ضرب صدای برخی سازها مانند صدای سنج و طبل، اغلب ما را به یاد محرم و سینه‌زنی و نوحه‌خوانی می‌اندازد. بعضی ملودی‌ها هم بی‌بروبرگرد، ذهن‌مان را به سرعت به همین موضوعات منتقل می‌کند. با حرکت فرهنگی جامعه به سمت موسیقی، به‌طور کلی فضای ذهنی جامعه از سمت آواز بیشتر به سمت آهنگ حرکت کرده و شاید این مسأله روی تمایل بخشی از مخاطبان به شنیدن موسیقی‌های عاشورایی هم تأثیر گذاشته باشد. به هر شکل حالا اقتباس‌های موسیقایی از برخی نوحه‌ها و نواهای عاشورایی بیشتر رواج یافته است.
آلبوم «نفیر»
«امشب کنار یکدگر، بنشسته آل مصطفی/ فردا پریشان قلب‌شان چون قلب زهرا می‌شود» بیتی که سرضرب‌های حرکت در دسته زنجیرزنی را با صدای طبل دسته به‌خاطر می‌آورد و حالا تبدیل به یکی از قطعات یک آلبوم عاشورایی شده است تا یادبودی از نوحه‌های قدیمی دهه40 و 50 باشد. مهرماه سال94 آلبومی توسط موسسه «هنر و ادبیات هلال روی نی» منتشر شد که به بازخوانی نوحه‌های عاشورایی دهه40 و 50شمسی می‌پرداخت که به نوعی یادبود نوحه‌خوانی‌های استاد «محمد احدیان» به شمار می‌رفت. «نفیر» شامل 10قطعه است که «محسن جلیلی» و «امین شیرازی» آن‌ها را ساخته و تنظیم کرده‌اند و با صدای «سیدعلی‌سادات رضوی» اجرا شده‌اند. این نوحه‌ها برپایه موسیقی دستگاهی ایرانی ساخته شده‌اند و به همین دلیل با شنیدن قطعات این آلبوم، ضمن احیا شدن فضای موسیقی ایرانی در ذهن شنونده، فضای عاشورایی و ریتم دسته‌های عزاداری و نوحه‌خوانی نیز القا می‌شود.
سمفونی عاشورا
«امشبی را شه دین در حرمش مهمان است/ مکن ای صبح طلوع» شعری آشنا از نوحه‌ای که به محض خوانده شدن ملودی‌اش را با خود به همراه می‌آورد و آنقدر در فرهنگ ایرانی و حافظه موسیقایی مردم ما، جایگاه روشنی دارد که راه خود را به یک سمفونی کلاسیک با ساختار غربی هم باز کرده است. اما این تنها بخش جالب ماجرا نیست. «لوریس چکناواریان» آهنگساز و رهبر ارکستر پرسابقه و ارمنی کشورمان در اثر قابل توجه و پرطرفدارش به نام «سمفونی عاشورا» از این قطعه هم در ترکیب جدید ارکسترال استفاده کرده و علی‌رغم فضای تجربه نشده ساخته شده از گروه کر بزرگی که این ابیات را با حالتی جدید زمزمه می‌کنند، باز هم سوگی پر از حماسه شنونده را فرا می‌گیرد.
غریبانه
«گفتم کجا؟ گفتا به خون/ گفتم چه وقت؟ گفتا کنون» قطعه‌ای که علاوه بر القای فضای عاشورایی با دفاع مقدس هم پیوندی ناگسستنی را در ذهن زنده می‌کند خصوصاً اگر با صدای نوحه‌سرایان بسیجی دوران دفاع مقدس همراه شود. این قطعه‌ای است که با صدای نی آغاز می‌شود و سپس غلام کویتی‌پور، آن را اجرا می‌کند در آلبومی به «غریبانه» که شاید مشهورترین قطعه آن «چنگ دل» باشد. این آلبوم که در نوع خود اثری منحصر به فرد محسوب می‌شود، نشان می‌دهد که اقتباس موسیقایی از نوحه‌ها و اشعار معروف حسینی، محدود به تلاش‌های آهنگسازان نمانده بلکه نوحه‌سرایان مشهور کشور نیز در پل زدن میان این دو فضا تلاش‌های قابل توجهی داشته و آثار ماندگاری خلق کرده‌اند. آلبوم «غریبانه» نه به اندازه اقتباس‌های کلاسیک و ارکسترال، فضایی سنگین و دور از حس سنتی سوگ حسینی دارد و نه به اندازه آثار سنتی، سعی می‌کند با نزدیک شدن به موسیقی دستگاهی، حالت هنری و غریب بگیرد. قطعات این آلبوم را به سادگی می‌توان سرآمد موسیقی پاپ اقتباسی از نوحه‌های عاشورایی قرار داد که احتمالاً بیش از هر دو دسته دیگر در میان مردم شنیده شده‌اند.
گلچین
«من زاده علی مرتضایم، من شاهباز ملک لافتایم/ فضل و شرف همین بس از بدایم/ که خادمم به درگه حسینی، والله ان قطعتموا یمینی» ضرباهنگ این ابیات را هم کمتر کسی است که با خواندن آن‌ها به یاد نیاورد. نغمه‌ای که ملودی آن، بارها با اشعار مختلف در نوحه‌های عاشورایی همراه شده و در ذهن عزاداران نشسته و به یادگار مانده است. انتشار آلبوم «گلچین» محمد اصفهانی به بیش از دو دهه قبل باز می‌گردد و شاید بتوان یکی دو قطعه آن را در میان اولین اقتباس‌های موسیقایی از نوحه‌های مشهور و رایج قرار داد. آلبومی که از فریدون شهبازیان و محمد میرزمانی تا شهریار فریوسفی و محید اخشابی برای قطعات آن آهنگسازی کرده‌اند و اصفهانی مشخصاً در قطعه «سقای تشنگان»، با میرزمانی و برای قطعه «نوگل نینوا» با فریدون شهبازیان همکاری کرده است.
اپرای عاشورا
شاید برای شنوندگان جوان امروزی، پیوند میان نوحه‌ها و نغمه‌های سوگ حسینی با نمایش آیینی تعزیه چندان روشن نباشد اما اگر به 50سال قبل برگردیم تلفیق نوحه‌سرایی، روضه‌خوانی و تعزیه با هم و پیوندشان با موسیقی دستگاهی ایرانی بیشتر جلوه می‌کند طوری که ریشه برخی نغمات و ملودی‌های مشهور امروزی راحت‌تر روشن می‌شود. ویژگی برجسته و منحصر به فرد سلسله اپراهای «بهروز غریب‌پور» شاید در یادآوری همین پیوندها با هم در قالبی نو و شنیدنی باشد که در مورد خاص «اپرای عاشورا» او توانسته است از نمایش عروسکی به تعزیه پل بزند و تا اپرا که قالب نمایشی کلاسیک غربی است، راه پرپیچ و خمی را طی کند. با این حال اقتباس از اشعار و نغماتی که در تعزیه استفاده می‌شده‌اند، صرف‌نظر از سایر نوآوری‌های این اثر، می‌تواند یکی از نمونه‌های برجسته اقتباس موسیقایی از نوحه‌ها و روضه‌های عاشورایی به شمار آید.
انتهای پیام/
