بررسی جایگاه «مستندپرتره»در رسانه ملی

به گزارش «سدید»؛ «مستند پرتره زیرشاخه سینمای مستند قرار می‌گیرد که به ساخت فیلمی درباره چهره‌ای سرشناس در حوزه‌های مختلف اختصاص دارد؛ چهره‌های تاریخی، علمی، هنری، سیاسی، فرهنگی، ورزشی و.... این نوع مستند اهمیت ویژه‌ای در مستندسازی دارد و ازجمله ویژگی‌های شاخص آن می‌توان به شناخت بصری مردم اشاره کرد». این چند جمله تعریف آکادمیک از «مستند پرتره» در میان اهالی سینمای مستند محسوب می‌شود که هر مخاطبی با یک جست‌وجوی ساده به آن دست می‌یابد، اما در واقع یک مستندساز برای ساخت مستند پرتره باید به اصول و قواعد مختلفی وفادار بماند تا خروجی مستند به بهترین شکل ممکن به سرانجام برسد.

 

 از مواردی که درباره ساخت مستند پرتره به مستندسازان آسیب وارد می‌کند این است که برخی مستندسازان جوان حین تولید «مستند پرتره» صرفا بر بیوگرافی چهره مورد نظر متمرکز می‌شوند، در حالی که مستند پرتره به هیچ وجه قرار نیست بیوگرافی یک شخص مشهور یا غیر مشهور باشد، بلکه مستند پرتره این اجازه را به مستندساز می‌دهد که به فراز و نشیب‌های تاریخی و اجتماعی دوران‌های مختلف در همراهی با یک شخص بپردازد و از آنجا که در این گونه سینمای مستند می‌توان به بیان بسیاری از مسائل پرداخت، این حوزه جایی برای نگاه ساده‌انگارانه به موضوعات مختلف ندارد.

متاسفانه برخی مستندسازان جوان با نگاه ساده‌انگارانه و سطحی، مستند‌های پرتره را به مستند‌های بیوگرافی اشخاص مشهور بدل کرده‌اند، اما از سوی دیگر مستندسازان حرفه‌ای کشور طی چند سال اخیر با تولید مستند پرتره‌های شاخص بخوبی به اثبات رساندند گونه پرتره در سینمای مستند می‌تواند ما را به لایه‌های درونی یک شخصیت نزدیک کند و حتی با محور قرار دادن زندگی یک فرد تاثیرگذار، می‌توانیم به مرور دوره‌های مختلف تاریخی نیز بپردازیم. از سویی تعریف مستند پرتره گاهی فراتر از روایت تصویری بیوگرافی یک چهره است. برخی مستندسازان کم‌تجربه نباید این ژانر را در حد قرار دادن دوربین جلوی شخصیت اصلی و چند نفر از دوستان و آشنایان تنزل دهند، زیرا مستند پرتره می‌تواند به روایت تاریخ از دریچه یک شخصیت برسد؛ در واقع گاهی افراد، بستری می‌شوند برای نشان دادن نقاط تاریک و مجهول تاریخ.

اما یکی از اتفاق‌های خوبی که برای ژانر «مستند پرتره» در سینمای مستند افتاده، اضافه شدن بخش ویژه «پرتره» در جشنواره سینما حقیقت است که این اتفاق بخوبی به بخشیدن هویتی مستقل به «مستند پرتره» منجر شده است. محمدرضا معصوم‌زادگان، از داوران بخش مستند پرتره جشنواره سینماحقیقت درباره اهمیت پرداختن به مستند پرتره گفته است: «در دنیای امروز همه چیز اهمیت خودش را دارد. همان‌قدر که فیلم داستانی اهمیت دارد، سینمای مستند نیز برای آگاه شدن مردم یک جامعه دارای اهمیت است.

از آنجا که در مستند پرتره سعی بر این است با نزدیک شدن به ویژگی‌های یک شخص، به کنکاش درباره حقایق دوران‌های مختلف بپردازیم، «پرتره» گونه بسیار مهمی در سینمای مستند به حساب می‌آید و خوشحالم که در جشنواره سینماحقیقت هم توجه ویژه‌ای به آن شده است.

مهم‌ترین ویژگی یک مستند پرتره این است که مخاطب با دیدن اثر، با سوژه همزاد‌پنداری کرده و بگوید «ای کاش من جای سوژه بودم» یا اینکه آرزو کند هیچگاه در چنین موقعیتی نباشد؛ بنابراین هرچقدر سازنده اثر صادق‌تر و سوژه دست‌یافتنی‌تر باشد، ‏ مستند پرتره موفق‌تری را شاهد خواهیم بود، همچنین تفاوت اصلی مستند پرتره با سایر مستند‌ها در این است که می‌تواند منجر به داشتن یک آرشیو غنی از چهره‌های مطرح و تاثیرگذاری شود که کمتر در جامعه شناخته‌شده هستند. حتی راش‌های این مستند‌ها نیز در سال‌های بعد همچنان کاربرد خاص خود را خواهند داشت».

روایت زندگی رضا فیاضی در «روز‌های ملی»
مستند «روز‌های ملی» به تهیه‌کنندگی و کارگردانی ابوالفضل توکلی به عنوان یکی از جدیدترین مستند‌های پرتره محور بتازگی به تولید رسیده و از شبکه مستند هم روی آنتن رفته است. «روز‌های ملی» تولید جدید شبکه مستند، پرتره‌ای از رضا فیاضی، بازیگر، نویسنده، صداپیشه و کارگردان ایرانی است و چند شب پیش برای نخستین بار روی آنتن تلویزیون رفت. ابوالفضل توکلی، تهیه‌کننده و کارگردان این مستند درباره این اثر گفت: این فیلم در ۵۷ دقیقه به زندگی شخصی و حرفه‌ای رضا فیاضی پرداخته است. فیلمبرداری این مستند زمانی که ایشان مشغول ساخت پروژه عروسکی «جال جمالو» بودند، آغاز شد و از لوکیشن‌های این فیلم می‌توان به واحد عروسکی کانون پرورش فکری، منزل این هنرمند و... اشاره کرد. این کارگردان افزود: از آنجا که آقای رضا فیاضی در هنر‌های مختلفی مثل بازیگری، کارگردانی، کار‌های عروسکی، آثار تاریخی مثل امیر کبیر و... فعالیت داشتند، خوشبختانه فیلم ما رنگ‌آمیزی مختلفی به خود گرفته و متنوع شده است. توکلی گفت: آقای فیاضی پیشنهاد ساخت این مستند پرتره را با روی باز پذیرفتند و در جریان تولید کمک کردند لوکیشن‌های متنوعی را به تصویر بکشیم، از آغاز هم گفتند به شما کمک خواهم کرد که «روز‌های ملی» فیلم جذابی باشد، به وعده خود هم عمل کردند، بسیار با ما همکاری و همراهی داشتند و این همدلی نشان از درک بالای ایشان دارد. وی درباره انتخاب نام فیلم هم گفت: تولد آقای فیاضی با ملی شدن صنعت نفت همزمان است و این تقارن باعث شد خانواده ایشان را ملی صدا کنند. نام فیلم از این خاطره جالب تاریخی وام گرفته است. گفتنی است مستند «روز‌های ملی» قسمت جدیدی از مجموعه مستند‌های پیشکسوتان دوبله و صداست که در شبکه مستند تولید می‌شود.


گفت‌و گوی با بیژن شکرریز؛ حکایت سال‌ها عاشقی
مصطفی پورکیانی: مجموعه مستند «حکایت دل» به کارگردانی بیژن شکرریز سال گذشته، به گواه بسیاری از کارشناسان این حوزه از مستند پرتره‌های دیدنی سیما بود و در حالی که یکی از شبکه‌ها میزبان پخش این مجموعه مستند بود، به دلیل بازخورد‌های مثبتی که این مستند از طرف مخاطبان داشت، از شبکه‌های مستند، اول و جام جم نیز روی آنتن رفته است. «حکایت دل» روایتگر برشی از زندگی مفاخر، اساتید و مشاهیر علمی است. به بهانه آماده‌سازی فصل جدید این مجموعه مستند با بیژن شکرریز، کارگردان این مجموعه به گفتگو نشستیم.

 برای ساخت مستند‌های پرتره، معمولا انتخاب نخست مستندسازان پرتره‌هایی از جنس سینما، موسیقی یا ورزش است و معمولا به دست آوردن اطلاعاتی از زندگی خصوصی اهل هنر و سلبریتی‌ها بیشتر برای مردم جذابیت دارد. با چه انگیزه‌ای سراغ پرتره مشاهیر علمی و فلسفی رفتید؟
من همیشه عادت دارم در ژانری ورود کنم که اصطلاحا شعور و سواد آن را داشته باشم. معمولا به هر کسی هر کاری گفته شود انجام می‌دهد و برایش فرقی نمی‌کند چقدر تخصص آن کار را داشته باشد و هیچ کس این جرات را به خودش نمی‌دهد که بگوید «من بلد نیستم»، ولی خداوند به من این شهامت را داده که در کاری که تخصص نداشته باشم، با صدای بلند بگویم «بلد نیستم». به عنوان نمونه مدتی قبل پیشنهاد ساخت یک مجموعه مستند ورزشی با پول بسیار خوبی به من شد، ولی وقتی اصطلاحا نوشتن دیکته ورزش هم برای من سخت و دشوار است، چگونه باید قبول کنم با پول بیت‌المال این مجموعه مستند ورزشی را بسازم، هرچند مشاوران این کار در کشتی آقای خادم و در والیبال آقای کارخانه بودند. من به عنوان مستندساز باید با بدیهیات کار آشنا باشم تا نتیجه نهایی کار برای خودم و مخاطب رضایت‌بخش باشد.

* در کنار ساخت این مستندها، هیچ وقت وسوسه نشدید ساخت ژانر‌های دیگر را نیز تجربه کنید؟
من طنازی و لودگی بلد نیستم؛ البته این به این معنا نیست که با کمدی مشکل داشته باشم، ولی قطعا با لودگی مشکل دارم. درست است نیازی نیست همه به مسائل پیرامون‌شان اندیشمندانه و فیلسوفانه نگاه کنند، ولی معتقدم به عنوان یک فیلمساز در هر ژانری که فیلم می‌سازم باید به ذهن و روان بیننده احترام بگذارم و با فیلم خود یک ارزش افزوده‌ای به دانسته‌های قبلی بیننده اضافه کنم.

* قبول دارید اصلا رفتن سراغ پرتره‌های علمی علاوه بر تخصص و به قول شما بلدی، شجاعت خاصی هم می‌خواهد؟ چون ممکن است تمام سعی شما با پس زدن مخاطب هدر رود.
دلیل اینکه سراغ ساخت مستند پرتره‌های علوم انسانی و اهل قلم رفتم این است که از کودکی با این افراد زندگی کرده‌ام؛ سال‌ها با نویسندگان، رمان‌نویسان، شعرا و اهل علم هم‌کلام و همنشین بوده‌ام و هر قدر هم سن من بیشتر می‌شد، بیشتر شیفته این افراد می‌شدم. البته، چون اهل سینما و موسیقی هم بودم، افتخار می‌کنم در کارنامه‌ام مستند آقایان محمدعلی کشاورز و فریدون ناصری وجود دارد؛ در عوض هیچ وقت به خودم اجازه نمی‌دهم و نداده‌ام از یک سیاستمدار، ورزشکار یا اقتصاددان فیلم بسازم. وقتی بیشتر وقت زندگی شما در کنار اهل علم و هنر گذشته، این شجاعت و اعتماد به نفس در کنار مهارت و تخصصی که دارید، باعث می‌شود نتیجه کار حرفه‌ای به نظر رسد.

* البته با انتخاب فرم مناسب هم می‌توان بهترین مستند پرتره‌های علمی را ساخت.
در زمینه ساخت مستند‌های پرتره از افراد علمی معتقدم قطعا نباید حرف‌های نامفهوم و تخصصی علمی گفته شود، ولی اگر به ساختار‌های این مجموعه مستند توجه کرده باشید، ما در کنار بعد علمی و تخصصی آن چهره، زوایای خانوادگی و مردمی بودن را نیز در کار لحاظ کرده‌ایم تا بیننده با همه زندگی آن فرد آشنا شود و جذابیت‌های ظاهری و فرمی کار نیز رعایت شده باشد.

* فصل جدید این مجموعه مستند با همان فرم گذشته تولید شده است؟
شالوده اصلی کار حفظ شده، ولی قطعا تفاوت اخلاقیات، شیوه زندگی و نوع تخصص چهره‌ها باعث شده روایت ما از هر شخصیت، تازگی خاص خود را داشته باشد و مخاطب این احساس را نکند که همه قسمت‌ها شبیه هم شده است.

 

انتهای پیام/