به گزارش«سدید»؛ خراسان بزرگ سرزمینی بسیار وسیع است و نواحی متفاوت، موسیقی متفاوتی دارد که منطقه به منطقه فرق دارد و با وجود تمام اشتراکات، تفاوت‌هایی ظریف حتی در نحوۀ نواختن یک نوع سازدارند. این تنوع و تکثر موسیقایی که باورها، آیین‌ها و رسوم سنتی را در بر می‌گیرد، آیینه‌ای برای بیان احساسات، غم‌ها و شادی‌های این مردم است. موسیقی در روان و در پوست و گوشت و استخوان این مردمان سختکوش و نجیب رسوخ کرده و با قطره قطره خونشان درآمیخته.
شهر‌های شمال خراسان بیشتر شامل فرهنگ‌های ترکی و کردیِ کُرمانجی است.
سکونت ترک‌زبان‌ها و تات‌ها در این ناحیه قدمت بیشتری دارد و کرد‌های کرمانج در چند مرحله که آغاز آن دورۀ صفویه است، به شمال خراسان کوچانده شدند.
این کوچ ماهیتی سیاسی داشت و علت اصلی‌اش ضعف دولت مرکزی در مقابله با قوم ترکمن و استفاده از کرد‌ها برای سرکوب ترکمن‌ها بود. تاثیر این درگیری‌ها را در آهنگ‌ها و ترانه‌های این ناحیه می‌توان دید و هر دو قوم از موسیقی یکدیگر متاثر شده‌اند. برای نمونه، ساز دوزَله از نواحی کردنشین به برخی مناطق ترکمن‌صحرا راه یافت و شیوه‌های اجرایی موسیقی ترکمنی در نی‌نوازی و دوتارنوازی کرد‌ها تاثیر زیادی گذاشت. از سوی دیگر، شهر‌هایی مانند درگز که بیشتر ترکمن‌ها در آن‌ها سکونت دارند و نواحی راز و جرگلان که اساساً ترکمن‌نشین اند، نمایندگان نوع سوم موسیقی شمال خراسان، یعنی موسیقی ترکمنی هستند.
موسیقی کردی شمال خراسان مستقل‌تر است، اما موسیقی ترک‌زبان‌های این منطقه به دلیل ارتباط‌های زبانی و لهجه‌ای در برخی مقام‌ها، داستان‌ها، شعر‌ها و شیوه‌های اجرایی دوتار با موسیقی ترکمنی قابل قیاس است و شباهت‌های بسیاری با هم دارند. موسیقی کردی شمال خراسان را موسیقی کُرمانجی هم می‌گویند.
کرمانج شمالی را کرد‌های خراسان، آذربایجان غربی، ترکیه، شمال عراق و سوریه، و کرمانج جنوبی را کرد‌های جنوب دریاچۀ ارومیه، مهاباد، کردستان، کرمانشاه و سلیمانیۀ عراق تشکیل می‌دهند که از نظر گویش با هم تفاوت دارند و در نتیجه، در موسیقی آن‌ها نیز نمود دارد.
موسیقی نواحی خراسان شمالی در کنار آداب و رسوم نگاه آیینی، بیشترین تاثیر خود را از اقلیم جغرافیایی این سرزمین گرفته است که موجب شده موسیقی این منطقه به دو بخش عمدۀ کوهپایه‌ای و جلگه‌ای تقسیم شود.
هر کدام از این مناطق جغرافیایی از نشانه‌های خاص موسیقایی تبعیت می‌کنند. برای مثال، الحان سرزمین‌های کوهپایه‌ای (هزارمسجد) تاکید‌های آوازی ویژه‌ای نسبت به منطقۀ جلگه‌ای دارد و در مقابل، موسیقی سرزمین‌های جلگه‌ای قوچان بیشتر متاثر از موسیقی سازی است.
بخش آوازی موسیقی نواحی شمال خراسان بیشتر بر پایۀ وقایع تاریخی، دینی-مذهبی، حماسی، غنایی، آیینی و اساطیری استوار است که از این میان می‌توان به داستان‌ها و شعر‌های موجود در شاهنامه اشاره کرد که با همراهی ساز اجرا می‌شود.
قسمت دیگر موسیقی نواحی شمال خراسان را موسیقی‌سازی تشکیل می‌دهد که در کنار موسیقی آوازی، نقش مهمی در فرهنگ و هنر این سرزمین ایفا می‌کند.
در بیشتر انواع موسیقی نواحی، مضمون اشعار و کلام نوع فواصل موسیقایی را مشخص می‌کند و موسیقی آوازی نواحی شمال خراسان نیز از این قاعده مستثنا نیست. برای نمونه، می‌توان به مقام هرای اشاره کرد که فضایی حزن‌انگیز دارد و در فواصل آواز دشتی اجرا می‌شود.
دوتار شاخص‌ترین و رایج‌ترین ساز در هر سه بخش موسیقی خراسان است و می‌توان آن را شناسنامۀ موسیقایی این خطه دانست. کاسۀ دوتار شمال خراسان از دوتار جنوب کوچک‌تر است و نظام دستان‌بندی و فواصل موسیقی آن هم با موسیقی جنوب خراسان -بر حسب نوازنده‌ها و خود ساز- متفاوت است.
محمدحسین یگانه، حاج قربان سلیمانی، غلام‌علی پورعطایی و عثمان محمدپرست از مشهورترین دوتارنوازان موسیقی خراسانند.
قبلاً نوازندگان دوره‌گردی به نام لوطی‌ها هم بودند که امروزه نسلشان منقرض شده است. لوطی‌ها با دایره و دف از این شهر به آن شهر سفر می‌کردند و وقایع و اخبار را در قالب شعر و موسیقی کردی روایت می‌کردند و گاه کلامشان را با حرکات نمایشی و اشعار طنزآمیز همراه می‌کردند. آن‌ها به آهنگ‌های مربوط به جشن و پایکوبی هم می‌پرداختند
نوازندگان این خطه به دو گروه اصلی بخشی‌ها (دوتارنوازانِ آوازخوان و داستان‌سرا) و عاشیق‌ها (نوازندگانِ حاضر در عروسی‌ها، جشن‌ها و پایکوبی‌ها) تقسیم می‌شوند. قبلاً نوازندگان دوره‌گردی به نام لوطی‌ها هم بودند که امروزه نسلشان منقرض شده است. لوطی‌ها با دایره و دف از این شهر به آن شهر سفر می‌کردند و وقایع و اخبار را در قالب شعر و موسیقی کردی روایت می‌کردند و گاه کلامشان را با حرکات نمایشی و اشعار طنزآمیز همراه می‌کردند. آن‌ها به آهنگ‌های مربوط به جشن و پایکوبی هم می‌پرداختند.
تا حدود نیم قرن پیش، بخشی‌ها در عروسی‌ها، مجالس شادی و محفل‌های بزرگ می‌نواختند و می‌خواندند. معمولاً در آغاز شب، مردم با نوای سرنا و قشمه و کمانچه و دهل در فضای باز به پایکوبی مشغول می‌شدند و در اواخر شب، در جمعی محدودتر و خاص‌تر، بخشی به همراه موسیقی به داستان‌گویی می‌پرداخت و منظومه‌های حماسی، مذهبی، تاریخی یا تغزلی گذشته را روایت می‌کرد. گاهی بخشی‌ها علاوه بر منظومه‌خوانی، براساس حوادثی که در زمان خودشان اتفاق می‌افتاد داستانی می‌سرودند و آن را با دوتار اجرا می‌کردند.
به این دلیل اینکه خوانندگان علاوه بر زبان کرمانجی به زبان ترکی شمال خراسان نیز تکلم می‌کردند کشور آذربایجان قصد ثبت موسیقی مقامی خراسان را داشت؛ که در پی دریافت نامه‌ای از یونسکو ایران مدارک مورد نیاز را آماده کرد و آن را به ثبت رساند.
موسیقی بخشی‌های خراسان که مجموعه‌ای از شعر، ادبیات، عرفان و اخلاق را دربر می‌گیرد به کوشش هوشنگ جاوید و مجتبی قیطاقی در تاریخ یکم تیرماه ۱۳۹۰ به عنوان میراث فرهنگی معنوی یونسکو به ثبت رسید.
کارشناسان بر این باورند که مرگ یک نوازنده همچون زوال ساز و موسیقی اش است که اگر ثبت و اهتمام برای حفظ آن صورت نگیرد در بین نسل‌های آینده نیز هنر وی رواج پیدا نخواهد کرد.
هوشنگ جاوید پژوهشگر موسیقی نواحی معتقد است: هنر بخشی‌ها اکنون روبه زوال بوده و در معرض خطر جدی قرار دارد. در سال‌های اخیر با ورود ساز‌های جدید به عرصه موسیقی پاپ و محلی خراسان تغیراتی بعضا بنیادین به وقوع پیوسته است.
نمود این تغیرات را می‌توان در نوع اجرای ملودی‌ها که متاثر از ملودی‌های فارسی و ترکی ترکیه و افغانی و تاجیکی به وضوح مشاهده کرد.
شاید در گام نخست این تغییرات اجتناب ناپذیر باشد و با تغییر ذائقه مخاطبان جوان، انجام پذیرد.
اما چه خوب است که خوانندگان جوانی که در این عرصه مشغول به فعالیت اند این مهم را از یاد نبرند که زوال ملودی‌ها و مقام‌ها و گوشه‌های موسیقی محلی در خراسان، مارا از داشتن میراثی گرانبها و دیرپا محروم خواهد کرد.
در این میان، اما برخی از خوانندگان موسیقی پاپ محلی خراسان با ارائه هر یک کار در فضا‌های جدید، خود را مقید نموده اند که کاری وزین و قابل توجه در حوزه موسیقی و ملودی و فضا‌های اصیل نیز به بازار عرضه کنند.
عرضه این موسیقی فاخر و اصیل بدون مهارت در نواختن ساز‌های محلی نظیر کمانچه و دهل و قوشمه و به ویژه دوتار، امکان پذیر نمی‌باشد. در این میان، ساز دوتار بسیار ساز قابل اتکا و کاملی ست که برخی از خوانندگان و خنیاگران عرصه آواز خراسان بدان مسلح و مسلط اند.
این تسلط در خوانندگان جوان‌تر بسیار مایه‌ی مباهات و امیدواری ست.
خوانندگان متعهد و توانمندی، چون؛ داوود یونسی، علی کریمی، محسن میرزازاده، جواد حسن زاده و چند تن دیگر که امکان ذکر تک تک آن‌ها از حوصله مخاطب خارج است.
امید که مسیر پیش رو بتواند نوید بخش اعتلای فرهنگ و هنر و موسیقی دیرپای خراسان بزرگ باشد.
از این پس سعی داریم شما مخاطبان گرانقدر را به مرور با برخی از این پرچمداران و نوآوران عرصه موسیقی پاپ فولک خراسان آشنا کنیم.
برای شروع نیز با داوود یونسی آغاز می‌کنیم که کارهایش اینروز‌ها مخاطبان فراوانی در خراسان و سایر نقاط ایران عزیزمان پیدا کرده است. این شما و این شمه کمی از وصف حال و فعالیت‌های این هنرمند جوان:
داوود یونسی متولد ۱۳۶۹ در قوچان چشم به جهان گشود. پدرش از خوانندگان سنتی خراسانی و به اصطلاح (لولوچی) بوده که همین امر باعث علاقه این هنرمند و رشد در این عرصه شده و بنا به گفته خودش در یک خانواده ساده، معتقد و هنردوست بزرگ شده است.
او از همان ابتدا به موسیقی علاقه‌مند بود و به گفته اطرافیانش از همان کودکی با موسیقی ارتباط داشته و نخستین استادش علیرضا اسلامی هنرمند محبوب خراسانی هستند، که در جشنواره‌های مختلف داخل کشور و همچنین فستیوال‌ها و کنسرت‌های خانم سیما بینا در اروپا صاحب امتیاز بوده است.
یونسی ساز بومی دوتار و همچنین آواز اصیل خراسانی را نزد علیرضا اسلامی که تجربه‌های فراوانی در موسیقی نواحی و مقامی خراسان به دست آورده بود، فرا گرفت.
او فعالیت هنری خود را از سال ۱۳۹۳ شروع کرد و از همان ابتدا ترانه‌هایی را به سبک‌های مختلف به قلم خود نوشته و اجرا کرد، تمرکز وی کشف سلیقه‌های مختلف موسیقی بومی خراسان بود.
/انتهای‌پیام/
منبع جام جم
