گروه فرهنگ و هنر «سدید»؛ در ادامه بحث و بررسی‌ها پیرامون معضلات پخش کتاب، این بار به سراغ مرکز پخش «کتابخون» که به‌طور تخصصی در حوزه کتب دفاع مقدس و انقلاب اسلامی فعال است، رفته‌ایم و پای صحبت‌های سید وحید مداح، مدیر نشر و توزیع کتاب در سایت کتابخون نشسته‌ایم.
مداح معتقد است که مشکل اصلی عرصه توزیع کتاب به داشتن رانت اطلاعاتی مراکز پخش بزرگ بازمی‌گردد و عملاً آنها هستند که مدیریت توزیع کتاب در کشور را کنترل می‌کنند و جالب آنکه این نگاه وحید مداح برخلاف اظهارات مدیران مراکز بزرگ پخش کتاب است که پیش‌از این با آنها گپ و گفت داشته‌ایم. مشروح این گفتگو در ادامه از منظر شما می‌گذرد:
آقای مداح، ممکن است برای درک صحیح از فعالیتی که شما انجام می‌دهید، در خصوص عملکرد مرکز پخش کتابخون توضیح مختصری ارائه کنید؟
مداح: بله. مرکز پخش کتابخون را شاید بتوان در زمره معدود مراکز پخش تخصصی کتاب در ایران قلمداد کرد؛ به این معنا که ما در عرصه پخش کتاب‌های مربوط به دفاع مقدس، جبهه مقاومت و تمامی حوزه‌های مربوط به انقلاب اسلامی فعالیت می‌کنیم و طبیعتاً با مراکز فروشگاهی و کتاب‌فروشی‌هایی که خواهان این‌گونه کتاب‌ها هستند، همکاری مستمر داریم.
مخاطبان نباید برای تهیه کتاب بلاتکلیف باشند
آیا شما هم موافق پخش تخصصی کتاب توسط مراکز پخش هستید؟
مداح: حتماً. پخش تخصصی کتاب، یک الگوی اثبات‌شده در جهان است. ما هم معتقدیم که اگر کتاب‌های مربوط به هر حوزه سنی -اعم از کودک و نوجوان یا بزرگ‌سال- از سوی مراکز پخش به‌صورت تخصصی بین کتاب‌فروشی‌ها توزیع شود، قطعاً مخاطب با هر گرایشی راحت‌تر می‌تواند کتاب‌های مدنظر خود را تهیه کند. درواقع اگر فروشگاه‌های عرضه کتاب در کشور دارای برچسب مشخص حوزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس یا روشنفکری حتی کودک و نوجوان و کمک‌درسی- آموزشی و دانشگاهی باشند تکلیف مخاطب هم برای تهیه کتاب‌های مدنظر خود به خوبی مشخص می‌شود و قبل از خرید کتاب دیگر استرس بازدید از چندین مرکز فروش کتاب را نخواهد داشت و هم در وقت و هم در هزینه صرفه‌جویی بسیار مناسبی را تجربه می‌کند.
ناشرِ توزیع کننده از رانت اطلاعاتی هم برخوردار است
به نظر شما چرا تاکنون چنین اتفاقی صورت نگرفته است؟
مداح: پاسخ سؤال شما روشن است. چون مراکز بزرگ پخش کتاب عملاً بازار توزیع کتاب کشور را در کنترل خود دارند و عملاً اجازه تفکیک تخصصی کتاب در توزیع را نمی‌دهند و این هم طبیعی است؛ چراکه در صورت شکل‌گیری مراکز پخش تخصصی، مراکز پخش بزرگ با رقبای به‌مراتب بیشتری روبرو خواهند شد و به عقیده من سیطره آنها بر بازار کتاب از بین می‌رود. نکته مهم‌تر دیگر این است که مراکز پخش بزرگ تماماً وارد عرصه انتشار کتاب هم شده‌اند و به‌عنوان ناشر-توزیع کننده از رانت اطلاعاتی گسترده‌ای هم برخوردارند و همین امر حیات پخش‌های تخصصی کوچک‌تر از آنها را به خطر انداخته است.
امر توزیع کتاب بسیار پرهزینه است و عملاً صرفه چندانی ندارد، اما وقتی مراکز پخش بزرگ که قسمت اعظمی از فروشگاه‌های کتاب کشور را در کنترل خود دارند وارد مقوله انتشار کتاب هم می‌شوند با توجه به‌قدرت زیادشان برای تبلیغ کتاب‌هایی که منتشر کرده‌اند و نیز امکان توزیع مناسب کتاب‌های خود به فروشگاه‌هایی که با آنها همکاری می‌کنند بازار اصلی تولید و توزیع کتاب را در اختیاردارند و اما رانت اطلاعاتی هم کاملاً مشخص است
منظور شما از داشتن رانت اطلاعاتی پخش‌های بزرگ چیست و اساساً چرا آنها به‌سوی انتشار کتاب هم رفته‌اند؟
مداح: اجازه دهید که بخش دوم پرسش شما را اول پاسخ دهم. حتماً طی این مدتی که مشغول گفتگو با مدیران مراکز پخش و ناشران بوده‌اید متوجه شده‌اید که امر توزیع کتاب بسیار پرهزینه است و عملاً صرفه چندانی ندارد، اما وقتی مراکز پخش بزرگ که قسمت اعظمی از فروشگاه‌های کتاب کشور را در کنترل خود دارند وارد مقوله انتشار کتاب هم می‌شوند با توجه به‌قدرت زیادشان برای تبلیغ کتاب‌هایی که منتشر کرده‌اند و نیز امکان توزیع مناسب کتاب‌های خود به فروشگاه‌هایی که با آنها همکاری می‌کنند بازار اصلی تولید و توزیع کتاب را در اختیار دارند و اما رانت اطلاعاتی هم کاملاً مشخص است. درواقع مراکز پخش بزرگ در تمامی جلسات هم‌صنفی حضور دارند و از تصمیم‌گیری‌ها نیز باخبرند.
آیا شما از این روند تعبیر "مافیا" را دارید؟
مداح: خیر. من چنین تعریفی ندارم و فقط می‌گویم که مراکز پخش بزرگ از چنین ویژگی‌هایی برخوردارند.
الآن تعداد زیادی از ناشران با توجه به همه‌گیری ویروس کرونا خودشان مستقلاً کتاب‌های تولیدشده را بر روی سایت انتشارات به فروش می‌رسانند بااین‌وجود آیا فکر می‌کنید که بازار توزیع کتاب همچنان در اختیار مراکز پخش بزرگ کتاب است؟
مداح: مسئله فروش مستقیم کتاب توسط ناشران به مخاطب هرچند با اوج‌گیری همه‌گیری کرونا و آن دو مقطع تعطیلات سراسری اول و دوم سال گذشته شدت گرفته، ولی مربوط به همین یکی دو سال اخیر که نمی‌شود. این امر تقریباً حدود دو دهه قدمت دارد. درباره فروش اینترنتی کتاب هم باید بدانید که علاوه بر ناشران، کتاب‌فروشی‌ها هم سیستم‌های خود را به‌روزرسانی کرده‌اند و آنها نیز به صورت اینترنتی کتاب را می‌فروشند؛ بنابراین مراکز پخش هم همچنان در ایام تعطیلی کتاب‌های موردنیاز کتاب‌فروشی‌ها را از ناشران دریافت می‌کردند و به سراسر کشور ارسال می‌شد، بنابراین بازار عمده کتاب همچنان در اختیار مرکز پخش بزرگ است.
اما برخی از صاحبان مراکز پخش کتاب ما اظهار کردند که وجود سایت‌ها و اپلیکیشن‌های کتاب که شناسنامه صنفی هم ندارند عملاً چرخه توزیع کتاب در ایران را به مخاطره انداخته است؟
مداح: بله. من هم تا حدودی با آنها موافقم، این مشکلی است که ما نیز با آن روبرو هستیم. به‌ویژه که مقوله زننده کتاب سازی و فروش با تخفیف‌های وحشتناک در همین اپلیکیشن‌ها و سایت‌های عمدتاً بدون شناسنامه صورت می‌گیرد و همچنین کاملاً موافقم که ناشران نباید کتاب‌های خود را با تخفیف مداوم در طول سال به فروش برسانند، چون این امر به معیشت کتاب‌فروشی‌ها آسیب جدی وارد می‌کند؛ در تمام دنیا هم فقط می‌توان در پایان هر فصل، حراج با تخفیف را آن‌هم در ۲ الی ۳ روز انجام داد و نه بیشتر، ولی همچنان باید عرض کنم که از نگاه ما مراکز پخش بزرگ توزیع‌کننده اصلی کتاب در کشور هستند.
وجود فناوری در بازار را نه تنها نمی‌توان نفی کرد بلکه برای توسعه هر صنفی ازجمله صنف کتاب استفاده و بهره‌برداری بهینه از آن لازم است، ولی باید در نظر داشته باشید بسیاری از کتاب‌هایی که توسط این برنامه‌ها فروخته می‌شود نه از سوی ناشران بلکه از طرف مراکز پخش بزرگ تأمین می‌گردد
احتمالاً وزارت ارشاد هم برای برطرف کردن همین نقیصه نمایشگاه‌های استانی کتاب در نیمه دوم سال را راه‌اندازی می‌کند تا کتاب به شکل عادلانه و منصفانه‌تری به مخاطب برسد!
مداح: موافقم که احتمالاً هدف ارشاد همین است و بسیاری از مردم استان‌ها می‌توانند در طول برگزاری یک هفته‌ای نمایشگاه با تخفیف مناسب ۴۰ درصدی که ۲۰ درصد به ناشر مربوط است و ۲۰ درصد هم بن خرید، کتاب‌های خود را خریداری کنند و امکان رؤیت کتاب اکثر ناشران فعال در کشور را هم داشته باشند، البته خود همین نمایشگاه‌های استانی هم همواره با اعتراض کتاب‌فروشان استان‌ها روبرو بوده که باید فکری برای ایجاد هرچه بیشتر تعامل میان ناشران، مراکز فروش کتاب و ارشاد در نمایشگاه‌های استانی صورت گیرد. درباره برنامه‌ها و یا سایت‌های مطرح فروش هم یک نکته را باید عرض کنم، به‌هرحال وجود فناوری در بازار را نه تنها نمی‌توان نفی کرد بلکه برای توسعه هر صنفی ازجمله صنف کتاب استفاده و بهره‌برداری بهینه از آن لازم است، ولی باید در نظر داشته باشید بسیاری از کتاب‌هایی که توسط این برنامه‌ها فروخته می‌شود نه از سوی ناشران بلکه از طرف مراکز پخش بزرگ تأمین می‌گردد.
با این نگاه شما آیا زیرساخت‌های لازم برای انتشار، توزیع و فروش تخصصی کتاب در کشور وجود دارد و آیا می‌توان به کتاب‌فروشی که همین الآن هم با مشکلات جدی روبروست بگوییم که شما فقط کتاب‌های روشنفکری، دفاع مقدس یا کودک و نوجوان را ارائه کن؟
مداح: خیر. چنین زیرساخت‌هایی وجود ندارد، ولی باید به وجود بیاید، به‌هرحال یک بازار را نمی‌توان تا ابد به‌صورت سنتی اداره کرد و فناوری راه خود را طی خواهد کرد، درباره کتاب‌فروشی‌ها هم باید عرض کنم که بنده نیز معتقدم کتاب‌فروشی صِرف، دیگر جواب نمی‌دهد و صاحبان فروشگاه‌های کتاب باید تبدیل به فروشگاه‌های محصولات فرهنگی شوند که کتاب هم یکی از خدمات فروش آنها به مشتریان باشد، وقتی با چنین فروشگاه‌هایی روبرو شویم که هم اکنون هم در بسیاری از مراکز استان‌ها و از جمله تهران ایجادشده آن وقت می‌توان به فروش تخصصی کتاب در همان مراکز امیدوار بود، چون تکلیف مخاطب هم به خوبی در مراکزی مانند شهر کتاب مشخص است و شما با استفاده از زیرساخت‌ها می‌توانید متوجه شوید که کتاب مدنظرتان در آنجا وجود دارد یا خیر که در اکثر موارد آن کتاب وجود دارد مگر اینکه ناشر تولیدش را متوقف کرده باشد. درواقع منظور من از فروش تخصصی طی کردن چنین رویه‌ای است.
به مقوله کتاب سازی اشاره کردید آیا این امر آسیبی هم به عرصه توزیع کتاب می‌زند؟
مداح: بله. کتاب سازی عموماً در کتاب‌های ترجمه‌ای پرتیراژ صورت می‌گیرد، مثلاً کتاب ترجمه‌ای یک ناشر با مترجم نام آشنا فروش خوبی دارد، ولی در روند کتاب سازی برخی ناشران دیگر همان کتاب را با ترجمه‌ای دیگر که بعضی وقت‌ها مترجمش هم اصلاً وجود خارجی ندارد منتشر می‌کنند و با تخفیف‌های بالا توزیع می‌شود که مایه تأسف است.
کتاب‌فروشی‌ها همچنان کانون توجه فعالان فرهنگی و علمی هستند
و در پرسش آخر، به نظر شما مراکز کتاب‌فروشی یا پخش کتاب در افق پیش رو توسط سایت‌های فروش خدمات و کالا حذف می‌شود؟
مداح: نه به این شکلی که بعضی از دوستان مطرح می‌کنند، ولی در صورت رشد بی‌ضابطه همین مراکز فروش و اپلیکیشن‌ها که عموماً هم شناسنامه‌دار نیستند احتمالاً مشکلات زیادی در بازار آشفته فعلی پیش روی ما است. اما معتقدم که همچنان بخش بزرگی از مردم ایران ترجیح می‌دهند برای خرید کتاب راهی کتاب‌فروشی‌ها شوند و همچنان کتاب‌فروشی‌ها کانون توجه فعالان فرهنگی، علمی و کتابخوان کشور هستند. قبلاً هم عرض کردم که کتاب‌فروشی‌ها اگر خود را به‌روز کنند و مراکز پخش تخصصی کتاب نظیر موسسه ما هم بتوانند با این هزینه‌های سرسام‌آور نفس بکشند همچنان بازار توزیع کتاب از طریق مراکز پخش نهایتاً در کتاب‌فروشی‌ها متبلور خواهد شد.
/انتهای پیام/
