پایگاه تحلیلی سدید

نظامیان بودجه را از برنامه‌های اجتماعی و زیرساختی تخلیه می‌کنند. آن‌ها برای تحقیق و توسعه سیستم‌های تسلیحاتی بودجه اختصاص می‌دهند، اما از فناوری‌های انرژی تجدیدپذیر غفلت می‌کنند. پل‌ها، جاده‌ها، شبکه‌های برق و سیل بند‌ها فرو می‌ریزند. مدارس خراب می‌شوند تولید داخلی کاهش می‌یابد. مردم فقیر شده‌اند. پلیس نظامی شده است. پهپاد‌های نظامی شده است. بر همه امور نظارت می‌شود

«کارت آمایش»، «کارت هویت»، «برگ تردد بین‌شهری»، «دفترچه اقامت»، «برگ سرشماری»، «مجوز کار» و... برای افغانستانی‌هایی که در ایران اقامت دارند، عناوین آشنایی است. هر افغانستانی برای حضور در ایران باید برای دریافت هر یک از مجوزهای ذکرشده اقدام کند. اما یکی از موضوعات پربحث این روزهای فضای رسانه‌ای کشور، تکثر مدارک دریافتی و رفتار سلیقه‌ای در اعطای امتیازهای شهروندی مانند افتتاح حساب و یا دریافت سیم‌کارت است. 

هیچ‌کدام از کتاب‌های تاریخ شفاهی، پژوهش برای تولید نبوده‌اند و صرفاً جمع‌آوری مصاحبه‌های یک فرد موفق بوده است. این مدل کتاب‌ها به‌هیچ‌وجه منبع خوبی برای تولید مستند، فیلم و سریال نیست. پژوهشی که من درباره آن حرف می‌زنم قرار است از دل آن خط روایی ما بیرون بیاید، قرار است فرم و قصه کار از دل آن حاصل شود، شخصیت‌ها، سیر داستانی، نقطه شروع و پایان، جذابیت‌های لوکیشن و همه این‌ها باید از دل همان پژوهش به‌دست آید.

در موضوع روایت پیشرفت، ما اصلا به دنبال این نیستیم که یک روایت غیر صادقانه ارائه دهیم. ما دو نوع روایت پیشرفت داریم؛ یکی روایت انقلاب اسلامی است که این انقلاب موجب شده تا در این ۴۴ سال پیشرفت‌های بنیادینی ایجاد شود و یکی روایت‌هایی است که دولت‌ها مطرح می‌کنند که آن روایت‌ها گاهی غیر صادقانه است، مغشوش است، قابل نقد است و واقعا باید این دو مدل روایت را از همدیگر تفکیک کرد

اینجا صحبت از این است که ما می‌خواهیم پیشرفت کنیم و یا توسعه پیدا کنیم؟ چون با آن قرائت سابق گویا این هم پیشرفت به شمار می‌آید. حالا کسانی که امروزه دغدغه روایت پیشرفت دارند، خیلی به تمایز معنای پیشرفت از توسعه التفات ندارند. چون دغدغه آن‌ها ذهنیت مردم است و، چون معنای پیشرفت در ذهن مردم خیلی تفاوتی با توسعه ندارد، کسانی که در وادی روایت پیشرفت کار می‌کنند، عملا هر ساخت و ساز جلوبرنده نهاد‌ها و سازمان‌های مختلف را با برچسب پیشرفت قرائت می‌کنند.

آیه‌ای در قرآن هم داریم که «این اموال عمومی مایه قوام نظام اجتماعی شماست و با آن رفتار سفهی نداشته باشید.» خب عامه چگونه از حالت قیام به قعود کشیده می‌شود؟ وقتی با اموال عمومی آن رفتار سفهی بشود! این تعابیر وقتی در کنار همدیگر قرار می‌گیرد، آنجاست که معنا بخشی می‌کنند و این مسیری است که ما می‌خواهیم به سمت قانون مداری، پاسخگویی و مبارزه با فساد حرکت کنیم که این مسیر از اقامه عامه می‌گذرد و این‌گونه نیست که صرفاً با همراهی قشر الیت و نخبگانی جلو برود و این‌یکی از ویژگی‌های نظام پیشرفته است.

روایت‌های پیشرفت هم نمی‌تواند در مدل‌های گزارش دهی‌های سازمانی و رسمی منتشر شود؛ نه اینکه نمی‌شود، اثرگذاری خاصی برای مخاطب ندارد. روایت پیشرفت، روایت نظر، رویکرد و شرح چگونگی‌ها و مسیر است و روایتی که آینده‌نگرانه است. به‌عنوان‌مثال ما یک جنگ هشت ساله داشتیم که بعدازآن و یا همزمان مستندها، فیلم‌ها و سریال‌های فراوانی در این خصوص ساخته و پخش‌شده است؛ اما مستندهای شهید آوینی و جنس روایتگری‌های او با بقیه چه تفاوتی دارد که هنوز از این مستندها به‌عنوان گنجینه‌ای از آن دوران یاد می‌شود؟ مدل فکری، نحوه مواجه با ماجرا و خود شخص است که ماحصل کار را متفاوت می‌کند.

اگر انفعال مردم را تاثیر بروکراتیزه شدن دولت بدانیم، باید بگویم بله این امر در کاهش حضور مردم دخیل بوده است. اما اگر شرایط فعلی جامعه را به این معنی تعبیر کنیم که مردم خسته شده‌اند و دیگر پای کار نیستند؛ خیر این را قبول ندارم و معتقدم مردم در عرصه‌های مختلف که فراخوان حقیقی شده‌اند، حضور میلیونی داشته‌اند. ما کجا صادقانه از مردم خواستیم که نیامدند؟

ما درحوزه فرهنگی در یک وضعیت استعمارزده و یا نیمه استعماری قرار داریم و یکی از تبعات آن این است که دقیق نمی‌توانیم موقعیت و تصویر خودمان را در جهان ترسیم کنیم و ببینیم که در کجا هستیم تا بتوانیم ارزیابی درست‌تری از موقعیت خود داشته باشیم. هر ارزیابی غیرواقعی باعث بازتولید این رابطه و وضعیت نیمه استعماری می‌شود.

همین که بچه‌های گروه‌های جهادی، دغدغه این را پیدا می‌کنند که سراغ شناسایی نظام مسائل روستا بروند، نه صرف کار عمرانی و توزیع بسته معیشتی؛ این خود شروع حرکت است. یعنی به نوعی کار تخصصی است. جلوتر که می‌روند گروه‌های جهادی می‌توانند دانش‌بنیان شوند.