در گفتگو با کارگردان مستند «انیمیشن ایرانی» مطرح شد؛
تصویری مشخص با وجود تمام فرود و فرازهایش. تصویری که مخاطب آن اعم از عام یا خاص تعبیری مشخص از انیمیشن ایران دریافت بکند. تعبیری از یک اتفاق مستمر که طی بیش از هفت دهه همچنان رخ داده، تاثیر گذاشته، تاثیر پذیرفته و همچنان تا امروز ادامه یافته است.طبیعتا فیلم مستند به‌دلیل ماهیت ساختاری و تکنیکی‌اش نمی‌تواند مانند یک دایره‌المعارف، ریز به جزئیات نگاه کند. پس براساس این قاعده باید فعالان و آثاری مطرح می‌شدند که هر یک بخشی از انیمیشن ایران را نمایندگی می‌کردند.
به گزارش «سدید»؛ مهرداد شیخان، مستندساز پرکار و حرفه‌ای عرصه سینمای مستند یکی از متفاوت‌ترین آثار مستند ایرانی را کارگردانی کرده که به چهاردهمین جشنواره سینماحقیقت نیز راه پیدا کرد و هم‌اکنون در دوازدهمین جشن مستقل سینمای ایران، کاندیدای بهترین مستند بلند شده است. مستند «انیمیشن ایرانی»، چنان که از نامش برمی‌آید، به تاریخ انیمیشن و پدیداری، روند و تکامل انیمیشن ایران می‌پردازد که شیخان ایده بررسی روند کارتون‌های ایرانی را در بهترین شکل خود، دستمایه تولید مستند قرار داده است. این تهیه‌کننده، کارگردان و پژوهشگر، دانش‌آموخته طراحی گرافیک و فیلمسازی انیمیشن از دانشکده سینما و تئاتر است و تا امروز فیلم‌هایی نظیر «سیاه، سبز، سفید»، «درباره نصرت کریمی؛ فیلمساز و بازیگر نوآور ایرانی»، «در جست‌وجوی صبح» و «تاریخچه انتشارات امیرکبیر با محوریت عبدالرحیم جعفری» را ساخته است. همچنین در حوزه انیمیشن از کار‌های او می‌توان به زندگی مورچه‌ها، توکا در قفس، تنهایی، تعلیق، یار مهربان، اینجا پرنده بود، اشک تمساح و معما نام برد.
«شیخان» تاکنون جوایز داخلی و بین‌المللی فراوانی کسب کرده، شامل جایزه برترین انیمیشن (هفتمین جشنواره فیلم وارش)، جایزه بهترین فیلم انیمیشن جشنواره انیمیشن جیپور -هند، جایزه بهترین انیمیشن کوتاه نهمین جشنواره فیلم تیبرون-آمریکا، جایزه بهترین انیمیشن یازدهمین جشنواره بین‌المللی فیلمسازان مستقل پانوراما-یونان، جایزه بهترین انیمیشن سه‌بعدی جشنواره بین‌المللی فیلم انیمیشن بانجالوکا-بوسنی‌وهرزگوین، جایزه بهترین انیمیشن جشنواره بین‌المللی فیلم شبکه آزاد جهانی-صربستان، مقام دوم جشنواره بین‌المللی فیلم فرمولا موندی-آلمان، جایزه بهترین انیمیشن جشنواره بین‌المللی فیلم زوم-لهستان، جایزه بهترین فیلم کوتاه جشنواره فیلم کوتاه اردن، جایزه بهترین انیمیشن نهمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه مالسکورتو- ایتالیا، تندیس طلایی ششمین جشنواره بین‌المللی پویانمایی تهران، تندیس بهترین فیلم انیمیشن و بهترین کارگردانی انیمیشن چهاردهمین جشن خانه سینما، جایزه بهترین انیمیشن جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران، جایزه پرنده نقره‌ای برای دومین فیلم برتر از جشنواره پویانمایی تهران، حضور در جشنواره سینماحقیقت ۹۹، کاندیدای بهترین مستند، دریافت جایزه بهترین پژوهش، حضور در جشنواره فجر ۹۹، حضور در تصویر سال ۹۹، حضور در جشنواره فجر بین‌الملل ۱۴۰۰، حضور در جشن مستند ۱۴۰۰، کاندیدای بهترین مستند بلند. با مهرداد شیخان درباره مستند بلند «انیمیشن ایرانی» گفتگو کرده‌ایم.
چه عامل و دغدغه‌ای موجب شد برای ساخت مستند «انیمیشن ایرانی» اقدام کنید؟ آیا تولید این مستند یک کار سفارشی بود یا خودتان هم برای تولید آن انگیزه داشتید؟
من سال‌ها در انیمیشن ایران فعالیت داشتم و طی این سال‌ها، همیشه با فقدان یک تعریف جامع از هویت انیمیشن ایران مواجه بودم؛ به‌ویژه آنکه طی دو دهه گذشته، انیمیشن ایران به‌دلیل پیشرفت‌های فنی، رشد نیرو‌های مولد و ظهور استعداد‌های تازه مرحله متفاوتی را آغاز کرده و برای آینده‌اش خیز برداشته است. موضوع و ایده این فیلم از دل یکسری پژوهش‌های اولیه در سال‌ها پیش به وجود آمده بود که در نهایت با تصور ارائه تصویری مستند تصمیم به ساخت آن گرفتم.
پروسه پژوهش و نگارش فیلمنامه از چه زمانی و چگونه طی شد و برای تکمیل آن از چه منابعی استفاده کردید؟ آیا از تصاویر و اطلاعات آرشیوی هم بهره بردید؟
از ابتدای سال ۹۵ پژوهش آغاز شد، ادامه یافت و به مرور با تکمیل‌شدنش به نگارش اولیه پرداخته شد. در این مسیر هیچ منبع منسجم و گاهی حتی موثقی درمورد انیمیشن ایران -به‌ویژه سال‌های نخستینش- وجود نداشت. گذشته از بازبینی و تحلیل آثار ساخته‌شده در هر دوره، بیشترین بخش پژوهش‌ها معطوف به اطلاعات شفاهی و سپس اطلاعات مکتوب بود. مشکل بزرگ، اما همان‌طور که گفتم فقدان منابع دقیق و مشخص بود و همچنین پراکندگی‌های اطلاعات، دور از دسترس‌بودن اطلاعات و حتی مستهلک‌شدن‌شان بود. دامنه پژوهش این کار با توجه به اینکه انیمیشن در ایران چند خاستگاه متفاوت داشته، گسترده شد و به تمام مراکزی که فکر می‌کردم اثری از سوابق و اخبار مربوط به انیمیشن ایران وجود دارد مراجعه کردم.
از فیلم‌خانه ملی، موزه سینما، تلویزیون، کانون، ارتش و آرشیو‌های شخصی افراد و حتی بسیاری از مهاجران و مراکز مرتبط دیگر. در این روند اتفاقات خوبی رخ داد و توانستم به اطلاعات موثقی در رابطه با تاریخ انیمیشن ایران برسم که بسیار مهم و درعین‌حال دست‌اول بودند.
با توجه به اینکه در فیلم‌تان به ۷۰ سال تاریخچه و روند شکل‌گیری و گسترش انیمیشن ایرانی از آغاز تا سال‌های اخیر پرداخته‌اید، آیا فیلم جنبه تاریخی و آماری هم دارد یا جنبه گزارش وضعیت انیمیشن؟
از ابتدا قرار نبود برخورد آماری با سیر انیمیشن ایران شود، بلکه بنا بود تصویر مشخص و یکدستی از شرایط و روند شکل‌گیری و تکامل انیمیشن ایران ارائه شود؛ تصویری با وجود تمام فرود و فرازهایش. تلاش ما این بوده که این فیلم یک گزارش نباشد و درعین‌حال طوری بسته بشود که مخاطب تحلیل و نقد خود را داشته باشد. بااین‌حال، مستند «انیمیشن ایرانی» به اعتقاد من می‌تواند برای پژوهشگرانی که حتی با مقوله گزارش‌های تاریخی سروکار دارند، نوعی ملاک باشد. ارائه مقاطع زمانی مختلف از پدیداری، شکل‌گیری و روند انیمیشن ایران با اینکه در فیلم با ساختار تحلیلی و تاریخی تعریف شده، اما در کل می‌توان آن را گزارشی تاریخی به شمار آورد، ولی نه با آن مکانیزم معمول که مثلا در مستند‌های تلویزیونی دیده می‌شود.
آیا در فیلم، فقط انیمیشن‌های موفق و محبوب را گزینش کرده‌اید و نمایش می‌دهید یا مستند شما همه انیمیشن‌های تولیدی طی ۷۰ سال را در برمی‌گیرد؟
این‌طور نیست. انتخاب، مراجعه و ضرورت نمایش آثار انیمیشن تنها یک دلیل مشخص داشته است. چنانچه پیش از این گفتم، بنا بود تصویر مشخص و یکدستی از شرایط و روند شکل‌گیری و تکامل انیمیشن ایران ارائه بشود. بنا نداشتیم نمایش آثار و حتی مصاحبه‌شوندگان ویترین انیمیشن ایران باشند و با این حفظ فاصله سعی شده به فحوای آن پرداخته شود:
تصویری مشخص با وجود تمام فرود و فرازهایش. تصویری که مخاطب آن اعم از عام یا خاص تعبیری مشخص از انیمیشن ایران دریافت بکند. تعبیری از یک اتفاق مستمر که طی بیش از هفت دهه همچنان رخ داده، تاثیر گذاشته، تاثیر پذیرفته و همچنان تا امروز ادامه یافته است. طبیعتا فیلم مستند به‌دلیل ماهیت ساختاری و تکنیکی‌اش نمی‌تواند مانند یک دایره‌المعارف، ریز به جزئیات نگاه کند. پس براساس این قاعده باید فعالان و آثاری مطرح می‌شدند که هر یک بخشی از انیمیشن ایران را نمایندگی می‌کردند.
شیوه روایت فیلم چگونه است؟ در مستند «انیمیشن ایرانی» با مصاحبه طرفیم یا نریشن؟ شخصیت‌محور است یا موضوع‌محور؟
بخش اصلی روایت مستند را گفتار متن به پیش می‌برد. گفتار فیلم تقاطع‌هایی با تعدادی مصاحبه دارد که در جهت سندیت روایت، یکدیگر را تکمیل می‌کنند.
آیا فیلم در پایان، نتیجه‌گیری مشخصی هم دارد یا با پایان باز روبه‌روییم؟
نتیجه‌گیری را به مخاطب سپرده‌ام و به برداشتی که با مشاهده روند انیمیشن ایرانی به آن می‌رسد.
فیلمبرداری این مستند از چه زمانی آغاز شد و تا چه تاریخی به طول انجامید؟ آیا در جریان تولید با دوره کرونا هم برخورد کردید؟
خیر. تصویربرداری‌ها از میانه سال ۹۶ آغاز شد و حدود یک سال طول کشید.
به‌عنوان یک مستندساز، وضعیت مستندسازی کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ به نظرتان پیشرفتی در این زمینه داشته‌ایم و می‌توانیم با مستندسازی جهان رقابت یا برابری کنیم؟
به نظرم رشد خوبی در مستندسازی داشته‌ایم. بخش مهمی از این پیشرفت به مدد پیشینه این حرفه در ایران و نگاه و انگیزه‌های قوی مستندسازان بوده است. به‌طورکلی سینمای مستند لحن و گویشی جهانی دارد. اگر این تعریف پذیرفته باشد، می‌توان مستند‌های ایرانی را هم در سطح جهانی دانست، اما همچنان مساله اصلی مستندسازی در ایران، اکران و نمایش آثار است که شکل درست و فراگیری ندارد.
شیوه روایت فیلم چگونه است؟ در مستند «انیمیشن ایرانی» با مصاحبه طرفیم یا نریشن؟ شخصیت‌محور است یا موضوع‌محور؟
بخش اصلی روایت مستند را گفتار متن به پیش می‌برد. گفتار فیلم تقاطع‌هایی با تعدادی مصاحبه دارد که در جهت سندیت روایت، یکدیگر را تکمیل می‌کنند.
آیا فیلم در پایان، نتیجه‌گیری مشخصی هم دارد یا با پایان باز روبه‌روییم؟
نتیجه‌گیری را به مخاطب سپرده‌ام و به برداشتی که با مشاهده روند انیمیشن ایرانی به آن می‌رسد.
فیلمبرداری این مستند از چه زمانی آغاز شد و تا چه تاریخی به طول انجامید؟ آیا در جریان تولید با دوره کرونا هم برخورد کردید؟
خیر. تصویربرداری‌ها از میانه سال ۹۶ آغاز شد و حدود یک سال طول کشید.
به‌عنوان یک مستندساز، وضعیت مستندسازی کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ به نظرتان پیشرفتی در این زمینه داشته‌ایم و می‌توانیم با مستندسازی جهان رقابت یا برابری کنیم؟
به نظرم رشد خوبی در مستندسازی داشته‌ایم. بخش مهمی از این پیشرفت به مدد پیشینه این حرفه در ایران و نگاه و انگیزه‌های قوی مستندسازان بوده است. به‌طورکلی سینمای مستند لحن و گویشی جهانی دارد. اگر این تعریف پذیرفته باشد، می‌توان مستند‌های ایرانی را هم در سطح جهانی دانست، اما همچنان مساله اصلی مستندسازی در ایران، اکران و نمایش آثار است که شکل درست و فراگیری ندارد.
انتهای پیام/
منبع: صبح نو
ارسال نظر
