پایگاه تحلیلی سدید

پیروزی انقلاب، سرآغاز جدیدی را در تاریخ جراید ایران رقم زد؛ چرا که افراد جامعه به دنبال کسب خبر درباره رویداد‌های انقلاب، سرنوشت سران و وابستگان حکومت، شکل حکومت آینده ایران، مطالبات مردم و مسائلی از این قبیل بودند و همین موضوع نیاز به اطلاع‌رسانی را بیشتر می‌کرد؛ به همین دلیل جراید کارکرد مهمی داشتند. از طرفی با از بین رفتن ممیزی، در فضای انقلابی آن زمان عناوین و شمارگان جراید افزایش یافت و گروه‌ها، احزاب، انجمن‌ها، دسته‌ها و سازمان‌های بسیاری برای ترویج عقاید و اندیشه‌های خود، به انتشار نشریات روی آوردند.

۴۱۹ سال از انتشار اولین روزنامه چاپی در جهان (به نام «مجموعه‌ای از اخبار قابل توجه و به یاد ماندنی») می‌گذرد و هنوز هم افرادی هستند هر روز سراغی از این دوست قدیمی می‌گیرند و به این وسیله، اطلاعات خود را از محیط اطرافشان به‌روز می‌کنند. ۲۵ محرم سال ۱۴۴۶ هجری قمری، سالروز انتشار اولین روزنامه ایرانی است. به همین مناسبت این یاداشت قصد دارد مروری بر اولین‌های مطبوعات ایران داشته باشد.

نهضت مشروطه تا حدودی نتیجه فعالیت روزنامه‌هایی است که در بیرون از مرزهای ایران منتشر می‌شدند و به‌صورت قاچاق و به‌دور از چشم مأموران «اداره انطباعات» به‌دست مردم می‌رسیدند.

متأسفانه در این سال‌ها مخاطبان تلویزیون به‌شدت کم شده‌اند و صداوسیما نتوانسته بر اساس تغییرات ذائقه مخاطبان خود، برنامه‌هایش را به‌روز کند؛ چون شکل و جنس مصرف رسانه‌ای مخاطب کاملاً تغییر کرده است و حالا تلویزیون مجبور است با کم‌کردن شبکه‌های خودش و با تمرکز بر روی بهترین تولیدکننده‌ها، تمام حرفش را از طریق همان شبکه‌های محدودتر اما با بهترین کیفیت ارائه دهد تا لااقل همین مخاطب کم را نیز از دست ندهد.

تصوّر غالب آن است که فراگیر شدن فضای مجازی به عدم موجودیت‌ها و هویت‌های ملی-محلی و ادغام آن‌ها در یک موجودیت و هویت واحد جهانی انجامیده است. گسترش فضای مجازی واجد ظرفیت‌هایی برای تقویت فرهنگ‌ها و هویت‌های محلی-قومی است و تقویت این فرهنگ‌ها و هویت‌ها نه‌تنها لزوما در تضاد با هویت و فرهنگ ملی قرار نمی‌گیرد، بلکه می‌تواند تقویت‌کنندۀ آن باشد.

«لیپمن» یک افلاطونی واقعی بود. تجربه او از تبلیغات در جنگ جهانی اول او را متقاعد کرد که افکار عمومی می‌تواند توسط «سلسله‌مراتب نامرئی» شرور ساخته شود. او معتقد بود شهروند عادی به طرز ناامیدکننده‌ای ساده‌لوح و نادان است. بنابراین، دولت مدرن باید به کارشناسان «ویژه آموزش‌دیده» و صاحبان «دانش فنی» متکی باشد، که نه تنها نماینده رأی‌دهندگان، بلکه «افرادی که رأی نمی‌دهند، کارکردهای رأی‌دهندگانی که آشکار نیستند، رویدادهایی که دور از چشم هستند، مردم خاموش، مردم متولد نشده، روابط بین اشیا و مردم» را نمایندگی می‌کنند.

ناصرالدین‌شاه در نامه‌ای خطاب به صدراعظم خود، امین‌السلطان می‌نویسد که: "این روزنامه‌ی اختر باز فضولی‌های زیادی می‌کند. نسخه‌ی آن را دیدم. می‌دهم بیاورند. آرتیکل‌های بدی نوشته شده است. ملاحظه بکنید. این روزنامه این دفعه باید جداً قدغن و سخت بشود که پستخانه قبول نکرده و نیاورند به ایران. حتی به چاپار‌های انگلیس و روس و فرانسه هم قدغن بکنید که از این به بعد روزنامه‌ی اختر نیاورند به ایران. به امین‌الدوله دست‌خط نوشتم. شما هم تأکید کنید که از این تاریخ دیگر روزنامه نیاورده منتشر نکنند. به سفرا هم خودتان قدغن بکنید که چاپار‌های آن‌ها روزنامه‌ی اختر را قبول نکرده نیاورند. البته. "

از جمله روزنامه‌های مهم و معروف صدر مشروطیت (به قولی با ۲۴ هزار تیراژ)، «صوراسرافیل» بود که به سردبیری میرزا جهانگیرخان شیرازی و با همکاری علی اکبرخان قزوینی (دهخدا) شروع به فعالیت کرد. آن‌ها در این روزنامه، مقالات کوبنده‌ای بر ضد استبداد می‌نوشتند و از طرفی با روحانیون ضد مشروطه مبارزه می‌کردند. صوراسرافیل از همه قشرهای جامعه مخاطب داشت و بسیاری از مشکلات کشور را بی‌پرده بیان می‌کرد.

روزنامه نگاری مقاومت هم گونه‌ای از همان روزنامه نگاری صلح است. چرا ما می‌خواهیم نام دیگری را بر روی آن بگذاریم؟! در واقع مقاومت‌های کشور‌های جهان سوم در مقابل کشور‌های قدرتمند همان روزنامه نگاری صلح است. بدین ترتیب ما نباید اصلا نگران این باشیم که روزنامه نگاری صلح مربوط به کشور‌های قدرتمند است، بلکه برعکس، روزنامه نگاری صلح متعلق به کشور‌های جهان سوم و ضعیف است. آن‌ها باید پرچم دار روزنامه نگاری صلح باشند.

یکی از ارکان فرهنگ مصرفی، کالایی شدن جامعه است. «کالایی شدن» یعنی هر چیزی مثل آداب و رسوم، دین، بدن، عقاید، فلسفه، عواطف و عشق مادری تبدیل به امر قابل خرید و فروش شود. مثلا هدیه دادن به روابط عاطفی کمک می‌کند یا آیین‌های مذهبی و نوروز، مثل هالوین، در آمریکا و اروپا، این‌ها روابط را کالایی می‌کنند. به همین دلیل، کالایی شدن، ویژگی فرهنگ مصرفی‌ست و با رسانه‌ای شدن درهم تنیده است و مرز این‌ها را سخت می‌توان از هم جدا کرد.