به گزارش «سدید»؛ دیپلماسی به‌معنای هدایت روابط افراد، گروه‌ها و ملت‌هاست که در دوره‌های تاریخی مختلف به اشکال گوناگون دنبال شده است. دیپلماسی علمی به‌معنای استفاده از ظرفیت‌های علمی برای تحقق اهداف سیاست خارجی و قدرت و ثروت‌افزایی از یک سو و استفاده از ظرفیت‌های دیپلماسی برای پیشبرد علمی است، که در سال‌های اخیر مورد‌توجه کشورهای توسعه‌یافته و جوامع بین‌المللی قرار گرفته است.
در اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران نیز بدون اینکه به‌اصطلاح دیپلماسی علمی اشاره شده باشد، این مفهوم مدنظر بوده است؛ برای نمونه در سیاست‌های کلی نظام که از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شده به توسعه علمی و ارتقای جایگاه ایران در عرصه جهانی از طریق تقویت شبکه‌های ارتباطی میان دانشگاه‌ها، مراکز علمی، دانشمندان و پژوهشگران سایر کشورها، به‌ویژه کشورهای جهان اسلام، به‌منظور دست‌یابی به جایگاه علمی اول منطقه تأکید شده است. همچنین در سند چشم‌انداز 1404نیز دست‌یابی به جایگاه علمی در منطقه و الهام‌بخش، فعال و مؤثر در جهان اسلام و همگرایی اسلامی و منطقه‌ای براساس تعالیم اسلامی و اندیشه‌های امام خمینی(ره) اشاره شده است.
مفهوم دیپلماسی علمی در سند تحول راهبردی علم و فناوری کشور
در سند تحول راهبردی علم و فناوری کشور مفهوم دیپلماسی علمی با عباراتی از این دست مدنظر بوده است: تولید، رشد و توسعه علمی از طریق گفتمان‌های علمی رایج در عرصه بین‌المللی، ایجاد و توسعه دفاتر همکاری بین‌المللی در عرصه علمی، شکل‌گیری دانشگاه‌های بین‌المللی، توسعه همکاری با دانشگاه‌های معتبر جهانی و تبادل استاد و دانشجو و اجرای دوره‌های آموزشی مشترک، حضور در مجامع و شبکه‌های علمی بین‌المللی و... که نتیجه تمامی این اقدامات دست‌یابی به مرجعیت علمی کشور است.
در نقشه جامع علمی کشور تعامل فعال و الهام‌بخش با مراکز معتبر بین‌المللی و سرمایه‌گذاری مشترک و تسهیل همکاری‌های علمی با مؤسسات خارجی، برگزاری فرصت‌های مطالعاتی و پژوهشی و همایش‌های علمی برای افزایش همکاری‌های بین‌المللی دانشگاه‌ها، تشویق مشارکت دانشمندان در همایش‌های بین‌المللی و اولویت‌دار و... نمونه‌هایی از مقولات مرتبط با دیپلماسی علمی به شمار می‌آید. استادان و پژوهشگران و مراکز آموزشی و پژوهشی ایرانی در سال‌های گذشته به طرق مختلف در همکاری‌های علمی بین‌المللی مشارکت داشته‌اند که برای مثال می‌توان به انتشار مقاله در نشریات بین‌المللی، شرکت در همایش‌های بین‌المللی، مشارکت در طرح‌های تحقیقاتی مشترک بین‌المللی و... اشاره کرد.
ظرفیت عظیم علم
یکی از موضوعات علمی مطرح در ایران که ظرفیت عظیمی برای دیپلماسی علمی به‌خصوص در جهان اسلام دارد، علم/علوم انسانی اسلامی است که از یک سو در جهان اسلام طرفدار بسیاری دارد و از سوی دیگر ایران در این زمینه در 4دهه گذشته دستاوردهای مطلوبی برای ارائه به کشورهای اسلامی داشته و از مزیت رقابتی قابل‌توجهی در این زمینه نسبت به بسیاری از کشورهای اسلامی برخوردار است. به لحاظ تاریخی نقطه عطف جریان کنونی علم اسلامی که با تعابیر مختلفی ازجمله علم دینی، علوم انسانی اسلامی، اسلامی‌سازی علوم، اسلمه المعرفه، اسلامیه المعرفه،
Islamization of knowledge و... در زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی شهرت دارد، در پی یک همکاری بین‌المللی علمی (کنفرانس 1977مکه با عنوان تعلیم و تربیت اسلامی) پدید آمد که در آن 350نماینده از کشورهای مختلف اسلامی حضور داشتند. نتیجه این گردهمایی تأسیس مراکز آموزشی و پژوهشی متعددی در کشورهای مختلف با هدف تحقق ایده علم/علوم انسانی اسلامی بود، مراکزی همچون دانشگاه بین‌المللی اسلامی در پاکستان(1980)، مؤسسه بین‌المللی اندیشه اسلامی در آمریکا(1981)، دانشگاه بین‌المللی اسلامی مالزی(1983)، مؤسسه بین‌المللی اندیشه و تمدن اسلامی در مالزی(1987) و... . این مراکز از طریق برگزاری همایش‌ها و نشریه‌های بین‌المللی و... اهداف دوگانه دیپلماسی علمی را دنبال می‌کنند.
در دهه دوم انقلاب مؤسسه بین‌المللی اندیشه اسلامی(المعهد العالمی للفکر الاسلامی) در ایران نمایندگی داشت و دفتر همکاری حوزه و دانشگاه نیز با مشارکت این مجموعه فعالیت‌های علمی مشترکی را انجام داد. حضور استادان فعال در موضوع علم اسلامی در همایش‌های بین‌المللی مربوطه، ازجمله در مالزی، یکی دیگر از اقدامات انجام شده در سال‌های گذشته در این زمینه بوده است. از سوی دیگر هم‌اکنون برگزاری کنگره بین‌المللی و اهدای جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی توسط مجمع عالی علوم انسانی اسلامی، یکی از اقدامات بین‌المللی ایران در این عرصه است که البته به دلایل مختلف، به‌خصوص در سال‌های اخیر این دو برنامه نتوانسته است اهداف مورد‌نظر دیپلماسی علمی را به نحو مطلوبی دنبال کند.
فرصت پنجاهمین سالگرد کنفرانس مکه
در سال 2027 با توجه به بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، لازم است عملکرد جمهوری اسلامی ایران در موضوع دیپلماسی علمی در جهان اسلام، از طریق ایده علم اسلامی در گام اول انقلاب ارزیابی شود و بر مبنای آن و با توجه به سنجش موقعیت ایران و کشورهای اسلامی، برنامه‌ریزی دقیقی برای دست‌یابی به نتایج مطلوب در گام دوم انقلاب صورت پذیرد. یکی از اقداماتی که در گام دوم می‌توان در زمینه دیپلماسی علمی در جهان اسلام بر محور ایده علم اسلامی انجام داد، برگزاری یک همایش بین‌المللی، به مناسبت پنجاهمین سالگرد کنفرانس مکه، در سال 2027در ایران است؛ کنفرانسی که در آن مسئولان مراکز بین‌المللی فعال در موضوع علم اسلامی و همچنین نمایندگانی از کشورهای اسلامی حضور داشته باشند و در آن عملکرد 50ساله خود را در زمینه علم اسلامی به اشتراک بگذارند و در معرض ارزیابی قرار دهند و برای عملیاتی شدن این ایده در جهان اسلام در نیم‌قرن دوم، برنامه‌ریزی دقیقی انجام دهند.
بدین‌منظور لازم است:
1. یکی از مراکز فعال در زمینه علم اسلامی در ایران مسئولیت برنامه‌ریزی علمی و اجرایی چنین همایشی را برعهده گیرد.
2. تمامی مراکز آموزشی و پژوهشی و استادان و پژوهشگران فعال در زمینه علم اسلامی در جهان اسلام شناسایی شوند.
3. ظرفیت‌های موجود در کشور برای برقراری ارتباطات بین‌المللی در این موضوع ارزیابی شود.
4. هماهنگی بین مراکز علمی (آموزشی و پژوهشی کشور) با مراکز متولی ارتباطات بین‌المللی مانند سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، نمایندگی ایران در سازمان‌های آیسسکو، یونسکو و... صورت گیرد.
5. چند همایش ملی به‌عنوان پیش‌درآمدی بر همایش بین‌المللی سال 2027در ایران و سایر کشورهای اسلامی برگزار شود.
امید است این یادداشت آغازی باشد برای تأمل فعالان عرصه علم اسلامی در ایران، برای مشارکت در برگزاری همایش بین‌المللی سال 2027در زمینه علم اسلامی.
/انتهای پیام/
منبع: روزنامه همشهری
