند. این ابتکار باعث شیوع مصرف توتون و تنباکو در بین اغلب مردم از طبقات اجتماعی مختلف از جمله بازاری‌ها، مردم عادی و حتی فرهیختگان آن دوران شد، تا جایی که نه‌تنها به مصرف آن روی آوردند، بلکه به فکر کشت و زراعت آن هم افتادند.

ببینید اسکاچپول می‌گوید؛ پدیده انقلاب اسلامی در تاریخ بشر، جزء استثنایی‌ترین موارد از نظر فراگیری است که تمام مردم نظم قبلی را نمی‌خواستند و نظم جدید را مطالبه می‌کردند. نمی‌توان گفت یک‌مرتبه تمام جمعیت ایران جوگیر شده بودند یا هر چیز بی‌پایه دیگر که گفته می‌شود! با فحاشی و متهم‌کردن افراد به چپ‌گرایی، مشکلی حل نمی‌شود. افراد نابخرد به هنگام برچسب‌زدن، مهندس بازرگان، آقای بهشتی، آقای مطهری را هم به چپ‌گرایی متهم می‌کنند. مثلاً معتقدند چون اصول اقتصادی قانون اساسی را آقای بهشتی نوشته، پس چپ‌گرا بوده است.

حکومت‌گران در هر دوره‌ای باید از خودشان بپرسند هنگامی که به‌خوبی بلدند راز و رمز فروپاشی تا دوره محمدرضا شاه را به‌روشنی توضیح داده و ریشه‌یابی کنند، چرا این دانسته‌ها در سطح دانسته می‌ماند؟ این توقف در لایه اطلاع از آن دلایلی بود که منجر به سقوط پهلوی نیز شد. پهلوی دوم هم دوست داشت قانون‌های خیلی مترقی بگذارد! و برنامه‌های جاه‌طلبانه بریزد! چون همه اینها برایش قابلیت نمایش داشت. اما وقتی نوبت عمل پیش می‌آمد، آن کار دیگر می‌کرد و دیدیم که چه بر سر او آمد.

فلسفه تاریخ بشری را وقتی نگاه می‌کنیم، آن را ذیل ناسیونالیسم نباید تعریف کرد، گویی که عالم بشری در ذات خود به انسان روسی، فرانسوی، ایرانی و... تقسیم می‌شده است. نه ما یک عالم داریم به نام عالم بشری، وقتی ابزار مفهومی فلسفه تاریخ داشته باشیم، بشریت را در وحدت آن ابتدا تعریف می‌کنیم. می‌گوییم ساحتی داریم به نام ساحت بشری که دارای الزاماتی است. اینجا باید مفاهیمی را پرورش دهیم. یکی مفهوم هبوط است، دیگری مفهوم فطرت است، این مفاهیم را اگر در سطح بشری تحلیل کنیم، دیگر انقلاب فرانسه و یا انقلاب ۱۳۵۷ را تفسیر محدود به یک کشور یا یک مذهب نمی‌کنیم. انقلاب به‌مثابه خروج انسان از رعیت‌وارگی و ورود به یک مرحله جدید، خودآگاهی انسانی است نه فرانسوی و یا اسلامی.

اگر از من بپرسید، بسیج مهم‌ترین آرزوی ایران در دوره مدرن است و هیچ‌چیزی بالاتر از این نیست. حتی علم را برای بسیج می‌خواهیم، بروکراسی برای بسیج می‌خواهیم، قانون را به نام بسیج می‌خواهیم و می‌فهمیم. ما به آن شکل به همه مسائل ورود کردیم.

امری که در انقلاب اسلامی هم محقق شد و این حاصل کشف خاصی بود که امام خمینی (ره) از مردم پیدا کردند. به یک تعبیری می‌شود گفت که در فرایند انقلاب که از سال ۴۲ شروع شد و در سال ۵۷ به ثمر نشست و تا جنگ هم ادامه پیدا کرد، امام (ره) به یک درکی از مردم و نسبت بین مردم و اسلام و برپایی حکومت اسلامی رسیدند که اتفاقاً در پیگیری آن نظم آنگلوساکسونی، انگلیسی‌ها به آن قدرت پی برده بودند.

شاید یکی از دلایل این مسئله همین بوده که اولین کار ویژه بسیج به سمت دفاع سخت رفته و به همین خاطر بعداً نتوانسته خود را از این چهارچوب نظری بیرون بیاورد. الان وقتی ما می‌گوییم تفکر بسیجی، ناب‌ترین تفکر انقلابی به ذهنمان می‌آید در حالی که قرار بوده بسیج اتفاقاً غیر ناب‌ترین نهاد ما باشد؛ یعنی نهادی باشد که با عموم مردم در ارتباط باشد.

بسیج حل‌المسائل نیست. بسیج یک نیروی انقلابی است. یعنی از طرفی تشخیصی دارد نسبت به اینکه امروز حکومت باید چه گام مهمی بردارد و باید خود را در چه موقعیت خطیری قرار دهد؛ چون خودش باید مردم را همچون نیروی زنده‌ای دعوت کند که آن‌ها برای برداشتن این گام بلند با دولت مشارکت کنند. البته ما وقتی می‌گوییم مردم، منظورمان صرفاً توده مردم نیست. منظورمان اتفاقاً نیروهای مولد جامعه هستند؛ نیروهایی که چه بساس در جامعه سرکوب و به حاشیه رانده شدند.

جامعه‌ای که فرهنگ آن فرهنگ عدالت‌خواهی و مقتدای او امیرالمؤمنین (ع) و هدف از تشکیل حکومت در آن عدالت بوده است، باید مفهوم عدالت را به درستی بداند و بعد بر اساس همین تعریف، به سمت اجرای عدالت در امور جاری برود. در این شرایط یکی از ابزارهایی که می‌تواند این مشکل را اصلاح کند، به‌کاربستن ابزاری به نام امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر است.

۲۰۰ سال تاریخ جنگ‌های این کشور به اذعان دوست و دشمن با ورود بسیج به طرزی باورنکردنی تغییر مسیر می‌دهد. یعنی کارآمدی خاصی از خودش نشان می‌دهد که در چهارچوب کارآمدی تمدن جاری قابل‌توضیح نیست. برای همین در موارد فراوان انکار می‌شود؛ ولی جنگ روی زمین و جلوی چشم همه است و بخشی از نتایجش قابل‌انکار نیست.