به گزارش «سدید»؛ واقعه عاشورا یکی از عظیم‌ترین و مهم‌ترین اتفاقات، نه فقط در تاریخ اسلام که در تاریخ انسانیت است. گویی میدان کربلا به‌گونه‌ای طراحی شده که صحنه رویارویی تمام تناقضات ممکن بشری مانند خیر و شر، حق و باطل، مهر و غضب، گذشت و انتقام، مردانگی و نیرنگ، نجابت و بی‌شرمی، وفاداری و بی‌وفایی و... درنهایت خویش است.
این رویارویی، کربلا را به چنان کلاس درس بی‌نظیری بدل کرده است که یگانه مدرسش، حسین بن علی(ع) به همراه شاگردان ممتازش تا قیام قیامت، روح تمامی انسان‌ها را تعلیم داده و از معارف والای الهی، انسانی و فطری سیراب می‌سازند.
بی‌شک وقوع چنین حماسه عظیمی، زمینه‌های اجتماعی، سیاسی، روانی، مذهبی، قومی، اخلاقی و... بسیاری داشته است. زمینه‌هایی که به عاملی برای برپا خواستن حضرت اباعبدالله الحسین(ع) در عصر خفقان منجر شد و فریادی در میان سکوت‌ها بود.
در همین راستا منصوره سادات ایافت، کارشناس تعلیم و تربیت در گفت‌وگو با ایکنا به چرایی رسیدن انسان به مرحله قساوت قلب پرداخت و گفت: از دیدگاه روانشناسی تربیتی صفات شخصیت بی‌عاطفه یا به‌اصطلاح عامیانه سنگدل با نمادهای بیرونی مانند بی‌علاقگی به درد و رنج دیگران، فقدان احساس پشیمانی و گناه، کندی واکنش عاطفی و عدم توسعه پیوند عاطفی نزدیک با دیگران مشخص شده است. یک فرد بی‌عاطفه از لحاظ عاطفی و احساسی با دیگران ارتباط برقرار نمی‌کند.
ویژگی‌های افراد قسی‌القلب
ایافت در ادامه به تبیین شخصیت بی‌عاطفه و سنگدل از دیدگاه مذهبی پرداخت و اظهار کرد: از دیدگاه مذهبی یکی از بیماری‌های معنوی «قساوت قلب» یا همان سنگدلی است، بسیاری از افراد، با وجود ابتلا به این بیماری، از آن غافل هستند. انسان ذاتاً از روحی لطیف و قلبی رئوف برخوردار است و قساوت قلب، به‌خودی‌خود به وجود نمی‌آید، بلکه عواملی موجب تشدید این قوه می‌شوند که اگر درمان نشود می‌تواند منشأ بسیاری از جنایات و اعمال خلاف اخلاق شود مانند آن چیزی که در واقعه عاشورا برای لشگریان جناح باطل اتفاق افتاد.
این کارشناس تعلیم و تربیت افزود: از دیدگاه تربیتی افراد سنگدل و قسی‌القلب ویژگی‌های منحصر به فردی دارند که در ادامه به بیان آن خواهیم پرداخت. یکی از بارزترین ویژگی‌های افراد سنگدل تکبر و غرور است. این افراد اهل استبداد در فکر و عمل هستند و گرفتار شقاوت می‌شوند. از همین رو چنین افرادی قدم خیری برای والدین خود و سایر افراد جامعه بر نمی‌دارند. یکی دیگر از صفات بارز افراد سنگدل بخل است که در قرآن و روایات، به شدت مذمت شده است تا جایی که حتی مصاحبت و هم‌نشینی با چنین افرادی نهی شده است برای مثال در روایتی از امیر مؤمنان(ع) نقل شده که فرمودند: «النظَرُ إِلَی الْبَخِیلِ یقسی‌القلب؛ نگاه کردن به بخیل، قلب را سخت می‌کند.»
رابطه دوری و جدایی از تعالیم دینی و قساوت قلب
ایافت در ادامه با بیان این مطلب که قساوت قلب بر اثر دوری و جدایی از تعالیم دینی و فرهنگ و معارف اسلامی ایجاد می‌شود و عواطف انسانی تضعیف می‌شود، گفت: کسانی که حقیقت را می‌شناسند و به آن پشت می‌کنند، گرفتار شقاوت می‌شوند. این افراد نسبت به خدا و آخرت و در حقیقت امور غیبی و غیر حسی واکنش منفی داشته و آن را تکذیب می‌کنند و دروغ می‌دانند؛ زیرا از نظر آنان هر چیزی که غیر حسی باشد، نه تنها واقعیت ندارد، بلکه حقیقت نیست و حقیقت تنها آن چیزی است که دارای واقعیت عینی و حسی باشد.
به گفته این کارشناس تعلیم و تربیت، از نظر قرآن، کسانی می‌توانند به خوشبختی برسند و از شقاوت رهایی پیدا کنند که پس از تصدیق به قیامت از نظر ذهنی و قلبی، در مقام عمل صالح، اهل دعا و نیایش باشند و این‌گونه خشوع بندگی خود را در برابر خدا به نمایش گذارند و از نظر اجتماعی نیز با رهایی از بخل به انفاق بپردازند و با تزکیه مال به تزکیه جان و نفس برسند و به جای تقدم و ایثار دنیا بر آخرت، آخرت را بر دنیا تقدم بخشند.
وی در ادامه افزود: از دیدگاه مذهبی حرام‌خواری قلب را قسی و سیاه می‌کند و به همین دلیل امام حسین(ع) در روز عاشورا خطاب به لشکریان عمر سعد فرمودند: شکم‌های شما از حرام پر و قلبتان مهر خورده است. یکی از علائم و آثار حرام‌خواری مهر خوردن به قلوب است که این امر سبب قساوت قلبی انسان می‌شود و این قساوت به جایی می‌رسد که حتی به قتل امام نیز راضی می‌شود. اشقیای کربلا اگر سخنان اباعبدالله الحسین(ع) را گوش می‌دادند امید به هدایتشان وجود داشت اما گناهی را که نباید مرتکب می‌شدند انجام دادند.
خطاهای شناختی؛ عامل اتخاذ تصمیمات اشتباه
ایافت، خود رأی بودن را یکی از صفات بارز انسان‌های سنگدل برشمرد و گفت: این صفت در شخصیت‌های سنگدل مانع از بروز تصمیمات درست و انتخاب مسیر صحیح زندگی می‌شود. افراد باید در زندگی به گونه‌ای تصمیم بگیرند که نتیجه‌ی کارها به حداکثر میزان ممکن برسد لذا در علم روانشناسی چنین تصمیم‌هایی را تصمیم‌های عاقلانه می‌نامیم اما افراد سنگدل و قسی‌القلب به دلیل خطاهای شناختی و افکار غیرعقلانی هیچ وقت نمی‌توانند تصمیم‌گیری درستی داشته باشند مانند سپاهیان کفر که تصمیم گرفتند در مقابل حق بایستند و با نوه پیامبر حضرت امام حسین(ع) و یاران وفادار ایشان وارد جنگ شوند.
این کارشناس تعلیم و تربیت، رایج بودن اتخاذ تصمیمات اشتباه در افراد قسی‌القلب را امری عادی دانست و گفت: البته نباید فراموش کرد که یکی از واقعیت‌های غیرقابل انکار در مورد همه افراد این است که هیچ‌کدام از ما مصون از اشتباه کردن و خطا نیستیم و امکان اتخاذ تصمیمات نادرست و اقدامات اشتباه از طرف هر فردی وجود دارد اما در افراد قسی‌القلب این امر به یک عادت تبدیل می‌شود. دیل کارنگی در کتاب مشهورش تحت عنوان «چگونه با دیگران دوست شوید و در آن‌ها نفوذ کنید» پیشنهاد می‌کند که بهترین راه برای مدیریت و برخورد با اشتباهاتمان این است که ما باید قبل از اینکه دیگران از اشتباه ما آگاه شوند و نسبت به آن واکنش نشان دهند آن اشتباهات را بپذیریم و در اسرع وقت نسبت به اصلاح امور اقدام کنیم.
به گفته ایافت، متأسفانه جهان امروز، جهان بی‌عاطفه‌هاست. اگرچه بشر امروزی در علم و دانش و دستاوردهای علمی به پیشرفت‌های بی‌اندازه فراوانی دست یافت؛ لکن به همین میزان از عواطف و احساسات تهی و خالی شده است. در کشورهای صنعتی معیار و ارزش ماده و پول است و کالای محبت و عاطفه هم کمیات است حتی عواطف خانوادگی در میان اعضای یک خانواده به شدت کم و ضعیف شده است. فرزندان وقتی تا حدی بزرگ شوند پدر و مادر دیگر مسئولیتی در برابر آنان نمی‌پذیرند و پدر و مادر هم که پیر می‌شوند، فرزندانشان آنان را به خانه‌های سالمندان می‌سپارند و دیگر حتی به سراغشان هم نمی‌روند.
دین و مذهب عامل تقویت عواطف انسانی
وی افزود: بر همین اساس مهم‌ترین عواملی که عاطفه انسانی را تقویت می‌کند، دین و مذهب است؛ زیرا که دین در روایات به «محبت و کینه» تفسیر شده است. محبت نسبت به مسلمانان و کینه نسبت به کفار؛ برای مثال در روایتی «فضیل بن یسار» می‌گوید: «سَاَلْتُ اَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه‌السّلام) عَنِ الْحبّ وَ الْبُغْضِ اَ مِنَ الْاِیمَانِ هُوَ فَقَالَ وَ هَلِ الْاِیمَانُ اِلَّا الْحبّ وَ الْبُغْضُ؛ از امام صادق(ع) سؤال کردم: آیا حب و بغض هم جزء ایمان است؟ امام صادق(ع) فرمود: مگر ایمان به غیر از حب و بغض چیز دیگری است؟» و در روایت دیگری آمده است: روزی حضرت رسول(ص) حسن و حسین(ع) را بوسید، مردی به نام اقرع که این کار را سبک می‌شمرد به پیامبر(ص) عرض کرد، یا رسول‌الله! خداوند به من ده فرزند داده است؛ اما هرگز هیچ یک از آنان را نبوسیده‌ام. پیامبر(ص) فرمودند: «مَا عَلَی اَنْ نَزَعَ اللهُ الرحْمَةَ مِنْک؛ من چه کنم که خداوند ریشه رحمت و شفقت را در قلب تو کنده است.»
این کارشناس تعلیم و تربیت در پایان اظهار کرد: با اینکه قساوت قلب از آفت‌های بزرگ در راه تکامل و شناخت انسان است؛ وجود یک روزنه کوچک در قلب، باعث نرم شدن دل و آمادگی آن برای ورود نور الهی می‌شود. تفکر که نقش بسیار مهمی را برای ایجاد این روزنه بر عهده داشته، انسان در رابطه‌اش با خود، جامعه و خدا بیشتر و دقیق‌تر اندیشه نموده و با دقت بیشتری به آیات خدا نظاره می‌کند، پس به جایگاه خویش پی برده و راه استغفار، دعا و تضرع به درگاه خداوند را باز خواهد کرد که خداوند برای شکستن سد قساوت، انسان را به تفکر فراخوانده است: «أَلَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَلَا یَکُونُوا کَالَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ مِنْ قَبْلُ فَطَالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَکَثِیرٌ مِنْهُمْ فَاسِقُونَ؛ آیا نوبت آن نرسید که گرویدگان ظاهری از باطن به خدا بگروند و دل‌هایشان به یاد خدا خاشع گردد و به آنچه از حق نازل شد بذل توجه کنند و مانند کسانی که پیش از این برایشان کتاب آسمانی آمد یعنی یهود و نصاری نباشند که دوره طولانی زمان فترت بر آن‌ها گذشت و دل‌هایشان زنگ قساوت گرفت و بسیاری فاسق و نابکار شدند؟»
/انتهای پیام/
منبع: ایکنا
