پایگاه تحلیلی سدید

حضرت امیر، همه جا به حق ولایت خود تاکید می‌کند، اما هرگز توسل به زور و غلبه را روا نمی‌دارد. در گزارشی که طبری نقل می‌کند، علی (ع) خطاب به ابوبکر خلیفه اول، می‌گوید: «بازماندن ما از بیعت تو از این‌رو نیست که فضل تو را انکار می‌کنیم یا خیری را که خدا به سوی تو رانده به دیده حسد می‌نگریم، ولی ما را در این کار حقی بود که نادیده گرفتید...»

این عهدنامه ظاهرا خطاب به مالک است، اما خطاب به ما هم هست و حجت بر ما هم تمام شده و امیرمومنان حرف‌ها را به ما زده و این وظیفه‌ی ماست که با توجه به وضعیت امروز سازوکار‌های آن را به دست آوریم و به کار گیریم. گمان نمی‌کنم ما بتوانیم در برابر علی علیه السلام بهانه‌ای بیاوریم و بگوییم ما نمی‌دانستیم در حکومت و مدیریت باید چنین کرد، چون این عهدنامه به دست ما رسیده است

[محمد حنفیه می‌گوید:]من هنگام کشته شدن عثمان، کنار پدرم بودم. [آن حضرت]برخاست و به منزل رفت. سپس اصحاب رسول خدا (ص) بر او وارد شدند و گفتند: این مرد [عثمان]کشته شده و مردم ناگزیر باید امامی داشته باشند و غیر از تو برای این امر نمی‌یابیم؛ نه از نظر قدمت پیشینه در اسلام و نه از لحاظ نزدیکی به رسول خدا (ص). پس [علی (ع)]گفت: چنین کاری نکنید؛ زیرا که من وزیر شما باشم بهتر از آن است امیرتان باشم. گفتند: نه، به خدا سوگند هیچ کاری نکنیم تا آنکه با تو بیعت نماییم. حضرت فرمود: پس [مراسم بیعت]در مسجد باشد؛ زیرا بیعت من نباید مخفی باشد و جز با رضایت مسلمانان محقق نخواهد بود.»

اندیشه مشروعیت مبتنی بر قرارداد و بیعت، ردپایی در تاریخ اسلام و خاطره‌ای درست در حافظه فرهنگ شیعه ندارد. اما «دلیل» این امر ظاهرا فقدان نص نیست، زیرا نصوص دینی ما، به‌ویژه آثار به جای مانده از امیرالمومنین (ع) آکنده از این رویکرد است. بلکه عدم انتقال این اندیشه از مجال نص به ذهنیت و عقاید ما، «علتی» تاریخی دارد؛ زندگی سیاسی-اجتماعی شیعه، مانند هرگونه زندگی، عموما، جز با تطبیق ناخودآگاه و خودجوش انسان، با محیط، تحت فشار نیاز‌های فوری و آنی، و نه بر طبق یک نقشه هوشمندانه از پیش طرح شده، نمی‌توانست انتظام طبیعی داشته باشد.

امیر مومنان را باور بر این بود که خشونت باید مهار شود و این مهار خشونت هم به مهارکننده‌های بیرونی نیاز دارد و هم به مهارساز‌های درونی که باید هر دو فراهم شود. یعنی هم به یک نظام تربیتی نیازمند است که حاصل آن مدیرانی به دور از خشونت باشد تا خودشان قائل نباشند که به سمت خشونت تمایل پیدا کنند. سازوکار بیرونی هم نیاز است که تا اگر کسی میل به خشونت پیدا کرد، قانون او را مهار سازد و با وی برخورد کند.

ما در موضوع امر به معروف و نهی از منکر بسیار کوتاهی کردیم؛ تقلیل این مهم، صرفا به پدیده هایی، چون بدحجابی باعث شد تا ظرفیت این واجب الهی بسیار نادیده انگاشته شود. مفهوم امر به معروف و نهی از منکر یک مفهوم بسیار وسیعی است که متاسفانه نتوانستیم آن را مورد پرداخت و بازسازی قرار دهیم.

شهادت‌طلبی اصیل لزوماً اهل شهود نیست، اما مشهود است؛ اهل مخفی‌کاری و مخفی‌شدن از مردم نیست. چیزی از مردم مخفی نمی‌کند و مخفی‌های مردم را آشکار نمی‌سازد. شاید غایب باشد و بیشتر اهل غیاب و غیب، اما مخفی نیست، در سایه‌ها راه نمی‌رود؛ در پی آشکارشدن است نه شکارکردن.

فقر در طول تاریخ بشر یکی از مهمترین عوامل مشکلات روحی و جسمی بشر و از موانع جدی پیشرفت و تعالی انسان‌ها بوده است. مشخص است که اگر دین جامعه را به رشد و زندگی سالم فرامی‌خواند قاعدتا باید مقدمات آن را نیز فراهم کرده و مسیر را هموار کند. از این‌رو در آموزه‌های دینی یکی از مهمترین اهداف رساندن جامعه به «منهای فقر» است.

حسین بن علی (ع) در سال 58 هجری در منا به هنگام حج خطبه‌ای خواند که به «خطبه منا» مشهور است و ترجمه فارسی آن حدود 2100 کلمه است.