جامعه و اقتصاد - گفتمان اعتقادی

تئوری مدرنیزاسیون می‌گوید که هر چه جوامع توسعه‌یافته‌تر و رفاه و رشد اقتصادی بیشتر باشد، دین به حاشیه می‌رود؛ اما این باور کاملاً غلط است.

آیا رژیم اسرائیل، نماینده یهودیان جهان است؟ بین عملکرد رژیم اسرائیل و آموزه‌های دین یهود چه ارتباط و پیوندی وجود دارد؟ یهودیان مخالف صهیونیسم درباره جنایات اسرائیل در غزه چگونه فکر می‌کنند؟ یهودیان صلح‌طلب و مخالف صهیونیسم از چه راهکاری برای پایان‌دادن به جنگ و ستم علیه مردم فلسطین حمایت می‌کنند. این موارد، سؤالاتی هستند که در این یادداشت موردتوجه قرار گرفته‌اند.

«گفتمان پیشرفت از منظر قرآن» آن هم از نگاه هرمنوتیک دینی و الهیاتی و هم تراز با منطق فلسفه اجتماعی علوم اجتماعی مدرن [و نه مبتنی بر برداشت‌های تفسیری سنتی و فقهی موجود]؛ متوجه تغییروتحول و توسع کیفی در بنیان‌های وجودشناختی و اگزیستانسیالیستی - اخلاقی - الهیاتی و تصحیح و تکمیل یک انسان‌شناسی فلسفی - دینی و معنوی - اخلاقی برای مراقبت از سلامتی زیست معنوی - مادی انسان است.

امیرالمومنین وقتی که به خلافت رسید، مطابق سنت پیامبر بیت المال را بین افراد مدینه بالسویه تقسیم کردند. وقتی که مورد اعتراض قرار گرفتند، فرمودند اگر این اموال، دارایی‌های شخصی من بود، به طور مساوی بین مردم تقسیم میکردم! حال آنکه این اموال داریی خداست! این‌ها جزو اقدام‌های ضرب الاجلی ایشان در جهت بهبود وضعیت معیشت مردم بود. مثلا زمانی که ایشان جنگ جمل را به پایان رساند، بیت المال بصره را بین افراد سپاه به مساوی تقسیم کردند

از امام علی (ع) سؤال شد از عدل و جود، کدام ارزشمندتر است؟ امام فرمود عدل امور را در جای خود می‌نهد، اما جود امور را از جهت اصلی خود خارج می‌کند. امام علی (ع) حاکمان را به رعایت عدالت حتی در نگاه به زیردستان فرمان می‌داد. امیرالمؤمنین دراین‌باره به مالک اشتر می‌فرماید: اگر دو نفر پیش تو برای کاری آمدند حتی در نحوه نگاه کردن به آنها مساوات برقرار کن. اگر این‌طور باشد اشراف بر تو طمع نمی‌کنند و ضعفا نیز ناامید نمی‌شوند.

غرب توانست عنصر زمان را به خوبی در منطق پیشرفت ملاحظه و لحاظ کند. اما علی الاغلب خدا را از آن کنار گذاشت. در این سو، تمدن اسلامی دچار زمان پریشی شد و عنصر زمان را به خوبی درک نکرد. هرچند کسانی مانند میرداماد و صدرا و دیگران از عالم دهر و سرمد و زمان سخن گفتند، اما بحث آن‌ها ناظر به جامعه و تمدن نبود و در عوض دنیا و تغییر را صرفاً هستی شناسانه و منتزع بحث کردند و سخن آن‌ها از وجود و هستی چندان ارتباطی با زندگی و روزمرگی و اجتماع نداشت.

تنبیه‌الأمة، همه نوآوری است و به‌هیچ‌وجه تکرار در آن دیده نمی‌شود؛ بااین‌حال از دل دستگاه‌های سنتی و از درون ادبیات فقهی‌واصولی و از درون کتاب‌وسنت دست به استنباط زده و دولت مدرن را از نگاه فقه و اصول شیعه تشریح کرده؛ نائینی در شرایط خاص کتاب را نوشته که در تحلیل‌وبررسی آن باید به این شرایط عنایت داشت.

هوشیاری و زیرکی و دانایی در جنگ اصولاً یک اصل عقلایی و انسانی است و دین هم بر آن صحه می‌گذارد. در خصوص تقدس جنگ طبق این نظریه که اساسا دین جنگ را حداقلی میداند باید توجه داشته باشیم که اگر در مقام دفاع، جنگ رخ دهد، آن دفاع مقدس است پس ما دو چیز مقدس داریم، یکی اصل، و دیگری استثنا که دفاع است، هردو مقدس هستند.

در فهم آیات قرآن کریم ما نیازمند فهم بستر و زمینة نزول و فرهنگ و عادتهای حاکم بر زمانه هستیم، اما باید به این نکته توجه کنیم که دوران مکه و مدینه و مخاطبهای مؤمن و مسلمانی که چند سالی در محضر پیامبر بودند و مخاطبان مشرک و کسانی که تازه اسلام آورده بودند نمیتوانند ضرورتاً یکسان باشند.

به یکی از فق‌های ما به نام «ابن جنید» نسبت داده شده که ایشان پوشاندن سر و گردن را برای کنیزان لازم نمی­­دانست. در روایات آمده که پوشاندن سر در نماز یا در برابر نامحرم برای کنیزان واجب نبوده است. در این مسأله حکم تکلیف کنیزان با زنان آزاد متفاوت بوده، اما آیا می­شود از چنین فتوایی که اختصاص به ابن جنید ندارد و در کلمات سایر فق‌ها هم وجود دارد، نتیجه گرفت برای تمام بانوان پوشاندن سر و گردن استثنا هست؟