پدیده انقلاب دیجیتال از مفهوم تا کارکرد

گروه راهبرد «سدید»؛ رحمت مهدوی: امروزه دیگر هیچ عرصه‌ای از زندگی بشر نیست که تحت تأثیر انقلاب دیجیتال، پیامدها و آثار آن نباشد. انقلاب دیجیتال محدود به حوزه فنی و تکنولوژی نماند و خیلی سریع تمامی ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، ورزشی را در برگرفت. برخلاف انقلاب بخار و برق که به‌کندی و عمدتاً در چند کشور پیش رفت و مدت‌ها طول کشید به جوامع دیگر راه یابد، انقلاب دیجیتال خیلی زود گسترش یافت و کم‌وبیش به‌تمامی جوامع راه پیداکرده است و با ایستایی و پویا بودن خود ضمن اینکه باعث خلق صدها شغل، کار، متنوع شدن تولیدات عرصه صنعتی، کشاورزی و... شده، نقش به سزایی در خلق مفاهیم و گسترش رویدادهایی همچون جهانی‌شدن، فشردگی زمان و مکان، اقتصاد دیجیتالی، عصر ارتباطات و... نیز داشته است.

انقلاب در معنی ابتدایی و کلی تبدیل از وضعیتی به وضع دیگر است و انقلاب دیجیتال نیز دگرگونی و تبدیل‌شدن یک حالت به حالتی دیگری است که عامل آن تکنولوژی‌های دیجیتال است. انقلاب دیجیتال باعث پدید آمدن عصر دیجیتال شده است، عصری که در آن تکنولوژی‌های دیجیتالی به‌سرعت به همه عرصه‌های زندگی نفوذ کرده و همه فعالیت‌های ارتباطاتی، اقتصادی، تجاری، سیاسی، فرهنگی و نظامی را در برگرفته است.[1] یکی از کج‌فهمی‌های رایج که درباره انقلاب دیجیتال وجود دارد، معادل دانستن دیجیتال با فناوری اطلاعات است. در این نگاه غلط، افراد هر چه در مورد فناوری اطلاعات می‌دانند و درگذشته انجام داده‌اند را با همان دیدگاه و رویکرد، برای دیجیتال تجویز می‌کنند.

فناوری اطلاعات یک موضوع «بخشی» برای سازمان‌هاست، اما دیجیتال مفهومی «چتری» برای آن‌ها می‌باشد. برای تفسیر این جمله می‌توان گفت پیشبرد اجرای ابتکارات فناوری اطلاعات درسازمان ها، وظیفه گروهی از کارکنان است، اما پیاده‌سازی ابتکارات دیجیتال وظیفه‌ای همگانی است. تحول دیجیتال نگاهی فراتر و گسترده‌تر از فناوری اطلاعات دارد که تمامی سازمان و کارکردهای آن را متأثر می‌سازد. فناوری اطلاعات، بخشی از چتر تحول دیجیتال است؛ اما یکی از مهم‌ترین بخش‌های آن.

انقلاب دیجیتال دارای هفت نوع ویژگی یا قابلیت متداول است که سبب سهولت در کارها، رونق و خلق کسب‌وکارهای جدید و... شده است.

• اولین قابلیت این عصر، قابلیت اتصال است. امروز از خانه‌های متصل صحبت می‌کنیم، خانه‌های متصل به صاحبان آن، که می‌توان با استفاده از اپلیکیشن و از راه دور، انرژی، روشنایی، امنیت و بحران‌های خانه را مدیریت کرد.
  
  
• قابلیت دوم عصر دیجیتال، تعامل است. امروز این تعامل باید به‌صورت بلادرنگ وجود داشته باشد. برای مثال جهت استفاده از خدمات پلیس یا آمبولانس، مکان فردی که تماس گرفته است باید به‌صورت بلادرنگ برای آن‌ها نمایش داده شود.
• قابلیت سوم، تحرک است. این قابلیت در مورد تلفن همراه صادق است. برای مثال اپلیکیشن‌های آموزشی که یادگیری در هر مکان و هر زمان را امکان‌پذیر کرده‌اند. همچنین دفاتر کاری که از طریق موبایل می‌توان به کارتابل‌ها دسترسی داشت و استفاده از تاکسی‌سرویس‌های آنلاین که به‌راحتی از طریق تلفن همراه در دسترس هستند، ازجمله این موارد می‌باشند.
  
  
• قابلیت چهارم عصر دیجیتال، تحلیل‌گری است. تحلیل‌گری داده در بخش‌های مختلف کسب‌وکار می‌تواند اثربخش باشد. برای مثال تحلیل نظرات مشتریان در شبکه‌های اجتماعی که امکان ارائه خدمات بهتر را ممکن می‌سازد.
  
  
• قابلیت بعدی این عصر، به‌روزرسانی است. این قابلیت می‌تواند برای دستگاه‌های مختلفی که سیستم‌عامل دارند ازجمله یخچال، تلفن همراه، خودرو و غیره از راه دور وجود داشته باشد. این موضوع برای اتومبیل‌های متصل و خودران اهمیت زیادی دارد.
  
  
• قابلیت ششم، توصیه‌گری است. اپلیکیشن‌های مسیریابی مانند بلد، اپلیکیشن‌های خرده‌فروشی مانند دیجی‌کالا و یا اپلیکیشن‌های مقایسه قیمت محصولات مانند ترب، با به‌کارگیری سیستم‌های هوشمند، بهترین پیشنهادات‌ را به شما ارائه می‌کنند.
  
  
• قابلیت آخر افزودن است. این قابلیت یک ویژگی را به دنیای واقعی شما اضافه می‌کند. فرض کنید از فروشگاهی پرده‌ای را انتخاب می‌کنید و در اپلیکیشن یا سایت آن فروشگاه، گوشی موبایلتان را روبه پنجره‌ می‌گیرید و در داخل عکس، صحنه واقعی خانه‌تان را می‌بینید که آن پرده به آن اضافه شده است.

همه این‌ها ویژگی‌های برآمده از انقلاب دیجیتال هستند و برای سنجش خودمان  در راستای میزان دیجیتالی‌شدن، می‌توانیم ببینیم از چه تعدادی از این ویژگی‌ها و تا چه حد برخوردار هستیم.[2]

جدا از موارد فوق انقلاب دیجیتال باعث خلق مفاهیم دیگری در حوزه ­های مختلف شده است. در عرصه سیاسی تحول بسیار مهمی چون جهانی شدن را به راه انداخته است.[3] جهانی­ شدن از جمله مفاهیمی است که با انقلاب دیجیتال خلق شده است. محوشدن مرزهای جداکننده جهان و حرکت تدریجی جهان به‌سوی نوعی همگنی یا هم‌گونگی، بیش‌تر در عرصه‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی که در واقع می‌توان آن را نوعی حرکت از کثرت به وحدت دانست، جهانی‌شدن گفته می‌شود.[4] ساموئل هانتينگتون مي­گويد: منظور از جهاني، نزديك شدن باورها، آگاهي­ها، رفتارها و نهادهاي مشتركي است كه انسانها در سراسر جهان دارند.[5]

جهانی شدن به فرایندی گفته می ­شود که از طریق آن حوادث، تصمیمات و فعالیت ­های یک­بخش از جهان می­ تواند نتایج مهمی برای افراد و جوامع در بخش­ های بسیار دور کره ­زمین دربرداشته باشد.[6] برخی مفهوم جهانی شدن را به مجموعه فرایندهای پیچیده­ ای اطلاق کرده ­اند که به موجب آن، دولت ­های ملی به نحو فزاینده­ ای به یکدیگر مرتبط و وابسته می ­شوند و همین ارتباط و وابستگی است که برای مفهوم حاکمیت ملی و دولت ملی مشکلاتی ایجاد می­ کند.[7] در مقابل جهانی شدن برخی دیگر از جهانی ­سازی استفاده می ­نمایند. برخی نظریه ­پردازان معتقدند که جهانی شدن یک فرایند است و به شکل خودکار طبیعی، در حال تکوین است. بنابراین از این کلمه در برابر Globalization استفاده می ­کنند. در مقابل؛ برخی دیگر از پژوهش­گران داخلی قائل بر پروژه بودن Globalization هستند، بر همین اساس از کلمه جهانی ­سازی استفاده می ­کنند و معتقدند که این ترجمه، ترجمه بهتری برای واژه Globalization است. آنها معتقدند که جهانی ­سازی برنامه ­ای از پیش طراحی شده است، که قدرت های اقتصادی و سیاسی... در راستای هدف های خاصی، درصدد اجرای آن هستد.[8] انقلاب دیجیتال با خلق جهانی شدن مفهوم دیگری را وارد ادبیات زندگی بشر تحت عنوان فشردگی زمان و مکان نموده است.

از نظر دیوید هاروی؛ جهانی شدن به مرحله­ ای شدید از فشردگی زمان و فضا منجر شده است، که دارای تأثیر گیج ­کننده و مخربی بر رویه ­های سیاسی – اقتصادی، توازن قدرت طبقات و نیز بر زندگی فرهنگی و اجتماعی است. [9] به­ عبارتی هاروی به فشردگی زمان و فضا در مقوله جهانی ­شدن باور دارد. فشردگی زمان و فضا عبارت است از کاهش زمان و کوچک شدن فضا، با آغاز فرایند فشردگی زمان، نطفه فرایند جهانی شدن هم بسته شد[10].

از نظر رابرتسون، جهانی شدن؛ برداشتی است از فشردگی جهان و افزایش آگاهی از آن مانند یک کل. رابرتسون، فرایند جهانی شدن را تابع منطقی، مستقل و ناگریز می­ داند. این فرایند؛ به ­واسطه برخورد و ستیز، پیش می­ رود، و به ­همین دلیل، وی از وابستگی دوسویه فزاینده جهانی سخن می­ گوید، نه از همگون­ تر و یکپارچه ­تر شدن جهان.[11]

از نظر واتز نیز «جهانی شدن عبارت است؛ از فرایند فشردگی زمان و مکان (فضا) که در نتیجه آن، انسان های دنیا به صورتی نسبتا آگاهانه، در جامعه واحد جهانی ادغام می ­شوند، و در نتیجه آن بسیاری از محدودیت های جغرافیای و سیاسی به ترتیبات اجتماعی و فرهنگی از بین می ­روند یا کاهش می­ یابند.[12]

خلق مفاهیم جدید بواسطه انقلاب دیجیتال محدود به عرصه سیاسی نبوده و در حوزه ­های دیگر همچون اقتصاد نیز شاهد رواج مفاهیمی همچون اقتصاددیجیتالی باشیم. اقتصاد دیجیتالی، اقتصادی فراماده، بی وزن و نرم ­افزاری است که به نوعی حکایت از این دارد که عامل محرک اقتصاد دیگر ماده نیست، بلکه چیزی بی­ وزن غیر مادی مانند اطلاعات و دانایی است.[13] اقتصاد دیجیتال، یعنی استفاده نمودن کسب و کارها از فناوری اطلاعات. برخی معقتدند با فراگیر شدن آثار انقلاب دیجیتال، موج دیگری آغاز شد که آن را می‌توان انقلاب صنعتی چهارم یا اقتصاد دیجیتال نامید. باوقوع انقلاب دیجیتال چیزی به نام «اقتصاد بی وزن» در دنیای سرمایه گذاری به وجود آمده است. شرکت های عظیم، به جای سرمایه از استراتژی اقتصاد بی وزن استفاده می کنند.

دنی کوا اقتصاددان انگلیسی، اقتصاد مبتنی بر دیجیتال را اقتصاد بدون وزن می نامد. وی معتقد است برخلاف گذشته که رشد اقتصادی بر حسب تولید محصولات سنگین همچون فولاد و تجهیزات و ماشین آلات صنعتی و نظایر آن تعریف می­ شد، امروزه رشد اقتصادی بر حسب فکر خلاقانه و نرم افزار تعریف می ­شود. هم اکنون بسیاری از شرکت های برتر جهان، بر اساس اقتصاد بی ­وزن فعالیت می­ کنند. اقتصادی که تمام بار آن بر شانه دو پارامتر کلیدی “اطلاعات و ارتباطات” قرار دارد. باری که برای تاجر و تولید کننده بی وزن محسوب می­ شود. بزرگترین شرکت های تاکسی­رانی جهان مانند اوبر، حتی یک تاکسی ندارند. آنها با استفاده از اطلاعات صاحبان اتومبیل­ هایی که می خواهند مسافر جا به جا کنند و برقراری ارتباط با کسانی که در جستجوی تاکسی هستند، درآمد هنگفتی را کسب کرده اند. بزرگ­ترین شرکت تبلیغاتی جهان یعنی گوگل، حتی یک بیلبورد فیزیکی ندارد. این شرکت فقط اطلاعات دارد و ارتباطات که با وقوع انقلاب دیجیتال محقق شده است.[14] انواع شبکه های اجتماعی همچون فیس­بوک، اینستاگرام، شبکه­ های اجتماعی و... از مصادیق اقتصاد دیجیتال هستند که با استفاده از ظرفیت های انقلاب دیجیتال ایجاد شده ­اند. نوعی از درآمدزایی که قبلا وجود نداشته و تصور آنها ممکن نبود.

ارزهای دیجیتالی همانند Bitcoin و Ethereum و... نیز از مصادیق اقتصاد دیجیتالی است که پیش­بینی می­ شود در آینده تمامی معاملات خرد و کلان به واسطه آنها انجام خواهد شد و عصرجدیدتری را رقم خواهد زد. انقلاب دیجیتال در حوزه ارتباطات نیز منجر به مفهوم جدید عصر ارتباطات شده است و اساسا معنی ارتباط یا حمل و نقل را به کلی دگرگون کرده است و مفهوم انسان جدید و فرهنگ مبتنی بر آن را فراهم آورده و ابعادی نوین به آن بخشیده است. انسان در فرایند عصر ارتباطات و اطلاعات امروزی دارای حقوق جدید همچون پیدایش حق پیام­رسانی و برقرار کردن ارتباطات شده است، این امر موجب می­ شود که مدل انسان محق امروزی در سرتاسر جهان گسترش یابد و فرهنگ ­ها و ارزش ­های موجود در این مدل نیز ابعادی جهانی یابند.[15]

عصرارتباطات و عصر دیجیتالی دو واژه در هم تنیده بوده و بسیاری آنها را مترادف هم می­ نامند. عصر ارتباطات دوره ای است که در آن به سر می­ بریم. عصری که انتقال آزاد و سریع اطلاعات شاخصه اصلی آن می باشد و دسترسی فراگیر و همگانی را فرای مرزهای دولت_ ملت ها ایجاد کرده است. تاثیرات عصر ارتباطات البته محدود به حوزه ارتباط نمانده و بسیاری از حوزه ­ها حتی ادیان را تحت­ تاثیر قرار داده است. از مهم­ترین تاثیرات عصر ارتباطات جدا از حوزه سیاسی، اقتصادی را در حوزه دین و آسان­ سازی دستیابی به اطلاعات و آموزه های تخصصی ادیان است که هر فرد عادی را قادر به خروج از التزام به یک سنت واحد مذهبی و خلق جنبش ­های مذهبی جدید می ­کند، یعنی عصر اطلاعات منجر به محو فاصله میان متخصصان مذهبی و طرفداران غیر متخصص دین شده است. [16]

عصر ارتباطات، عصری است که در آن با بهره­ گیری از لوازم و ظرفیت های انقلاب دیجیتال ارتباطات بر خلاف ارتباطات سنتی که در گذشته وجود داشت، غیرشخصی بوده و از طریق وسایل ارتباط جمعی در اختیار انسان ها قرار می­ گیرد.  ارتباط در گذشته از طریق چهره به چهره و بدون واسطه انتقال پیدا می­ کرد؛ اما امروزه ارتباطات از طریق وسایل ارتباطی (نظیر رادیو و تلویزیون، شبکه ­های مجازی صورت می­گیرد، که پیام ­ها بدون تماس مستقیم میان پیام دهنده و پیام گیرنده منتقل می ­شود. همچنین می ­توان گفت عصر ارتباطاعات عصری است که در آن ارتباط، نهادی است. در گذشته ارتباطات به طور تصادفی صورت می ­گرفت. اغلب در برخوردهای تصادفی، اطلاعاتی را از طریق گوش و دهان مبادله می­ کردند؛ اما در عصر امروز، تکنیک­ های ارتباط جمعی به طور ارادی و عَمدی در قالب نهادهای اجتماعی به کار خود ادامه می ­دهند. فرستنده ­های رادیویی و تلویزیونی و استودیوهای سینمایی از این قبیل نهادها به شمار می­ آیند.

انسان در عصر  ارتباطات، تشویق به مطالعه و بالا بردن سطح آگاهی ­های خود می ­شود و از طریق وسایل ارتباط جمعی، لحظه به لحظه با وقایع و رویدادهای سیاسی و فرهنگی جهان آشنا می ­شود و این آشنایی در عملکرد و رفتار وی در جامعه مؤثر است. با گسترش وسایل ارتباط جمعی، سطح فرهنگ­ ها و آداب و رسوم اعضای جامعه نیز دگرگون شده است. آمدن مُدها به بازار، تغییر نوع برخورد و گفتارهای اعضای جامعه، تغییر نوع زندگی مردم و... معلول عصر جدید ارتباطات به شمار می­ آیند[17].

منابع

• آشناگر، داریوش، جهانی شدن و امپریالیسم، مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، 1388، شماره267.
• خوازمی، شهیندخت، ایران و انقلاب دیجیتال، سال سیزدهم، شماره چهاردهم، رسانه 1381 ، شماره 52.
• رابرتسون، رونالد، جهانی شدن، تئوری­های اجتماعی و فرهنگ جهانی، مترجم: کمال پولادی، نشر ثالث، تهران، 1380.
• ربّانی، محمّدباقر، عصر ارتباطات، مجله حدیث زندگی بهمن و اسفند 1382، شماره 15.
• سلیمی، حسین، فرهنگ­گرایی، جهانی شدن و حقوق بشر، دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی، تهران، 1383.
• شاه­محمدی، عبدالرضا، عصر ارتباطات واطلاعات و جهانی شدن دین، پژوهش های ارتباطی 1382شماره 35.
• شامی زنجانی، مهدی، تحول دیجیتال؛ چیستی و چرایی، http://shamizanjani.ir/%d8%aa%d8%ad%d9%88%d9%84-%d8%af%db%8c%d8%ac%db%8c%d8%aa%d8%a7%d9%84%d8%9b-%da%86%db%8c%d8%b3%d8%aa%db%8c-%d9%88-%da%86%d8%b1%d8%a7%db%8c%db%8c/
• شجاعی­زند، علیرضا، سلسله­های اسلامی در ایران و مسئله مشروعیت، مجله حکومت اسلامی زمستان 1375، شماره 2.
• نش،کیت، جامعه شناسی سیاسی معاصر، مترجم: محمد تقی دلفروز، نشر کویر، تهران،1380.
• گل­محمدی، احمد، جهانی­شدن فرهنگ، هویت، نشر نی، تهران، 1381.
• ویلیام، مارک، بازاندیشی در مفهوم حاکمیت: تاثیر جهانی شدن بر حاکمیت دولت، مترجم: اسماعیل مردانی گیوی، مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، تهران،1379، شماره155-156.
• هانتينگتون، ساموئل، برخورد تمدن­ها و بازسازي نظم جهاني، دفتر نشر پژوهشهاي فرهنگي، تهران، 1378، چاپ اول.
• واترز، مالکوم، جهانی شدن، مترجم: اسماعیل مردانی­گیوی- سیاوش مریدی، سازمان مدیریت صنعتی، تهران.
• ماهنامه http://kwcmag.com/

[1] شهیندخت خوازمی، ایران و انقلاب دیجیتال، سال سیزدهم، شماره چهاردهم، رسانه 1381 شماره 52، ص: 44

[2]  مهدی، شامی زنجانی، تحول دیجیتال؛ چیستی و چرایی، http://shamizanjani.ir/%d8%aa%d8%ad%d9%88%d9%84-%d8%af%db%8c%d8%ac%db%8c%d8%aa%d8%a7%d9%84%d8%9b-%da%86%db%8c%d8%b3%d8%aa%db%8c-%d9%88-%da%86%d8%b1%d8%a7%db%8c%db%8c/

[3]   شهیندخت خوازمی، ایران و انقلاب دیجیتال، سال سیزدهم، شماره چهاردهم، رسانه 1381 شماره 52، ص: 44

[4] - علیرضا شجاعی­زند، سلسله­های اسلامی در ایران و مسئله مشروعیت، مجله حکومت اسلامی  زمستان 1375، شماره، 2، ص:30

[5] ساموئل هانتينگتون، برخورد تمدن ها و بازسازي نظم جهاني، دفتر نشر پژوهشهاي فرهنگي، تهران، 1378، چاپ اول، ص: 87

[6] ویلیام مارک، بازاندیشی در مفهوم حاکمیت: تاثیر جهانی شدن بر حاکمیت دولت، مترجم: اسماعیل مردانی گیوی، مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، تهران،1379، شماره155-156، : 138

[7] کیت نش،جامعه شناسی سیاسی معاصر، مترجم: محمد تقی دلفروز، نشر کویر، تهران،1380، ص: 10

[8] داریوش آشناگر، جهانی شدن و امپریالیسم، مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، 1388، شماره267، ص: 5

[9]  ویلیام، همان، ص:138

[10] احمد گل­محمدی، جهانی­شدن فرهنگ، هویت، نشر نی، تهران، 1381، ص: 46

[11] رونالد رابرتسون، جهانی شدن، تئوری­های اجتماعی و فرهنگ جهانی، مترجم: کمال پولادی، نشر ثالث، تهران، 1380، ص: 117

[12] مالکوم واترز، جهانی شدن، مترجم: اسماعیل مردانی­گیوی- سیاوش مریدی، سازمان مدیریت صنعتی، تهران، ص : 200

[13]  خوارزمی همان، ص: 49

[14]  ماهنامه http://kwcmag.com/

[15] حسین سلیمی، فرهنگ­گرایی، جهانی شدن و حقوق بشر، دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی، تهران، 1383، : 395

[16] عبدالرضا شاه محمدی، عصر ارتباطات واطلاعات و جهانی شدن دین، پژوهش های ارتباطی 1382شماره 35

[17] محمّدباقر ربّانی، عصر ارتباطات، مجله حدیث زندگی بهمن و اسفند 1382، شماره 15، ص: 46

/انتهای پیام/