به گزارش «سدید»؛ وقتی سخن از سبک زندگی به میان می‌آید، بیشتر معطوف به زندگی فردی و خانوادگی است اما درباره افرادی که از وجهه تاثیرگذاری والایی میان جمع برخوردارند ماجرا کمی متفاوت‌تر می‌شود. حال اگر شخصیتی از مقام تاثیرگذاری فرا‌مرزی و فرا‌مذهبی برخوردار باشد، قطعا باید سبک و سیره زندگی را در گستره وسیع‌تری جست‌وجو کرد. برهمین اساس سبک زندگی امام علی(ع) را نمی‌توان در یک محدوده خاص تحلیل کرد چرا که زندگی فردی و اجتماعی امام درهم تنیده و مرزهای شهر و کشور اسلامی را درنوردیده است. مولای متقیان شخصیتی فرا دینی و چهره‌ای انسانی است. علمای اهل سنت و سایر مذاهب او را امام انسانیت می‌نامند. چنین فردی را باید در همه ابعاد شخصیتی مورد توجه قرار داد تا به تعریف و تحلیل جامع‌تری دست یافت. آیت‌ا... شیخ نجم‌الدین طبسی در گفت‌و‌گوی پیش رو به بیان نکات جالبی از زندگی فردی و اجتماعی امیرالمومنین(ع) و تحلیل زندگی آن حضرت پرداخته است. آیت‌ا... شیخ نجم‌الدین مروجی طبسی از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، اساتید خارج فقه و اصول و نویسندگانی است که تحلیل‌های تاریخی و اجتماعی وی درخصوص زندگی اهل بیت(ع) قابل توجه است. بیش از ۵۰ جلد کتاب به رشته تحریر درآورده و سال‌ها در کسوت مبلغ بین‌المللی به کشورهای اروپایی سفر کرده و به تبلیغ دین پرداخته است. تدریس در دانشگاه و حوزه و فعالیت پژوهشی در عرصه مهدویت از دیگر فعالیت‌های آیت‌ا... است.
خانواده سالم در سبک زندگی علوی چه مشخصه‌هایی دارد؟
خانوده‌ای سالم است که الگوی سالم داشته باشد. این‌که الگوی سالم بر چه اساس و معیاری تعیین می‌شود، دو مسیر دارد. گاهی انسان مهر تأیید بر روش زندگی فردی می‌زند و او را به‌عنوان الگو معرفی می‌کند و گاه خداوند مهر تأیید می‌زند. تأیید خداوند بر سلامت سبک زندگی اهل بیت(ع) با نزول آیه تطهیر مشخص می‌شود: «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا». خداوند در این آیه به‌صراحت اعلام می‌کند که می‌خواهد بدی و پلیدی را از خانواده نبوی دور کند. آیات و روایات فراوانی در متون دینی آمده‌است که ملاک الگوی زندگی سالم را خاندان نبوت می‌داند. در رأس این خانواده، علی(ع) است. پرسش من این است که کدام عقل سلیمی جز این خاندانی که مهم‌ترین دلیل الگو بودن را دارند می‌تواند به‌عنوان سرمشق خود بپذیرد؟ چه کسی را می‌خواهید جایگزین کنید؟ سبک زندگی علوی ارکانی دارد که آن را از انحصار در محیط خانه خارج می‌کند. برای فهم بهتر آن به تحلیل برخی صفات و رفتارهای علی(ع) می‌پردازم.
یکی از خصوصیات ارزنده امام علی(ع) این بود که در دوره حیات پیامبر(ص) هرگز از دایره فرمایشات رسول‌ا... خارج نشده و هر دستوری که پیامبر می‌داد، اجرا میکرد. به عبارت دیگر همواره سایه نبی‌ا... بود. این رفتار امام الگوی اجتماعی ما برای تبعیت از ولی زمانه است. امام علی(ع)، پس از رحلت پیامبر خاتم نیز تغییر رویه نداده و بر همان سیره نبوی حرکت کرد.
نکته دیگری که از پیوند رفتارهای اجتماعی و فردی امام پرده بر می‌دارد، حساسیت امام نسبت به بیت‌المال است. امام این مسأله را تنها برای امیران و همکاران خود عنوان نمی‌کند بلکه خانواده را نیز مد نظر قرار می‌دهد. علی(ع) اجازه نمی‌دهد فردی به بهانه نسبت فامیلی با ایشان از بیت‌المال سوءاستفاده کند. عبدا... بن جعفر، برادرزاده و داماد امام است. در زمانی که امیرالمؤمنین خلیفه است و بیت‌المال را در اختیار دارد از امام تقاضای کمک مالی و قرض می‌کند. امام می‌فرماید در تاریکی شب به مغازه‌ها دستبرد می‌زنیم. عبدا... بن جعفر گفت: مقصود من که آن نبود! امام پاسخ داد: زمانی که از بیت‌المال تقاضای کمک می‌کنی یعنی از ثروت و پول مردم به تو بدهم.
امام هرگز به بستگان خود هم درباره استفاده از بیت‌المال روی خوش نشان نداد و راضی نبود از بیت‌المال پولی بردارند. نمونه دیگر عقیل، برادر بزرگ‌تر امام است که وقتی از امام تقاضای کمک می‌کند، حضرت فلز داغی را نزدیک او می‌برد به طوری که گرما و حرارت آن را احساس می‌کند و از ترس فریاد می‌زند. امام به برادر خود می‌گوید: چگونه تو از حرارت آهن داغ می‌ترسی اما می‌خواهی مرا گرفتار آتشی کنی که خدا برافروخته؟
مولای متقیان علاوه بر اعضای خانواده خود به سایر افراد جامعه نیز نسبت به رعایت حق‌الناس و دست درازی نکردن به اموال عمومی هشدار می‌دهد و قاطعانه در برابر زیاده‌خواهی آنان می‌ایستاد. زمانی که طلحه و زبیر از امام علی(ع) پست حکومتی گرفتند، گفتند ممنون که رعایت فامیل بودن را کردید. حضرت نامه را از آنها گرفت و پاره کرد و اجازه سوءاستفاده از نسبت فامیلی یا قبیله‌ای به آنها نداد.
نکته دیگر از رفتارهای اجتماعی و سیاسی حضرت که می‌توان در سلامت جامعه و اعضای خانواده بهره برد، شفافیت آن حضرت درباره اموال و دارایی است. امام وقتی به حکومت رسید و وارد کوفه شد دارایی خود را اعلام کرد و فرمود اگر روزی از حکومت فاصله گرفتم نباید بیش از این باشد در غیر این صوت من خائن هستم. علی(ع) با این‌که امام مسلمین است هیچ چیزی را از مردم مخفی نمی‌کرد چون می‌خواست به خانواده و اجتماع، سالم زیستن را بیاموزد. همه رفتارهای اجتماعی و سیاسی علی(ع) که در تاریخ اسلام بیان شده برای زیست سالم است. آن حضرت به خانواده خود و جامعه می‌آموزد که چگونه زندگی کنند. الگوی سالم زیستن را برای آنها و ما ترسیم می‌کند. علی(ع) فرزندان خود را در این مسیر تربیت می‌کند.
سیره علوی الگوی اجتماعی است یا خانواده؟
در سبک زندگی علوی هردو مهم است، خانواده و جامعه. علی(ع) دست‌پرورده کسی است که خداوند او را صاحب «خلق عظیم» می‌نامند. پیامبر با چنین جایگاهی مربی علی بن ابیطالب(ع) است. اگر غیر از این خاندان، سراغ الگوی دیگری برویم راه به خطا برده‌ایم. برای روشن‌تر شدن بحث به خانواده علی(ع) اشاره می‌کنم. پس از شهادت حضرت زهرا(س)، حضرت علی با زنان دیگری ازدواج کرده و صاحب فرزندان بسیاری شد. برای امام علی ۳۰ یا ۳۱ فرزند در تاریخ ذکر شده‌است. این فرزندان با روش تربیتی مولای متقیان به اشخاص مفیدی برای جامعه خود تبدیل شدند. بسیاری از آنها در جنگ‌ها به شهادت رسیدند و تابع ولایت امام حسن و حسین(ع) بودند. یعنی نسبت به جامعه خود مسؤولیت‌پذیر بودند. علاوه براین همسران علی(ع) وارد محیطی شدند که از آنان علاوه بر مادری و تربیت فرزندان علی(ع)، زنانی چون ام‌البنین(ع) شدند. تأثیری که مادر قمر بنی‌هاشم(ع) بعد از واقعه عاشورا در جامعه گذاشت بی‌نظیر بود.
این روش تربیتی که پیوند میان تربیت خانوادگی و اجتماعی را به نمایش می‌گذارد، در بیرون فضای جهان اسلام مورد پذیرش است؟
سبک زندگی علوی، مکتب انسان‌سازی است. من زمانی در بیروت به دیدار جورج جرداق رفتم. از او درباره این‌که از چه زمانی شروع به علی‌شناسی کرده‌است، پرسیدم. گفت: از ۱۲سالگی. برادرم ادیب بود و من نیز به ادبیات عرب علاقه داشتم. روزی کتابی به من داد و گفت اگر دنبال ادبیات عرب هستی همه چیز در نهج‌البلاغه است و من از همان سن عاشق نهج‌البلاغه شدم. ۷ جلد کتاب در وصف شخصیت علی نوشتم. علی صدای عدالت انسانی، علی و سقراط و... من هرگز نگفتم علی و معاویه. چون معاویه در برابر علی قابل نام بردن هم نیست. من سقراط را که نماد علم است در برابر علی قرار دادم که دیگران نیز بفهمند علی کوه است و سقراط کاه. خواستم علی را به دنیا بشناسانم. گفتم: شما مسیحی هستی، چطور در مورد علی(ع) نوشتی؟ ناراحت شد و گفت: علی تنها امام شما نیست. هرکسی که ادعا می‌کند انسان است، علی امام اوست. بنابراین علی الگوی همه است. با هر دین و مذهبی که باشی، شخصیت علی این ظرفیت را دارد که الگوی تو باشد.
امنیت و آرامش روانی در این روش و سبک زندگی چه جایگاهی دارد؟
امروز دشمن جامعه ما را هدف قرار داده است. جامعه ایران از قدیم تاکنون همواره در خط ولایت علی(ع) بوده‌است. این‌که در اذان می‌گوییم «اشهد ان علیا ولی ا...»، نشان از ولایتمداری مردم ایران دارد. همین مساله هم باعث پیروزی انقلاب اسلامی شد. مردم ایران مراجع و رهبری را پیرو علی(ع) می‌دانند و به همین دلیل از آنها تبعیت می‌کنند. امام(ع) علاوه بر الگوی سیاسی جامعه ما، الگوی زندگی نیز بوده و هست اما در تهاجم فرهنگی صورت گرفته عده‌ای خواستند اوشین الگوی زن ایرانی شود و برخی به‌دنبال مد پاریس رفتند. دیگری پرورش سگ را جایگزین فرزندآوری کرد و به بهانه بالا بودن هزینه‌های زندگی از بچه‌دار شدن امتناع ورزید و هزینه‌های هنگفتی برای نگهداری از سگ پرداخت کرد. درحالی که امروزه در غرب خانواده‌ها را تشویق به فرزندآوری می‌کنند.
در جامعه‌ای که اولویت‌های زندگی و هنجارها تغییر کند، جامعه‌ای که جوانان از ازدواج امتناع می‌کنند و ازدواج سفید به سبک غربی‌ها جایگزین می‌شود و برای طلاق که منفورترین حلال در نزد خداوند است، جشن گرفته می‌شود و مراسم ازدواج که فرخنده‌ترین اتفاق دو نفر است آلوده به گناه و معصیت برگزار می‌شود، دیگر نمی‌توان از آرامش روانی و امنیت فضای خانه و اجتماع سخن گفت.
این اتفاقاتی که درجامعه رخ داده و در حال گسترش است با برنامه‌ریزی اتاق فکر دشمن شکل گرفته است. من برای تبلیغ به اروپا رفته‌ام و در این مورد تحقیق کردم. این مسیری که امروز جامعه ما دارد طی می‌کند، آنها رفته‌اند و سرشان به سنگ خورده است. امیدوارم با اهتمام فرهیختگان حوزه و دانشگاه جامعه به سوی الگوی واقعی برگردد و از خطرات این سبک زندگی رهایی یابد در این صورت می‌توان آرامش و امنیت روانی را در محیط خانه و جامعه یافت.
یکی از مسائلی که در سبک زندگی علوی مطرح است. امنیت اقتصادی و رزق حلال است.
بله. علی(ع) نماد پاکدستی و ایجاد امنیت اقتصادی در خانواده و جامعه است. امیرالمؤمنین(ع) هنگام تقسیم بیت‌المال بین خود، خانواده و افراد جامعه هیچ تبعیضی نمی‌گذاشت و همه به صورت یکسان دریافت می‌کردند. برخی از صحابه بیان می‌کردند در حکومت‌های پیشین وجوهی بیشتر به ما داده می‌شد اما در خلافت حضرت امیر(ع) چنین تبعیض‌هایی مطرح نبود.
یکی از دختران امام از صندوق یک گردنبند به‌عنوان قرض با ضمانت گرفت تا در مراسم عروسی شرکت کند. زمانی که حضرت متوجه آن شد به‌شدت ناراحت شد و از دخترش خواست که تابع مقررات باشد و از خدا بترسد. حتی بیش از دیگران مراعات بیت‌المال را بکند و چشمداشتی به بیت‌المال نداشته باشد.
با این وجود حضرت در دورانی که از حکومت کنار گذاشته شده بود، زمین‌های موات را آباد و آنها را وقف میکرد. می‌خواهم بگویم علی(ع) با وجود خدا ترسی و زهد، فعالیت اقتصادی سالم داشت. آنچه برای امام مذموم بود اختلاس و سرقت از اموال عمومی بود. زهد و ساده‌زیستی با فعالیت اقتصادی سالم برای کمک به نیازمندان منافاتی ندارد. روایت‌های بسیاری از زندگی زاهدانه امام در تاریخ روایت شده و در کنار آن، دستگیری از نیازمندان و یتیمان نیز نقل شده‌است. زندگی زاهدانه علی(ع) در تقابل و تضاد با تجمل‌گرایی بود. حضرت برای این‌که نان خشکی که مصرف میکرد با روغن آغشته نشود، تمهیداتی داشت. با این وجود به‌عنوان رهبر جامعه اسلامی وضعیت بازار را کنترل میکرد زیرا اقتصاد مردم برای ایشان اهمیت داشت. این سبک زندگی ایشان بود.
سبک زندگی علوی سه رکن مهم دارد؛ عدالت و حق محوری، پیوند زندگی اجتماعی و فردی و ترس از خدا.
پیوند زندگی فردی و اجتماعی امام مانع جدایی علی(ع) از بطن جامعه می‌شود؟
دقیقا. سبک زندگی علوی خروجی ترس از خداست؛ با خدا باش پادشاهی کن، بی‌خدا باش هرچی خواهی کن. مولای متقیان به‌واسطه این نگاهی که دارند آخرت خود را معامله نمی‌کند. چون به یقین رسیده‌است، خود را گرفتار خواسته‌های دنیایی نمی‌کند که برای رسیدن به آن به آتش جهنم کشیده شود. علی(ع) خدا را ناظر بر اعمال خود می‌بیند و به‌‌خاطر لذت‌های دنیایی، خود را گرفتار گناه نمی‌کند. چنین سیره‌ای باید الگوی سبک زندگی ما باشد.
برای پیاده‌سازی سبک زندگی علوی در جامعه چه باید کرد؟
اهالی رسانه و هنر باید با شبکه‌سازی و به‌کار‌گیری هنر و توان خود از فضای رسانه‌ای، فضای مجازی و هنری برای تبیین اندیشه‌ها و سیره امام علی(ع) استفاده کند. قطعا اگر اهل قلم و هنر به میدان بیایند بی‌تاثیر نخواهد بود و اتفاق خوبی خواهد افتاد.
/انتهای پیام/
منبع: روزنامه جام جم
