پایگاه تحلیلی سدید

در اردیبهشت‌ماه ۱۳۳۲ دکتر مصدق، شاه را وادار کرد که امور املاک پهلوی را به دولت واگذار کند. هنگامی‌که دکتر مصدق به نخست‌وزیری رسید، این مصوبه همچنان جریان داشت. املاک پهلوی در دوره رضاخان و پس از آن دوره محمدرضا، به قدری زیاد شده بود که سوژه رسانه‌های خارجی نیز شد! در این یادداشت به مرور داستان املاک پهلوی‌ها در ایران می‌پردازیم.

درک ما از مسئله جهانی شدن و گیتی شهر، در دل یک فرایند تاریخی و زمان‌مند شکل گرفته است. به عبارت دیگر شاید طرحی اجمالی برای ساخت فردا در ذهن ایدئولوگ‌ها وجود داشته باشد، اما نظریه پردازان حوزه علوم اجتماعی، عمدتا به نحو متأخر به توصیف و تفسیر جهانی شدن پرداخته اند، یعنی ابتدا وضعیت متفاوتی شکل گرفته و جهانی شدن اشکال گوناگونی را برای حیات انسانی رقم زده و در مرتبه بعد اندیشمندان حوزه علوم اجتماعی این وضعیت جدید را در قالب تطورات جهانی شدن و گیتی شهر صورت بندی نموده اند.

همان‌گونه که سرمایه‌داری را می‌توان به عنوان علت تحقق نابرابری کنونی میان گیتی شهرهای جهان مدرن با گیتی شهرهای جهان سوم دانست، تطورات سرمایه‌داری را نیز می‌توان عامل بسط و گسترش این نابرابری قلمداد کرد. سرمایه‌داری که در اولین مراحل تطور خود در غرب پس از عهد رنسانس، نیاز به ایجاد دولت‌های ملی جهت برقراری نظم و بسط فکر جدید داشت، اکنون و در مراحل گسترش خود به منظور جهانی‌شدن، دولت‌های ملی و هویت‌های ملی‌گرایانه را مانع خود می‌بیند، از همین رو سخن از نابودی دولت‌های ملی طرح بحث جدی است که در جهانی‌سازی مطرح می‌شود.

به نظر بنده دین اسلام دین تکثرهاست، دینی که آمده تا به‌عنوان دین خاتم، تمام تکثر‌های موجود در جوامع را در ذیل خود گردآورد، توجه کنید مراد من از گردآوردن نه از میان بردن و یکدست کردن است. البته که در این میان ممکن است با برخی از باور‌های آن جوامع در تضاد باشد، اما دعوت اسلام به‌قدری منعطف است که همه فرهنگ‌ها با تغییرات کوچکی می‌توانند آن را بپذیرند.

جریان سرمایه‌داری و مدرنیته که برای انباشت و تزاید سرمایه از هیچ اقدامی فروگذار نمی‌کند، همه ساحات و شئون مختلف انسان را به نحوی تبدیل به کالای قابل‌مبادله تبدیل نمود. آموزش، اعتبار، علم و ... چیزهایی هستند که در شهرهای مدرن شما می‌توانید آن را با پول بخرید، بله پول، أمر بسیار مهمی که اثرات گسترده‌ای بر فرهنگ و اقتصاد شهری گذاشت به‌گونه‌ای که زیمل، به‌عنوان یک جامعه‌شناس، یکی از پژوهش‌های جدی خود را به این مسئله اختصاص داده و حاصل آن کتاب «فلسفه پول» بود.

شهر شاخص‌های تمایز طلبی متنوعی را پیش روی انسان قرار داده است، تمایز به واسطه نوع مصرف، تمایز به واسطه سطح تحصیلات، تمایز به واسطه مکان زندگی، تمایز به واسطه شغل، تمایز به واسطه سبک تفریحات و حتی تمایز به واسطه سبک عبادت و مناجات همگی در شهر‌ها به نحو گسترده‌ای وجود داشته و در نتیجه شاخص‌هایی که اشخاص می‌توانند به واسطه آن میان خود و دیگران تمایز حاصل کنند بسیار بیشتر خواهد بود.

ما در حال حاضر شهر که با حفظ پوسته ظاهری به معنای آنکه عده‌ای از انسان‌ها در جایی جمع می‌شوند و ساکن می‌شوند را حفظ کردیم، باطن آن را که قرار بود این شهر راه انسان را به سمت ملکوت باز کند، حذف نموده‌ایم، بنابراین می‌بینیم که این حذف باطن، خیلی سریع خود را در ظاهر شهر نشان می‌دهد. یعنی می‌بینید که مثلاً محور نبودن مسجد خیلی زود خود را نشان می‌دهد، الآن در تهران شما بگویید چه جایی محور است؟

نسبتی هم که بین گیتی شهر با بحث فعلی وجود دارد همان غربتی است که در گیتی شهر به وجود آمده است. این غربت همان غربت معناست. ملالی است که به واسطه تهی شدن شهر از معنا برای انسان پیش می‌آید. وقتی مدرنیته جهانی می‌شود همه به نحوی این  ملال را تجربه می‌کنند.

شهر‌های بزرگ یا به اصطلاح کلان‌شهرها، امروزه مراکز انسانی جلودار عرصه فرهنگ بوده و به نوعی زیست اجتماعی غالب در یک کشور بر اساس زیست اجتماعی موجود در کلان‌شهر‌ها ترسیم می‌شود. این شهر‌ها مراکز نوآوری‌های فرهنگی، تولید آثار مختلف فرهنگی، ابتکار‌ها و خلاقیت‌های اثر گذاری هستند که وضع آینده را رقم می‌زند. از طرف دیگر این شهر‌ها نبض اقتصاد و سیاست کشور‌ها را بر عهده دارند و با توجه به ابعاد در هم تنیده حیات انسانی، همین موضوع عامل مهمی در رهبری فرهنگی کشور‌ها توسط کلان‌شهر‌ها است. اما این تمام ماجرا نیست، کلان‌شهر‌ها محل حضور و عرصه گشایی تام و تمام رسانه به معنای گسترده آن است.

اگر گیتی شهر‌ها را نماد وضعیت جهانی شده لحاظ کنیم، متوجه می‌شویم که محلات در گیتی شهرها، حاوی هیچ هویت از پیش تعیین شده‌ای نبوده بلکه اشخاص بیشتر به واسطه جایگاه اقتصادی خود در آنان گرد آمده‌اند. اما در وضعیت فعلی که جهان در حال گذار بوده و جهانی شدن به نحو تام و تمام مراتب خودر ا نپیموده، هنوز می‌توان از نوعی تناسب میان محل و محیط زیستی با محیط اجتماعی سخن گفت. با این توضیحات به سراغ مبحث نخستین خود باز می‌گردیم، تصور کنید به نحو غیر اختیاری در دل یک محیط زیستی متفاوت و یا در تضاد با محیط اجتماعی خود قرار می‌گیرید.