پایگاه تحلیلی سدید

دختران تا زمانی که مجرد هستند نمی‌توانند شخصیت ارزشمند خانوادگی برای خود ترسیم کنند؛ لذا ارزشمندی شخصیت آنان، به امر ازدواج گره می‌خورد و همین مسئله زمینه ساز «ازدواج به هر قیمتی» می‌شود. این نگرش در بستر جامعه مدرن که شرایط ازدواج برای جوانان دیر مهیا می‌شود؛ پیامد‌های نامطلوبی دارد. به طوری که اساسا در کنار یک مرد بودن به ارزشمندی تبدیل می‌شود و دختران نمی‌توانند انطوری که شاید و باید عزت نفس خود را به دست آوردند و سعی می‌کنند برای کسب این ارزشمندی به هر طریقی در کنار یک مرد قرار گیرند.

طی یکی دو دهه پایانی عمر رژیم پهلوی گستره آموزش و تحصیلات تا مراحل عالی دانشگاهی بیش از پیش افزایش یافت و در کنار آن انجمن‌ها، سازمان‌ها و نهاد‌های با محوریت زنان متعددی که مستقیم و غیرمستقیم توسط کارگزاران و حامیان حکومت مدیریت و حراست می‌شد به‌فعالیت می‌پرداختند، اما، در مجموع مطالبات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی زنان نگرشی سلبی و در موارد متعدد شورشگرانه نسبت به‌سیاست‌ها و گفتمان‌های فرهنگی و اجتماعی حاکمیت‌محور پیدا کرد.

زنان ثابت کردند هنگامی‌که وارد میدان شوند، نه تنها از بذل توان و انرژی، که از بذل جان نیز دریغ نمی‌کنند؛ به‌عنوان مثال در مبارزه مسلحانه بین موافقان و مخالفان مشروطه در آذربایجان، جسد بیست زن در لباس مردانه یافت شد. یا وقتی شایعه شد برخی نمایندگان مجلس به خواسته‌های روس تن دادند، حدود سیصد زن با تپانچه به مجلس رفتند تا آنان را مجبور به حراست از تمامیت ارضی کشور کنند.

حتی همان جامعه سنت‌گرا و دینیِ ایرانیِ عصرِ قاجار هم که اینک با فرهنگ و مدنیتِ جدید غرب مواجه شده بود، عموماً زن‌ستیز نبود. البته که محدودیت‌ها در مورد زنان کم نبود، اما همه این‌ها مانع از حضور کسر بزرگی از زنان در عرصه‌های گوناگون حیات اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی جامعه نمی‌شد.

مریم عمید اولین نقدهای اجتماعی در قالب کاریکاتور را در تاریخ روزنامه‌نگاری آغاز کرد. مطالب این نشریه عموما حول محور خبر، مقاله و کاریکاتورها، می‌چرخید و همگی برای تشویق به تعلیم و تربیت دختران، مبارزه با خرافه، رمال و فال‌‌گیری، آموزش‌های صحیح در حوزه‌ی سلامت، آداب معاشرت، فعالیت‌های اجتماعی و… بود. این مطالب دریچه‌ای بود که مریم‌خانم به دنیای زنان گشود و سبب شد زنان کم‌کم هویت مفقوده‌ی آن سال‌های خود را بازیابند.

سختی و مشقت‌هایی که آن زمان برای تحصیل دختران وجود داشت و بی‌بی خانم بخشی از آن را برای آموزش دخترانش دیده و تجربه کرده بود، او را بر آن داشت تا دبستانی مخصوص دختران تاسیس نماید و این گونه بود که اولین دبستان دخترانه ایران به نام «مدرسه دوشیزگان» در سال ۱۲۸۵ شمسی (مقارن با پیروزی مشروطه) پا به عرصه آموزش گذاشت تا نام بی‌بی خانم در تاریخ ماندگار شود.

در فرهنگ ایرانی_اسلامی از بازتعریف اساسی نقش مادری غفلت شده‌است. همین مسئله موجب می‌شود مادرانی که خواستار هویت فردی و اجتماعی خود هستند از سمت جامعه با فشار روبه رو شوند و همواره در مظان اتهام مادر بد قرار گیرند. در نتیجه مادری کردن به عنوان یک تجربه خوب و قابل رشد در نزد زنان به حساب آورده نمی‌شود. این مسئله در مواجه با فرهنگ مدرنی که دائما درحال بازنمایی اهمیت حضور زنان در جامعه است، تشدید می‌شود.

بی‌بی مریم، زنی روشنفکر و فعال بود و از معدود زنان زمان خودش که سواد خواندن و نوشتن داشت و حوادث عصر خویش را می‌نوشت. او در زمانی که اکثر زنان در «پرده‌نشینی» بودند و به اهمیت جایگاه زن به عنوان یک کنشگر مهم فرهنگی یا اجتماعی قائل نبوده و تنها زندگی مطلوب را در پستو و آشپزخانه رضایت داده بودند، به چنان جایگاهی دست یافت که نامش روی زبان همگان بود و حتی آوازه‌اش به دیگر سرزمین‌ها از جمله آلمان نیز رسید و پادشاه آلمان از وی تقدیر کرد.

داستان مصرف و زنان هنگامی که در حوزه رسانه قرار گیرد پیچیده‌تر می‌شود؛ به این دلیل که ایدئولوژی در جامعه ما نقش مهمی دارد به خصوص رسانه مثل رادیو و تلویزیون دست حکومت است. ما اساسا رسانه مستقل نداریم. حکومت هم تلقی خاصی از مفهوم مذهبی و با حاکمیت فقهی آن، روایت خاص خودش را درباره زن و بدن زنانه دارد. به همین دلیل، جامعه ما به طور خاص، تکلیف اش متمایز با جامعه بریتانیا یا آمریکا یا جامعه غربی است. جامعه‌ای که رسانه‌ها اولا حکومتی نیستند به این شکلی که در ایران هست؛ دوم اینکه یک ایدئولوژی مذهبی بخصوص فقهی در آن‌ها وجود ندارد.

برخورد دولت‌ها با مسئله حجاب باعث شد این شکاف که در ابتدا به دلایلی مختلفی اعم از ورود فرهنگ مدرنیته به کشور و گسترش فرهنگ ضد حجاب در جامعه به وجود آمد، عمیق‌تر شود. به طوری که وحدت و مشروعیت سیاسی کشور را تحت تاثیر قرار داده‌است. حتی در سطحی موجب تقلیل مطالبات زنان جامعه شده‌است. به طوری که با پررنگ شدن این مسئله و شکافی که بین جامعه زنان به وجود آمده، مطالبات بسیار اصلی‌تر زنان به حاشیه رفته و انسجام بین آنان را تحت تاثیر قرار داده است.