مروری آماری بر مسئله مهاجرت از ایران

• ایجاد رسانه‌های حضوری موثر و سمپوزیوم
• برگزاری کنسرت‌ها و رویداد‌های هنری حمایتی، کنفرانس‌های تحقیقاتی و آموزشی و راهبردی در زمینه بهبود روند زندگی مهاجران و پناهجویان و تعامل سازنده با کشور‌های مهاجر پذیر
• چاپ بولتن سازمانی (UNi Magazine) بصورت الکترونیکی و مجله چاپی ارسال پیام ها، مقالات، انعکاس اخبار مسائل زندگی و تعاملات اجتماعی، معرفی الگو‌های موفق و …
• راه اندازی شبکه اختصاصی تلویزیونی مهاجران UNi TV و انعکاس زندگی مهاجران و چالش‌های زندگی فرهنگی و اجتماعی مهاجران و پناهجویان
• ارایه خدمات رایگان در زمینه‌ی مشاوره حقوقی و روانشناسی، تعالی فردی، کسب و کار، کار آفرینی، استارت آپ و مهاجرت قانونی
• ارایه خدمات اجتماعی، پیگیری خدمات کنسولی و دیپلماتیک بین المللی
• ارائه کمک‌های مددکاری، درمانی، حمایتی، معیشتی
• کمک به راه اندازی کسب و کار‌های گروهی با همکاری مشترک مهاجران و پناهجویان و شهروندان کشور‌های مهاجر پذیر

جالب اینجاست که علی رغم ادعای این موسسه مبنی بر عدم وابستگی به هیچ نهاد دولتی و غیر دولتی، در اساسنامه سازمان آمده است که «در صورت انحلال سازمان دارایی‌های آن پس از تسویه‌های مالی، به سازمان آسام اختصاص می‌یابد.»
لازم به ذکر است که بررسی‌ها نشان می‌دهد سازمان آسام یک سازمان مردم نهاد است که در ترکیه مستقر بوده و با کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در ارتباط می‌باشد.

ادراک سازی مسئولان از مهاجرت
زمانی که قطعات پازل ادراک سازی در رابطه با وضعیت مهاجرت ایرانیان را در کنار یکدیگر قرار می‌دهیم، شاهد آن هستیم که در کنار ارائه آمار‌های ناقص و جهت دار توسط رسانه‌ها و همچنین پردازش و بزرگ نمایی مهاجرت چند سلبریتی، مسئولان نیز به اظهار نظر‌هایی می‌پردازند که نه تنها می‌تواند به یک ادراک سازی نادرست کمک کند، بلکه بسیاری از آن اظهارات نیز بی پایه و اساس است.
با بررسی این اظهارات روشن می‌شود که طیف گسترده‌ای از مسئولان (از وزیر تا نماینده مجلس) به ادراک سازی می‌پردازند. برای نمونه رضا فرجی دانا (وزیر اسبق علوم، تحقیقات و فناوری) در اظهار نظری در تاریخ ۱۷ دی ماه سال ۱۳۹۲ گفته بود: «تربیت یک نفر نخبه برای ما یک میلیون دلار هزینه دارد. آمار خروج نخبگان از کشور ۱۵۰ هزار نفر در سال است. با مهاجرت مغز‌ها ۱۵۰ میلیارد دلار به دنیا کمک می‌کنیم.» این در حالی است که طبق محاسبات رصدخانه مهاجرت و بر اساس داده های بانک جهانی، هزینه کرد دولت ایران برای تحصیل از مقطع ابتدایی تا دکترا حداکثر ۱۰۰ هزار دلار است. حمید میرزاده (رئیس اسبق دانشگاه آزاد اسلامی) در اظهار نظر مشابهی در همان روز گفته بود «هزینه خروج ۱۵۰ هزار نفر از کشور هرساله حدود ۱.۵ برابر خسارات جنگ تحمیلی خواهد بود.» این نیز در حالی بود که به طور کلی تخمین خسارت مهاجرت افراد از کشور به دلیل دشواری تشخیص مهاجرت‌های قطعی و نیز محاسبه فواید و سرریز‌های مثبت احتمالی حاصل از مهاجرت بسیار مشکل است. با این حال، با فرض صحت تمام ادعاهای صورت گرفته درباره نحوه محاسبه هزینه خروج نخبگان از کشور، بازهم میزان خسارت ناشی از مهاجرت افراد، با اعداد و نسبت‌های ادعایی فاصله زیادی دارد.
حشمت الله فلاحت پیشه دیگر مسئولی بود که سخن از آمار ایرانیان خارج از کشور را به میان آورد و در ۳ شهریورماه سال ۱۳۹۷ اظهار داشت: «هشت میلیون ایرانی خارج از کشور داریم!». بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد که تعیین آمار دقیق مهاجران خارج از کشور، بسیار چالش برانگیز است. در ایران به دلیل عدم پایش دقیق و اعلان شفاف داده‌ها مساله غامضتر هم شده است. یکی از آخرین آمار‌های رسمی مهاجران ایرانی بر اساس داده‌های سازمان ملل، نشان می‌دهد که این تعداد برابر با ۱.۲ میلیون نفر است.
تاسف بار‌تر آنکه ارائه آمار‌های بی مبنا تنها به مسئولان سیاسی ختم نمی‌شود و حسین عبده تبریزی (اقتصاددان و مشاور وزیر راه و شهرسازی) نیز در دی ماه سال ۹۷ اذعان داشت که «۱.۵ میلیون ایرانی در صف مهاجرت به کانادا و استرالیا قرار دارند.» و این در حالی بود که بر اساس گزارش مرکز تحلیل آمار مهاجرت جهانی در سال ۲۰۱۷ که در آن میل به مهاجرت میان مردم ۱۶۰ کشور دنیا، پیمایش و اندازه گیری شده است، کمتر از ۳ درصد (یک میلیون و هشتصد هزار نفر) از کل جمعیت ایران ابراز تمایل به مهاجرت نموده اند که از این میان نیز صرفا ۴۰۰ هزار نفر دارای برنامه‌ای برای مهاجرت بوده اند.

وضعیت مهاجرت در جهان
قبل از آنکه وارد راست آزمایی مدعیات پیرامون واقعیت مهاجرت در ایران شویم لازم و ضروری است تا به صورت مختصر در مورد آخرین وضعیت مهاجرت در جهان و تغییر و تحولات جدی نسبت به بار منفی این موضوع توجه داشته باشیم.
بر اساس آمار سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM) در سال ۲۰۱۸ بیش از ۲۵۷.۷ میلیون نفر از مردم جهان مهاجر هستند، به این معنا که خارج از محل تولد خود زندگی می‌کنند. نکته حائز اهمیت این است که ۹۰ درصد از این مهاجرت‌ها از نوع مهاجرت‌های خود خواسته و تنها ۱۰ درصد به صورت مهاجرت‌های اجباری و یا پناهجویی است.
همچنین ۵۰ درصد از کل مهاجران دنیا از کشور‌های در حال توسعه به کشور‌های توسعه یافته مهاجرت کرده‌اند، ضمن آنکه حدود ۳۰ درصد از کل مهاجران دنیا را مهاجران با مهارت بالا و دارای تحصیلات دانشگاهی تشکیل می‌دهند که حکایت از سهم بالای این دسته از مهاجران دارد.
در پیمایش نظرسنجی که توسط مؤسسه گالوپ در بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶ از ۵۸۶ هزار و ۸۰۶ نفر در ۱۵۶ کشور انجام شد، در مقایسه با مطالعه قبلی که در بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۲ انجام شده بود، مشخص شد که تعداد مهاجران بالقوه بیش از ۷۰۰ میلیون نفر است. به این معنا که حدود ۱۴ درصد از جمعیت دنیا تمایل به مهاجرت دارند و هنوز هم آمریکا نخستین مقصد مطلوب مهاجران است که انتظار می‌رود با توجه به سیاست‌های مهاجرتی رئیس‌جمهور آمریکا این روند رو به افول برود. حتی برخی از موسسات تحقیقاتی پای خود را از این فراتر گذاشته و معتقدند که کشورهایی، چون کشور‌های حوزه اتحادیه اروپا نیازمند مهاجرپذیری هستند و با توجه به فرآیندهایی، چون شیب تند پیری جمعیت در این کشورها، گریزی از این موضوع ندارند.
«بنیاد جمعیت و توسعه برلین» طی تحقیقی که در رابطه با موضوع مهاجرت در سال ۲۰۱۸ انجام داده است اعلام داشت توقف مهاجرت برای ساختار جمعیتی اتحادیه اروپا پیامد‌های منفی دارد. به خاطر روند پیری جمعیت که در سراسر این اتحادیه جریان دارد، مهاجرت برای ادامه توسعه اقتصادی به یک ضرورت تبدیل خواهد شد.
شمار بازنشستگان تقریبا در همه کشور‌های عضو اتحادیه اروپا رو به افزایش است و به این ترتیب شمار اشخاصی که به صندوق‌های بیمه سلامتی و بازنشستگی به طور ماهانه مبلغی را پرداخت می‌کنند، کاهش می‌یابد. در حالی که شمار اشخاصی که به این مبالغ نیازمند هستند، افزایش پیدا می‌کند.
با این وجود لازم و ضروری است تا بنابر آمار‌های رسمی میزان مهاجرت ایرانیان مشخص شود که در قسمت بعد به این موضوع پرداخته خواهد شد.

واقعیت مهاجرت در ایران
اگرچه فضاسازی رسانه‌ای آن چنان جلوه می‌نماید که وضعیت مهاجرت مردم ایران رو به وخامت گذاشته است، اما آمار‌های رسمی سازمان ملل متحد و سایر مراکز آماری بین المللی به هیچ عنوان چنین ادعایی را تایید نمی‌نماید.
سازمان ملل که در سال ۲۰۱۸ توانست پیمان مهاجرت را به امضای ۱۵۰ کشور دنیا برساند، آمار رسمی مهاجران را در سال‌های گذشته تا به امروز منتشر نموده و حتی پیش بینی خود را نسبت به آینده اعلام داشته است.
بر اساس آمار‌های این سازمان، وضعیت مهاجرت ایرانیان در طول سال‌های ۱۹۵۰ تا ۲۰۲۰ همواره در حالت Medium ارزیابی شده است.

جدول آماری سازمان ملل در خصوص درصد مهاجران در ایران (به ازای هر ۱۰۰۰ نفر)

نکته مهم‌تر آنکه بر اساس آمار‌های بانک جهانی روند تعداد مهاجران در طول سال‌های پس از انقلاب به نحوی است که تنها از ابتدای پیروزی انقلاب (۱۹۷۹) تا سال ۱۹۸۵-آن هم به دلایل مهمی، چون بی ثباتی داخلی، جنگ تحمیلی و... - رو به افزایش گذاشته و پس از آن با افت بسیار زیاد، روند کاهشی و منفی داشته است.

آمار بانک جهانی از روند تعداد مهاجران در طول سال‌های پس از انقلاب

آمار بانک جهانی از روند تعداد مهاجران در طول سال‌های پس از انقلاب

حتی اطلاعات موجود در در world factbook (وابسته به سازمان اطلاعاتی CIA) نشان از آن دارد که درصد مهاجرت در ایران به نسبت جمعیت آن به هیچ عنوان عدد قابل توجهی نیست.

تخمین world factbook از وضعیت مهاجرت ایرانیان در سال ۲۰۲۰

رتبه ایران در جهان در خصوص میزان مهاجران
از دیگر آمار‌هایی که می‌تواند واقعیت مهاجرت در ایران را نشان دهد، توجه به رتبه ایران در مقایسه با سایر کشور‌ها در این خصوص است. باز هم آمار‌های معتبر جهانی (سازمان ملل متحد، بانک جهانی و world factbook) نشان از وضعیت مطلوب کشور در مقایسه با بسیاری از کشور‌ها دارد.
رتبه بندی سازمان ملل در سال ۲۰۱۹ در خصوص میزان مهاجرت نشان می‌دهد که ایران رتبه ۱۱۵ را دارد و پیش از ایران بسیاری از کشور‌های منطقه و حتی کشورهایی، چون ایالات متحده، آلمان، رژیم صهیونیستی و... حضور دارند.

رتبه بندی سازمان ملل در سال ۲۰۱۹ در خصوص میزان مهاجرت

رتبه بندی بانک جهانی در سال ۲۰۱۲ نیز نشان از رتبه ۹۰ ایران در میان کشور‌های جهان دارد، رتبه‌ای که در سال‌های پس از آن هم تغییر چندانی پیدا نکرد.

رتبه بندی بانک جهانی در سال ۲۰۱۲ درباره میزان مهاجرت

رتبه بندی world factbook در سال ۲۰۱۷ حکایت از رتبه ۱۱۱ و رتبه بندی سال ۲۰۱۹ همین مجموعه نیز از رتبه ۱۱۰ ایران دارد که همین موضوع تغییر نه چندان محسوس مهاجرت را اثبات می‌کند.

رتبه بندی world factbook در سال ۲۰۱۷

رتبه بندی world factbook در سال 2019

جمع بندی
اطلاعات جمع آوری شده در این متن نشان می‌دهد که واقعیت موجود در سطح جامعه در مورد مهاجرت ایرانیان به سایر نقاط فاصله بسیار زیادی با فضا سازی رسانه‌ای و ادراک سازی آن‌ها دارد.
عمدتا رسانه‌های معاند در زمان بالاگرفتن اعتراضات اجتماعی با فضاسازی‌های خود سعی دارند تا کلیت نظام را به عدم توانمندی در نگهداری سرمایه‌های انسانی خود متهم سازد و طوری القا کند که این میزان رشد بسیار چشمگیری به خصوص طی سال‌های اخیر- و پس از رو به وخامت گذاشتن اوضاع اقتصادی و اجتماعی- داشته است.
این در حالی است که آمار‌های رسمی بین المللی نشان از مهار موج‌های مهاجرت توسط جمهوری اسلامی ایران دارد و لازم است تا با راهکار‌هایی این مهم تبیین گردد.