گفتگو با صادق علیزاده، کارشناس رسانه درباره مناظره‌های تلویزیونی؛
با نزدیک‌شدن به زمان برگزاری انتخابات سال۱۴۰۰، امسال نیز رسانه ملی اقدام به پخش زنده مناظره‌های نامزد‌های ریاست‌جمهوری کرده تا از این طریق، هر‌کدام از نامزدها به شرح و توضیح برنامه‌های خود در حوزه سیاست داخلی و بین‌المللی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بپردازند.
به گزارش «سدید»؛ در روز‌های برگزاری انتخابات، یکی از پربیننده‌ترین برنامه‌های تلویزیون است که بین نامزدها برگزار می‌شود. ترتیب برنامه‌های تلویزیونی و زمان شروع حتی تا روز‌های نزدیک به روز موعد، یعنی ۲۸خرداد پخش خواهند شد. برگزاری این مناظره‌ها در حالی انجام می‌شود که بنا بود مناظره پایانی کاندیدا‌های سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری امروز شنبه ۲۲خرداد ساعت۱۷ برگزار بشود، اما طبق تصمیم‌گیری‌های جدید احتمالا این زمان به پس از ساعت۲۱ تغییر خواهد یافت. همچنین این دور از مناظره‌ها با تغییر شیوه برگزاری همراه خواهد بود و پرسش‌های یکسان در مدت‌زمان بیش‌تری از کاندیدا‌ها پرسیده خواهد شد. به این بهانه با صادق علیزاده، کارشناس رسانه درباره کم و کیف برگزاری مناظره‌های انتخاباتی گفتگو داشته‌ایم.
در دیدگاه شما برگزاری مناظره‌های انتخاباتی اصولا باید چه کارکردی داشته باشد؟
مناظره‌های انتخاباتی باید بتواند تا حدی تمایز‌ها و تفاوت‌های نامزدها را در حوزه‌های مختلف به مردم نشان بدهد. ببینید، نامزد‌هایی که از بررسی تأیید صلاحیت شورای نگهبان بیرون می‌آیند، از لحاظ نوع دیدگاه و عملکرد و نگاهی که به مسائل و پدیده‌ها دارند و اینکه نگاه‌شان چقدر واقعی است، از لحاظ اولویت‌شناسی و تشخیص اولویت‌های اصلی کشور و مردم، طبیعتا تفاوت‌های جدی با هم دارند. حتی برخی نامزد‌هایی که ممکن است در یک گروه و جریان سیاسی قرار داشته و در نگاه عام مردم، کپی برابر هم باشند، اما در خیلی از موضوعاتی که اشاره شد، تفاوت‌های محسوس و ملموسی با هم دارند. ما این را در تبلیغات انتخاباتی خیلی متوجه نمی‌شویم. هر‌کدام از نامزدها، چه به صورت فردی که در برنامه‌های رادیو و تلویزیونی حاضر می‌شوند و چه تبلیغات میدانی که با مردم دارند و چه در ستاد‌های انتخاباتی خودشان یکسری برنامه کلی را می‌گویند، منتها این برنامه‌ها تا در کنار برنامه سایر نامزدها قرار نگیرد، نقاط تمایزشان با هم مشخص نمی‌شود. از این حیث، وقتی این دیدگاه و برنامه‌ها، این راهکار‌ها و راه‌حل‌ها در کنار هم دیگر قرار می‌گیرند، می‌توانند در نسبت با هم مقایسه بشوند. به عقیده من مناظرات انتخاباتی باید در نقطه مطلوب و ایده‌آل خودش، این رنگین‌کمان نظام ذهنی و اجرایی نامزدها را بتواند تا حدی به مردم نشان بدهد. بله، امکان بازنمایی کامل و صددرصد آن نیست، ولی مردم باید در مناظرات به این تشخیص برسند که مثلا نامزد X و Y که از یک جریان سیاسی‌اند، در حوزه کارآفرینی یا حوزه اداری سیستم آموزش عالی یا آموزش‌وپرورش کجا‌ها با هم تفاوت دارند. این نقطه ایده‌آل مناظرات انتخاباتی است و قبول دارم امکان تحقق صددرصد آن نیست. بخشی از آن به‌خاطر واقعیت‌های عینی نظام سیاسی ماست و بخشی هم به‌خاطر محدودیت‌های رسانه. به هر حال تلویزیون به‌عنوان یک رسانه، پتانسیل و نقاط قوتی دارد و محدودیت‌ها که شما باید در چارچوب اقتضائات این رسانه برنامه‌تان را اجرا بکنید، ولی اکنون اتفاقی که در مناظرات انتخاباتی ما افتاده، این است که آن هدف ایده‌آل که اتوپیای مناظرات محسوب می‌شود، به حاشیه رفته و آنچه اصل شده، پنجه‌کشیدن نامزد‌های انتخاباتی ما به یکدیگر است؛ بنابراین آن تنوع و تکثر و تعدد دیده نمی‌شود که ببینیم چقدر موفقیت‌آمیز خواهند بود یا نه.
میزان جنجال و آگاهی‌بخشی در این مناظره‌ها تا چه حد و چگونه می‌تواند باشد؟!
نکته اول اینکه، چون این مناظرات از قاب رسانه تلویزیون پخش می‌شود، به خودی خود پتانسیل زیادی دارد برای اینکه رها بشود به سمت موضوعات عام، سطحی و جذابیت‌های زودگذر، چون تلویزیون چنین رسانه‌ای است. در میزان سلسله مراتب رسانه‌ای، تلویزیون رسانه خیلی عمیقی نیست. رسانه‌ای است که کارکرد اصلی‌اش سرگرمی است و می‌بینیم که در تلویزیون برنامه‌هایی که به این چارچوب نزدیک‌ترند، موفق‌ترند. برای مثال، «دورهمی» و «خندوانه». از سوی دیگر هدفی به نام مناظرات انتخاباتی داریم که می‌خواهیم در عین پایبندی به یکسری اصول و قواعد، با آن تفاوت‌ها و تنوع و تکثر کاندیدا‌ها را به نمایش بکشیم. تنوع دیدگاه‌ها، اولویت‌سنجی و راهکار‌ها و برنامه‌های آن‌ها. این دو کارکرد در تضاد با‌هم اند و امکان ریختن این محتوا در آن ظرف نیست، ولی به نظرم یک راه میانه نیز وجود دارد که ما تا حد امکان اصل را، بازنمایی تنوع و تکثر و تعدد نامزدها و برنامه‌ها و دیدگاه‌های آن‌ها بدانیم و جذابیت‌های ظاهری رسانه تلویزیون را فرع ماجرا تعریف بکنیم.
یعنی با چالش در مناظرات موافق نیستید؟
من منکر و منافی این نمی‌شوم که ما یک سطحی از برخورد و اصطکاک و اختلاف آرایی در مناظرات نداشته باشیم، چون امکان ندارد و درست هم نیست. آدم‌هایی که دور هم نشسته‌اند حتما با هم تنوع دیدگاه دارند. ضمن اینکه اگر بخواهیم این تنوع دیدگاه و اختلاف رأی را از آن‌ها بگیریم جذابیت رسانه‌ای ندارد، اما اصل باید آن بازنمایی تنوع و تکثر نامزدها و برنامه‌ها و راهکارهای‌شان باشد و جذابیت رسانه‌ای فرع آن، ولی الان عکس آن اتفاق افتاده. شما به برخی کنش‌های مردم توجه کنید! وقتی می‌گویند مناظرات شروع شد، می‌روند مقداری تخمه آفتابگردان و تخمه ژاپنی می‌گیرند و می‌نشینند به تماشا! خب معنای این چیست؟ اگر مناظرات را بگذاریم کنار، در زندگی اجتماعی و فردی خودمان، ما در چه موارد و آیین‌های فردی و جمعی تخمه می‌شکنیم؟! وقتی فوتبال می‌بینیم یا فیلم سینمایی، یا می‌رویم استادیوم و سینما و پیک‌نیک. وقتی مخاطب چنین برخوردی با برنامه می‌کند، یعنی کارکردی که مناظرات در شکل فعلی‌اش برای مخاطب دارد، همان کارکردی است که مخاطب به استادیوم می‌رود! یعنی جنجال و حاشیه و پنجه‌کشیدن‌های نامزدها شده اصل و یک جذابیت کاذب رسانه‌ای را برای مخاطب خلق کرده است.
در دیدگاه شما برگزاری مناظره‌های انتخاباتی اصولا باید چه کارکردی داشته باشد؟
مناظره‌های انتخاباتی باید بتواند تا حدی تمایز‌ها و تفاوت‌های نامزدها را در حوزه‌های مختلف به مردم نشان بدهد. ببینید، نامزد‌هایی که از بررسی تأیید صلاحیت شورای نگهبان بیرون می‌آیند، از لحاظ نوع دیدگاه و عملکرد و نگاهی که به مسائل و پدیده‌ها دارند و اینکه نگاه‌شان چقدر واقعی است، از لحاظ اولویت‌شناسی و تشخیص اولویت‌های اصلی کشور و مردم، طبیعتا تفاوت‌های جدی با هم دارند. حتی برخی نامزد‌هایی که ممکن است در یک گروه و جریان سیاسی قرار داشته و در نگاه عام مردم، کپی برابر هم باشند، اما در خیلی از موضوعاتی که اشاره شد، تفاوت‌های محسوس و ملموسی با هم دارند. ما این را در تبلیغات انتخاباتی خیلی متوجه نمی‌شویم. هر‌کدام از نامزدها، چه به صورت فردی که در برنامه‌های رادیو و تلویزیونی حاضر می‌شوند و چه تبلیغات میدانی که با مردم دارند و چه در ستاد‌های انتخاباتی خودشان یکسری برنامه کلی را می‌گویند، منتها این برنامه‌ها تا در کنار برنامه سایر نامزدها قرار نگیرد، نقاط تمایزشان با هم مشخص نمی‌شود. از این حیث، وقتی این دیدگاه و برنامه‌ها، این راهکار‌ها و راه‌حل‌ها در کنار هم دیگر قرار می‌گیرند، می‌توانند در نسبت با هم مقایسه بشوند. به عقیده من مناظرات انتخاباتی باید در نقطه مطلوب و ایده‌آل خودش، این رنگین‌کمان نظام ذهنی و اجرایی نامزدها را بتواند تا حدی به مردم نشان بدهد. بله، امکان بازنمایی کامل و صددرصد آن نیست، ولی مردم باید در مناظرات به این تشخیص برسند که مثلا نامزد X و Y که از یک جریان سیاسی‌اند، در حوزه کارآفرینی یا حوزه اداری سیستم آموزش عالی یا آموزش‌وپرورش کجا‌ها با هم تفاوت دارند. این نقطه ایده‌آل مناظرات انتخاباتی است و قبول دارم امکان تحقق صددرصد آن نیست. بخشی از آن به‌خاطر واقعیت‌های عینی نظام سیاسی ماست و بخشی هم به‌خاطر محدودیت‌های رسانه. به هر حال تلویزیون به‌عنوان یک رسانه، پتانسیل و نقاط قوتی دارد و محدودیت‌ها که شما باید در چارچوب اقتضائات این رسانه برنامه‌تان را اجرا بکنید، ولی اکنون اتفاقی که در مناظرات انتخاباتی ما افتاده، این است که آن هدف ایده‌آل که اتوپیای مناظرات محسوب می‌شود، به حاشیه رفته و آنچه اصل شده، پنجه‌کشیدن نامزد‌های انتخاباتی ما به یکدیگر است؛ بنابراین آن تنوع و تکثر و تعدد دیده نمی‌شود که ببینیم چقدر موفقیت‌آمیز خواهند بود یا نه.
میزان جنجال و آگاهی‌بخشی در این مناظره‌ها تا چه حد و چگونه می‌تواند باشد؟!
نکته اول اینکه، چون این مناظرات از قاب رسانه تلویزیون پخش می‌شود، به خودی خود پتانسیل زیادی دارد برای اینکه رها بشود به سمت موضوعات عام، سطحی و جذابیت‌های زودگذر، چون تلویزیون چنین رسانه‌ای است. در میزان سلسله مراتب رسانه‌ای، تلویزیون رسانه خیلی عمیقی نیست. رسانه‌ای است که کارکرد اصلی‌اش سرگرمی است و می‌بینیم که در تلویزیون برنامه‌هایی که به این چارچوب نزدیک‌ترند، موفق‌ترند. برای مثال، «دورهمی» و «خندوانه». از سوی دیگر هدفی به نام مناظرات انتخاباتی داریم که می‌خواهیم در عین پایبندی به یکسری اصول و قواعد، با آن تفاوت‌ها و تنوع و تکثر کاندیدا‌ها را به نمایش بکشیم. تنوع دیدگاه‌ها، اولویت‌سنجی و راهکار‌ها و برنامه‌های آن‌ها. این دو کارکرد در تضاد با‌هم اند و امکان ریختن این محتوا در آن ظرف نیست، ولی به نظرم یک راه میانه نیز وجود دارد که ما تا حد امکان اصل را، بازنمایی تنوع و تکثر و تعدد نامزدها و برنامه‌ها و دیدگاه‌های آن‌ها بدانیم و جذابیت‌های ظاهری رسانه تلویزیون را فرع ماجرا تعریف بکنیم.
یعنی با چالش در مناظرات موافق نیستید؟
من منکر و منافی این نمی‌شوم که ما یک سطحی از برخورد و اصطکاک و اختلاف آرایی در مناظرات نداشته باشیم، چون امکان ندارد و درست هم نیست. آدم‌هایی که دور هم نشسته‌اند حتما با هم تنوع دیدگاه دارند. ضمن اینکه اگر بخواهیم این تنوع دیدگاه و اختلاف رأی را از آن‌ها بگیریم جذابیت رسانه‌ای ندارد، اما اصل باید آن بازنمایی تنوع و تکثر نامزدها و برنامه‌ها و راهکارهای‌شان باشد و جذابیت رسانه‌ای فرع آن، ولی الان عکس آن اتفاق افتاده. شما به برخی کنش‌های مردم توجه کنید! وقتی می‌گویند مناظرات شروع شد، می‌روند مقداری تخمه آفتابگردان و تخمه ژاپنی می‌گیرند و می‌نشینند به تماشا! خب معنای این چیست؟ اگر مناظرات را بگذاریم کنار، در زندگی اجتماعی و فردی خودمان، ما در چه موارد و آیین‌های فردی و جمعی تخمه می‌شکنیم؟! وقتی فوتبال می‌بینیم یا فیلم سینمایی، یا می‌رویم استادیوم و سینما و پیک‌نیک. وقتی مخاطب چنین برخوردی با برنامه می‌کند، یعنی کارکردی که مناظرات در شکل فعلی‌اش برای مخاطب دارد، همان کارکردی است که مخاطب به استادیوم می‌رود! یعنی جنجال و حاشیه و پنجه‌کشیدن‌های نامزدها شده اصل و یک جذابیت کاذب رسانه‌ای را برای مخاطب خلق کرده است.
برگزاری مناظره‌های انتخاباتی تا چه اندازه و چگونه می‌تواند موجب ترغیب مردم به رای‌دادن بشود؟
در کشور ما برخلاف بسیاری ادعا‌ها و تصوراتی که خیلی‌ها دارند، رسانه‌های اصلی هنوز رادیو و تلویزیون است؛ با وجود همه انتقاداتی که به آن وارد است و همه گمان می‌کنند دیگر کسی تلویزیون نمی‌بیند، اما صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران هنوز برای بخش قابل‌توجهی از مردم رسانه اصلی محسوب می‌شود واعتبار منبع بالایی دارد. مدیریت و اداره تبلیغات انتخاباتی از طریق مجاری صدا و سیما تا حد زیادی می‌تواند آن شور و هیجان و التهابی را که در فضای واقعی جامعه هست، به فضای رسانه‌ای و تصورات ذهنی مردم منتقل بکند. قابی که مردم از تلویزیون در نسبت با انتخابات می‌بینند، قابی است که آن چرخه پرشور و گرم‌کردن انتخابات را تقویت می‌کند. این موضوع پنهانی نیست. اگر این نکته را در نظر بگیریم که صدا و سیما بین ۸۰میلیون ایرانی هنوز معتبرترین و پرمخاطب‌ترین رسانه است، این قضیه خیلی شدیدتر و غلیظ‌تر خواهد شد و در التهاب رقابت‌های انتخاباتی و سیاسی حتما دخیل باشد.
اینکه امسال مناظره‌ها به صورت دونفره و رو در رو نیست، چه لطمه‌ای به کیفیت و نتیجه مناظره‌ها می‌زند؟
این طبیعی است، در یک گفت‌وگوی رسانه‌ای، اصلا مناظرات را کنار بگذارید، من و شما به‌عنوان یک ژورنالیست وقتی می‌خواهیم در باب موضوعی میزگرد بگذارید، زمانی میزگرد ما با حضور دو کارشناس برگزار می‌شود و یک وقت دیگر با حضور ۶ کارشناس. طبیعی است وقتی تعداد آدم‌هایی که در مورد موضوعی حق حرف‌زدن دارند، بالا می‌رود، کیفیت گفتگو پایین می‌آید، چون ما زمان و مجال محدودی داریم و در آن ظرف زمانی، یک وقت دو نفر می‌توانند حرف بزنند، یک وقت دیگر هفت نفر؛ بنابراین ایده‌آل‌ترین کیفیت برگزاری مناظرات، همان شکل دو نفر رو در روست، اما در همین وضعیت هم طرح و ایده‌هایی هستند که می‌توانند مناظرات فعلی را با همین تعداد از لحاظ کیفی برگزار کنند که نمونه‌هایش را در خود صدا و سیما مورد بررسی قرار دادند که در نهایت به همین مدل فکری رسیدند، ولی نمونه‌های دیگری هم بوده. مثلا یک مدلش اینکه شما به جای سه مناظره کلی که هر کدام سه ساعت است و همه با هم حرف بزنند، هفت برنامه مناظره داشته باشید و در یک برنامه، نامزد شماره یک می‌رود و درباره دو پرسش و دو چالش عمده مثل اقتصاد نظرش را می‌دهد و ۶ نفر دیگر او را نقد می‌کنند. در برنامه دیگری، نامزد شماره دو می‌رود و مثلا درباره سیاست خارجی نظرش را می‌دهد و دیگران نقدش می‌کنند. می‌خواهم بگویم مدل‌های دیگری هم هست که بتوان با همین وضعیت خروجی مطلوب‌تری از موضوع گرفت، اما به هر دلیلی مورد توجه قرار نگرفتند و ما رسیدیم به همین مدلی که می‌بینیم.
انتهای پیام/
منبع: صبح نو
ارسال نظر
