پایگاه تحلیلی سدید

سرمایه‌داری، همانطور که می‌دانیم دو عیب فاحش دارد: بی‌امان و بی‌رحمانه نابرابری را گسترش می‌دهد و طبیعت را نیز ویران می‌کند. «دست نامرئی» آن، که قرار است خودخواهی فردی را به رفاه مشترک تبدیل کند. اغلب این کار را نمی‌کند و دولت‌ها نمی‌توانند با عواقب آن مقابله کنند. برای میلیارد‌ها انسان در سراسر جهان، چالش عمده عصر ما تعمیر یا جایگزینی نظام سرمایه‌داری قبل از اینکه آسیب‌های انباشته آن جبران‌ناپذیر شود، است.

مجمع جهانی اقتصاد به‌عنوان یک مرکز برنامه‌ریزی برتر طبقه سرمایه‌دار فراملی و متحدان سیاسی آن در دوران اوج جهانی شدن سرمایه‌داری عمل می‌کرد. اما اکنون به نظر می‌رسد که گروه‌های حاکم حاضر در این نشست گرفتار مدیریت بحران‌های دائمی هستند. نخبگان داووس کاملاً آگاه هستند که سرمایه‌داری جهانی با بحران‌های به هم پیوسته مواجه است چیزی که گزارش سالانه ریسک‌های جهانی مجمع جهانی اقتصاد برای سال ۲۰۲۳ آن را «بحران چند گانه» نامید.

در شرایط عملی و دنیای واقعی، سرمایه‌داری ناکارآمدترین سیستمی است که تاکنون اختراع شده‌است. اگرچه برای عده‌ای ثروت تولید می‌کند، اما میلیارد‌ها نفر را در حاشیه رها می‌کند. بسیاری برای زنده‌ماندن می‌جنگند، بسیاری تنها در موقعیت‌های مخاطره‌آمیز زنده می‌مانند، تخریب محیط زیست در آن ایجاد شده‌است، و فاجعه آب و هوایی تقریباً بالای سر ماست. تئوری اقتصاد نئوکلاسیک یک نظریه پرت در علوم‌اجتماعی است هیچ نظریه‌ای مانند آن وجود ندارد و به ویژه نظریه‌ای که قول دهد مسیر درست برای خط مشی عمومی را به شما بگوید (بر اساس ایده کارآمدی) وجود ندارد.

در ایران بین الگوی «دولت دانش» و «کار دانش» رابطه نزدیک وجود دارد. ما می‌بایست از لحاظ راهبردی همزمان به دولت دانش و کار دانش متکی شویم. دولت دانش باید ساماندهی‌های لازم را با استفاده از سیاست‌های اجتماعی درست در قالب یک الگوی برنامه ریزی شده پیرامون اقتصاد دانش و جامعه دانش اتخاذ و اجرا نماید و کار دانش نیز که متشکل از سرمایه داران و نیرو‌های متخصص ایران است، با دولت همکاری نماید.

کمیته دستمزد شورا‌های اسلامی کار گزارشی منتشر کرده که می‌گوید با این سیاست‌هایی که عزیزان در حیطه مسکن اتخاذ کرده‌اند امید صاحب مسکن شدن که در دنیا استانداردش ۵ سال است، یعنی اگر فردی حقوق و دستمزدش را پس‌انداز کند می‌تواند بعد از ۵ سال صاحب خانه شود، برای کارگر‌های ما براساس آن گزارش به ۱۲۳ سال رسیده است. شدت یاس و سرخوردگی که برای آینده شریف‌ترین مردم این سرزمین این سیاست‌های نادرست ایجاد کرده ببینید چه وضعیتی را دارد.

اقتصاد جهان در حال حاضر بین دو بخش شکسته و تقسیم شده است، آمریکا و اروپا بخش دلاری آن است و این بخش نئولیبرال غربی، اوراسیا و بیشتر جنوب جهان را به یک گروه جداگانه سوق می‌دهد. تضاد واقعی بین سرمایه داری مالی در ایالات متحده و اروپا در برابر سایر کشور‌ها - چین، روسیه، ایران، هند - است که از اخلاق سنتی و استراتژی سرمایه داری صنعتی پیروی می‌کنند. در واقع تضاد امروز جهان منازعه بین سرمایه داری مالی حاکم بر آمریکا و اروپا و سرمایه داری صنعتی حاکم بر بقیه کشور‌های جهان از جمله چین، روسیه، ایران و هند است.

خلاصه ماجرا این است که همه متر و معیار‌ها حکایت از این دارد که بنیه تولید ملی ما به علت میدان دادن غیرعادی به رانت جویان، رباخوارها، دلالان و واسطه‌ها با یک سقوط به غایت نگران کننده در سال‌های اخیر روبرو بوده؛ و اگر برای این چاره‌ای اندیشیده نشود و حکام گمان بر این کنند که با تداوم روند‌های منحط ضد توسعه‌ای گذشته آبی گرم خواهد شد شکنندگی‌هایمان خیلی خیلی شدیدتر خواهد شد.

حال که موضوع اقتصاد دانش بنیان با محوریت تولید و اشتغالزایی در شعار سال مورد تاکید قرار گرفته، باید این را به فال نیک گرفت و با ظرفیت بالای فرهنگ ملی به استقبال این پیشران توسعه شتافت. یکی از ارکان سیاست گذاری در این عرصه شورای عالی انقلاب فرهنگی است.

من اگر بخواهم چند راه حل برای خروج از این وضعیت کنونی را اشاره کنم، لازم است به این نکات بپردازم و آن اینکه خروج نهاد‌های نظامی، انتظامی، امنیتی، بیوت علماء، دفاتر ائمه‌ی جمعه از اقتصاد کشور یک ضرورت تام برای اصلاح فضای کسب و کار کشور است. در چنین شرایطی بخش خصوصی که باید پیشران توسعه کشور باشد، فرصت حضور ندارد. فرصت‌ها به صورت بسیار نابرابر توزیع می‌شود و برای همین بخش خصوصی قادر دسترسی به اعتبارات بانکی و ارزی مناسب برای ادامه‌ی فعالیت‌ها نیست و طبیعی است که در بسیاری از موارد هم قوانینی که تصویب می‌شود تنها شامل فعالیت‌های بخش خصوصی سالم در کشور است.

ما اینقدر نظام سرمایه‌داری را به صورت نهادینه شده برای خود و جامعه جهانی تعریف کرده و جا انداخته‌ایم که دیگر استثمار نوین را ندیده و علیه آن اعتراضی نمی‌کنیم. ما به دلیل اینکه در فضای فرهنگی سرمایه‌داری تنفس می‌کنیم حتی نمونه‌هایی که از استثمار در سرمایه‌داری نام بردم را مظاهر برده‌داری نمی‌دانیم. ما هیچ اطلاعی نداریم که در این سیستم چگونه تعدادی اندک، بسیاری از انسان‌ها را در قالب کارگر و زندانی به بردگی می‌گیرند. به همین دلیل خوش‌بینانه باور داریم که برده‌داری در همان تاریخ ۱۸۶۵ به طور کامل از بین رفته است.