به گزارش گروه اجتماعی فرهنگ سدید، توجه به موضوع سبک زندگی در چند سال اخیر و به خصوص پس از تاکیدات مقام معظم رهبری در محافل علمی و تخصصی افزایش یافته است. شاید برای تبیین این اهمیت بتوان به بخش هایی از بیانات ایشان اشاره کرد:
رهبر معظم انقلاب در دیدار رمضانی که با دانشجویان داشتند فرمودند: «سبک زندگی اسلامی ایرانی را در اندیشه و عمل دنبال کنید؛ مسئله‌ی مهمّی است. بنشینید رویش فکر کنید، مصداقهایش را مشخّص کنید، بعد خودتان عمل کنید و این را به عنوان دستورالعمل [منتشر کنید]؛ فرض کنید یک جزوه منتشر بشود در مورد سبک زندگی اسلامی من باب مثال در مسیرها. حالا بنده در آن مثالهایی که آن دو سه سال قبل از این راجع به این قضیّه زدم، مسئله‌ی پشت چراغ قرمز ایستادن را هم مثال زدم؛ همین موضوع را میشود گسترش داد؛ میشود تبیین کرد. کار شماها است؛ کار شما جوانها است که هم حوصله دارید، هم استعداد دارید، هم مغزش را دارید، [هم] توانایی‌اش را دارید؛ خب، بکنید این کارها را.۱۳۹۵/۰۴/۱۲»
ایشان در جایی دیگر می فرمایند: «فرض بفرمایید که مسئله‌ی سبک زندگی که ما سه چهار سال پیش مطرح کردیم،یکی از مسائل مهم است. سبک زندگی شُعبی دارد؛ یکی از مهم‌ترین اهداف دشمنان ملّت ایران و دشمنان اسلام این است که سبک زندگی مسلمانها را عوض کنند و شبیه به سبک زندگی خودشان بکنند. واقعیّتهای زندگی، در فکر انسان اثر میگذارد؛ رفتار روزانه در دل و روح انسان اثر میگذارد -هم روح خود انسان، هم روح مخاطبان و معاشران انسان- اینها می‌خواهنداین راتغییر بدهند.»
در بخشی دیگر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار ائمه جمعه سراسر کشور فرمودند: «اسلام یک سبک زندگی برای ما آورده است. فرض بفرمایید ادب. یکی از کارهای مهم ادب است. فرنگی‌ها در برخوردهای معمولی‌شان خیلی مقیّد به ادب نیستند؛ ما ایرانی‌ها از قدیم معروف بودیم به اینکه در گفتارهایمان، در مخاطباتمان ملاحظه‌ی ادب را میکنیم؛ احترام طرف مقابل را حفظ میکنیم. اینها میخواهند این را عوض کنند و متأسّفانه یک جاهایی هم موفّق شده‌اند. فرض کنید شما با یکی مخالفید، میخواهید راجع به او حرف بزنید؛ دوجور میشود حرف زد: یک‌جور میشود هتّاکانه و بی‌باکانه و بی‌ادبانه حرف زد؛ یک‌جور هم میشود مؤدّب حرف زد. شما ببینید در قرآن کریم در بسیاری از موارد وقتی صحبت از فاسقین است، صحبت از کافرین است، صحبت از بدهای اشرار عالم است، میفرماید: وَ لکنَّ اَکثَرَهُم لا یَعلَمون؛(۱) نمیگوید همه‌ی آنها؛ ملاحظه میکنید؛ بالاخره یک اقلّی هستند بین همینها که اینها تعقّل دارند؛ قرآن کریم ملاحظه‌ی حقّ آنها را میکند و «اَکثَرَهُم» میفرماید.۱۳۹۴/۱۰/۱۴ »
در همین راستا در این گفتار سعی خواهیم کرد تا به یکی از محورهای اصلی سبک زندگی یعنی تفریح و نشاط بپردازیم.
جوانان برای افزایش نشاط به انجام تفریحات متنوعی می پردازند. شکل، نوع و میزان نشاط در میان جوانان هم در جوامع گوناگون و هم در مقاطع زمانی برای یک جامعه متفاوت خواهد بود. امروزه شاهد شکل هایی جدید از شیوه های تفریح و نشاط در جامعه به خصوص در میان جوانان هستیم که در گذشته یا وجود نداشتند یا در صورت وجود جنبه شادی بخش در آن ها نبوده است.
تحقیقات مختلفی در مورد نشاط و شیوه های نوظهور آن در جامعه صورت پذیرفته است.
مثلا یکی از پژوهشگران معتقد است:«یافته های پژوهش عاملی در مورد علل گرایش جوانان ایرانی به شبکه اجتماعی فیس بوک با بهره گیری از روش کیفی و مصاحبه عمیق، حاکی از آن است که بیشترین دلیل استفاده کاربران از فیس بوک، حفظ ارتباط با دوستان و آشنایان و جستجوی دوستان و همکلاسی های قدیمی است. (عاملی 1389) »
یا دیگری اعتقاد دارد: «در پژوهشی به بررسی اهداف و انگیزه‌های عضویت جوانان شهر تهران در شبکه‌های اجتماعی مجازی پرداخته‌اند. یافته‌های آنها نشان می‌دهد که اکثر کاربران به منظور تسهیل روابط فعلی، احیای ارتباطاتقدیمی، ایجاد وحفظ ارتباطات دوستانه بدان روی آورده‌اند وفضای شبکه‌های اجتماعی مجازی را سیاسی نمی‌دانند. شهابی و بیات(1391) »
همچنین دیگر پژوهشگران بر این موضوع تاکید دارند: «فرایند استرش ارتباطات جهانی و تأثیر رسانه ها در تغییر سبكی بسیار مهم است. در ایران افراد زیادی از مردم از شبکه های اجتماعی مجازی استفاده می کنند و به این دلیل که برنامه اینترنت و شبکه های خارجی معمولاً به تبلیغات زیبایی اندام وصورت می پردازد؛ در واقع بر مصرف ارایی، تنوع طلبی، تجمل ارایی، لذت جویی و مدارایی تأکیددارند، بنابراین، استفاده از این رسانه ها تأثیر به سزایی در خلق تمایز داشته است. نتایج پژوهش های (ربانی و رستگار، 1387 ؛ خرمجاه، 1387؛ شفیعی، 1389) نیز تأیید کننده این امراست که بین مصرف رسانه ای با انتخاب الگوهای سبك زندای رابطه وجود دارد.»
در مجموع تحقیقات صورت گرفته می توان به ظهور شیوه های جدید نشاط و ارتباط آن ها با سبک زندگی بیشتر پی برد. از میان شکل های نوظهور نشاط طلبی جوانان می توان به اولاً گرایش به فعالیت های مجازی و شبکه های اجتماعی ثانیاً رفتن به کافی شاپ و دورهمی های خوش باشانه و ثالثاً گرایش به خرید و پاساژگردی اشاره کرد.
باتوجه به این امر ضروری مسئولان و نخبگان ضمن درک این شرایط جدید خود را برای تزریق مفاهیم جدید و جلوگیری از انحراف جوانان و تاثیر منفی بر سبک زندگی آن ها مهیا کنند. در همین زمینه نیز تاکید مقام معظم رهبری می تواند راهگشا باشد.
در بخشی دیگر رهبر انقلاب در دیداری که با جمعی از اعضای انجمن‌‌های اسلامی دانش‌آموزان داشتند فرمودند: «درس خواندن، پاکدامنی و پرهیزِ از سرگرمی های عاطل و باطل، جزو وظایف جوان هاست. البته من با سرگرمی و تفریح و شادی جوان ها خیلی موافقم؛ اما بعضی از سرگرمی ها و تفریح‌های منحرف را دشمن به قصد غافل کردن ما و جوانان عمداً وارد جامعه‌ی ما میکند. این، مخصوص جامعه‌ی ما نیست؛ در خیلی جاهای دیگر هم این کار را میکنند. در یکی دو سال گذشته خبرهای متعددی داشتیم که در کشورهای مختلف آسیایی - مثل مالزی و چین و ... - و حتّی کشورهای اروپایی، سیدیهایی که به صورت قاچاق وارد کشورشان شده بود و آنها برای جوانها گمراه‌کننده و مضر تشخیص داده بودند، جمع‌آوری و منهدم کردند. در واقع با این سیدیها مثل مواد مخدر - که دوروبر اینها گشتن، برای جوانها گناه است - برخورد کردند. کسانی هم که این محصولات را قاچاق میکنند، غالباً صهیونیست‌های خبیث هستند؛ اینها عامل گمراهی و فساد جوانها در خیلی از کشورها، بخصوص در کشورهای اسلامی، و به‌طور ویژه در ایران هستند. چرا؟ چون از آینده‌ی ایران میترسند24/12/1383 »
یا ایشان اینگونه بیان می کنند: «در چهره‌ی اسلام، تفریح و ادخال سرور - دیگران را مسرور کردن، خشنود کردن، خوشحال کردن، شاد کردن و امیدوار کردن - جای بسیار حساسی دارد. بنابر این، شما همین‌طور که یک کار تفریحی را انجام می‌دهید، یک نمایش اجرا میکنید، یک ماجرای طنزآمیز را بیان میکنید، یک شعر اجرا میکنید و می‌خوانید یا یک مسابقه اجرا میکنید، در همان حال احساس کنید که یک عبادت انجام می‌دهید. مثلاً وقتی آقای شیشه گران مطلبی می‌نویسند، باید احساس کنند که یک عبادت انجام می‌دهند. حقیقتاً همین است. این یک واقعیت است. احساس کنید که بخشی از آن مجموعه‌ای را که زندگی اسلامی برای انسانها در نظر گرفته، متعهد می‌شوید و انجام می‌دهید. 1/10/1371 »
رهبر انقلاب در بیاناتی در دیدار با علما و روحانیون استان خراسان شمالی داشتند؛ تاکید کردند: «امروز این جوان های دانشجو و غیردانشجو را که مشاهده می کنید ـ حالا من دانشجوها را می گویم ـ همه شان تقریباً و تغلیباً مشتاق اند از مفاهیم اسلامی و معارف اسلامی چیزهایی را بشناسند و چیزهایی را بفهمند و سر در بیاورند. من و شما باید زمینه فراهم کنیم که بتوانیم به آنها جواب دهیم. این فرصت تا امروز کی برای روحانیت وجود داشته؟ علاوه بر این، ابزارهای تسهیل کننده، مثل رایانه ها و ارتباطات اینترنتی و فضای مجازی و سایبری هم که الان در اختیار شماست. اگر بتوانید اینها را یاد بگیرید، می توانید یک کلمه حرف درست خودتان را به هزاران مستمعی که شما آنها را نمی شناسید، برسانید؛ این فرصت فوق العاده ای است؛ مبادا این فرصت ضایع شود. اگر ضایع شد، خدای متعال از من و شما روز قیامت سؤال خواهد کرد: از فرصت این همه جوان، این همه استبصار، این همه میل و شوق به دانستن، شما برای ترویج معارف اسلامی چه استفاده ای کردید؟ نظام اسلامی چنین خدمتی به ما معمّمین و روحانیون کرده. مگر می توانیم خودمان را کنار بگیریم؟ (19 /07 /1391) »
حضرت آیت الله خامنه‌ای در دیدار جمعی از روحانیون استان همدان می فرمایند: «مسأله شما مهم تر و دشوارتر است از مسأله علامه حلی یا مسأله علامه مجلسی یا مسائل علمای بزرگی که در طول تاریخ بوده اند؛ با آنها قابل مقایسه نیست. امروز نشر افکار باطل نه فقط به وسیله ابزارهای ارتباط جمعی فراوان ـ مثل رادیو، تلویزیون، اینترنت و انواع و اقسام روش های الکترونیکی ـ انجام می گیرد بلکه از شیوه های هنری هم استفاده می شود. امروز در دنیا پول خرج می کنند و فیلم های گران قیمت می سازند، برای اینکه غیر مستقیم فکری را وارد ذهن ها کنند یا فکری را از ذهن ها بیرون بیاورند. یکی از مهم ترین نقاط آماج این کارها، افکار دینی و به خصوص افکار اسلامی است؛ البته بعد از برپا شدن جمهوری اسلامی، به خصوص افکار شیعه هم آماج همین چیزها قرار گرفته است. شما شاید شنیده باشید که در سرزمین فلسطین به وسیله صهیونیست ها یا در امریکا کنفراس های شیعه شناسی تشکیل می شود و کسانی روی آرا و لایه های فکری و شکل اجتماعی شیعیان تحقیق می کنند؛ این برای این است که بتوانند با شیعه مبارزه کنند. باید شیعه را بشناسند تا بتوانند با او مبارزه کنند( 15/4/1383)»
در دیدار جمعی از مدیران و استاید موسسه امام صادق (ع) با رهبر انقلاب، ایشان می فرمایند: «امروز شما ملاحظه کنید، هر انسانی که فرض کنید یک تبلت دستش باشد، با همه افکار و حرف‌های انحرافی می‌تواند روبرو و مواجه بشود؛ حالا به‌قدری که ظرفیت دارد. با این نگاه به مسئله نگاه کنید که شما چقدر نقش می‌توانید ایفا کنید. به نظر من این وسایل رسانه‌ای جدید، هم یک فرصت است، هم یک خطر است؛ فرصت از دو نظر، خطر از یک جهت. خطر از این‌جهت که ممکن است این حرف‌ها و شبهه‌‌ها، در ذهن جوانها و در ذهن غیر جوانها اثر بگذارد و اینها را منحرف کند؛ این جهت خطر است.
اما از دو جهت فرصت است: یکی اینکه ما مطلع می‌شویم که چه شبهه‌‌هایی وجود دارد. یکی از مشکلات کار ما این است که ما شبهه‌‌ها را نمی‌شناسیم. من می‌بینم خیلی از آقایان محترم خب با دانشجو مواجه‌اند، [اما] آنچه در ذهن او و در دل او می‌گذرد را نمی‌دانند.
ما به برکت فضای مجازی و این رسانه عظیم عمومی‌می‌توانیم کشف کنیم که چه چیزهایی امروز مطرح است؛ این یک فرصت [است] که خب فرصت بسیار باارزشی است. فرصت دوم هم این است که از همین طریق می‌توانیم شبهه را برطرف کنیم و آن را ازاله کنیم.
بنابراین اینکه گفت «هر عُسری دو یُسر همراهش است»، اینجا این تهدید دو فرصت همراه خودش دارد که از این دو فرصت باید حداکثر استفاده را کرد( 1/3/1396) »
رهبر معظم انقلاب در دیدار طلاب استان تهران تاکید کردند: «یکی از خصوصیات ممتاز دیگر امروز، آماده بودن وسایل رساندن پیام است؛ همین فضای مجازی که این برادرمان به تفصیل و خیلی خوب بیان کردند و تعبیر خوبی است که ایشان کرد و به ذهن بنده هم اتفاقا همین تعبیر قبلا رسیده بود که «اسمش فضای مجازی است درحالی‌که واقعا فضای حقیقی است»؛ یعنی این فضا درون زندگی بسیاری از مردم حضور دارد. خب همین فضای مجازی یک ابزار است؛ یک ابزار بسیار کارآمد برای اینکه شما بتوانید پیامتان را به اقصی نقاط دنیا برسانید، به گوش همه برسانید. این [امکان] دیروز نبود، امروز هست. یکی از امتیازات این است(6/6/1396) »
همچنین ایشان می فرمایند: «امروز در هر خانه ای، در هر مدرسه ای، در هر گوشه ای، به قول یکی از آقایان شاید در هر روستایی اگر برویم، از فناوری اطلاعات یک چیزی آنجا مشاهده می کنیم. حوزه علمیه می خواهد عقب بماند؟ سی سال آینده را به همین قیاس کنید؛ البته با یک شتاب بیشتری؛ یعنی شتاب علم در این بیست سالی که گذشت، یقیناً به مراتب کمتر خواهد بود از شتاب علم و پیشرفت علم و فناوری در بیست سالی که پیش روی ماست؛ در سی سالی که پیش روی ماست.
آن روز ای بسا صاحبان افکار گوناگون، مکاتب گوناگون، نحله های منحرف، صاحبان اغراض فاسده بتوانند خیلی آسان کلاس های درس دانشگاه های شما را، مدرسه های شما را، فرزندان شما را در خانه هایتان در مشت بگیرند، در تصرف بگیرند؛ شما هم هیچ کار نتوانید بکنید. فکر آن روز را حوزه علمیه باید بکند. مسئول، حوزه علمیه است. مسئول دین داری مردم، روحانیّت است. روحانیت هم مولود و ساخته دست حوزه علمیه است»
همانگونه که در بیانات ایشان به وضوح روشن است، شیوه های جدید نشاط و شادابی رایج در میان نوجوانان و جوانان، به خصوص فضای مجازی هم دارای ابعاد مثبت و هم منفی است. در صورت شناخت این فضاهای جدید و بهره مندی از وجوه مثبت آن به منظور ترویج سبک زندگی اسلامی- ایرانی فرصت مهمی است و ضروری است که به آن پرداخته شود.
البته ابعاد و سازوکارهای عملیاتی هرکدام از این تفریحات و شکل های جدید نشاط آفرین برای جوانان نیازمند مطالعات خاص خود است که پژوهشگران پیشنهاد می شود در این عرصه به تحقیق بپردازند.
