قحطی بزرگ در لابه‌لای اوراق تاریخ؛
هرچند به‌دلیل نبود منابع کافی، نمی‌توان آمار صحیح و دقیقی از میزان جان‌باختگان حادثه قحطی بزرگ ارائه داد اما برخی معتقدند «تلفات ایران به‌روشنی بسیار فراتر از تلفات ارامنه در ترکیه و حتی بسیار فراتر از نسل‌کشی یهودیان توسط نازی‌هاست» بااین‌حال معرفی کتبی که به این موضوع پرداخته‌اند می‌تواند راهنمای خوبی برای آشنایی بیشتر و تبیین و تحلیل دقیق‌تر آن باشد.
گروه راهبرد «سدید»؛ زهرا سعیدی: با آغاز جنگ جهانی اول در اروپا در سال ۱۹۱۴ (۱۲۹۲)، ایران در زمانه‌ی سلطنت احمدشاه قاجار و صدارت میرزاحسن مستوفی‌الممالک اعلام بی‌طرفی کرد؛ اما نیرو‌های متخاصم اروپایی بدون توجه به موضع ایران، مکرر این بی‌طرفی را نقض کردند و از این حیث موجد لطمات جبران‌ناپذیری شدند. بی‌شک فارغ از نقض استقلال سیاسی و اقتصادی که تبعات آن تا روزگاری دراز بر کشور مستولی بود، وقوع قحطی در سال‌های ۱۲۹۶-۱۲۹۸ هـ. ش (۱۹۱۷-۱۹۱۹ م) بزرگ‌ترین فاجعه‌ی تاریخ ایران را رقم زد.
در این حادثه‌ی دهشتناک که بسیاری آن را از بعد تلفات انسانی از فاجعه‌ی حمله‌ی مغول نیز فراتر می‌دانند بسیاری از ایرانیان جان خود را بر اثر گرسنگی و بیماری از دست دادند. گرچه آمار دقیقی از تعداد کسانی که در این واقعه جان باختند در دست نیست، اما برخی آن را در حدود دو تا نه میلیون نفر برآورد می‌کنند. علی‌رغم آن‌که به دلیل نبود منابع مستند و کافی نمی‌توان آمار صحیح و دقیقی از میزان جان‌باختگان این حادثه ارائه داد، برخی معتقدند «تلفات ایران [۱۹۱۷ تا ۱۹۱۹]به‌روشنی بسیار فراتر از تلفات ارامنه در ترکیه و حتی بسیار فراتر از نسل‌کشی یهودیان توسط نازی‌هاست». البته در کنار عوامل داخلی، آنچه این قحطی را به فاجعه تبدیل کرد و بر شدت و گسترش آن افزود، حضور نیرو‌های استعمارگر و متخاصم اروپایی بود که تقریبا در کتب تاریخی نادیده گرفته شده است. با این حال، معرفی کتاب‌هایی که به موضوع بحران قحطی بزرگ ایران پرداخته‌اند می‌تواند راهنمای خوبی برای آشنایی بیشتر با این موضوع و تبیین و تحلیل دقیق‌تر آن باشد. به همین منظور تلاش شده در این قسمت با معرفی برخی از آثار مهم در این زمینه، فرصت مناسبی برای تحلیل‌گران و علاقه‌مندان فراهم شود تا ضمن استفاده از این منابع، به تبیین و اهمیت بیشتر این واقعه‌ی تاریخی بپردازند. فهرستی از این منابع عبارت‌اند از:
در این حادثه‌ی دهشتناک که بسیاری آن را از بعد تلفات انسانی از فاجعه‌ی حمله‌ی مغول نیز فراتر می‌دانند بسیاری از ایرانیان جان خود را بر اثر گرسنگی و بیماری از دست دادند. گرچه آمار دقیقی از تعداد کسانی که در این واقعه جان باختند در دست نیست، اما برخی آن را در حدود دو تا نه میلیون نفر برآورد می‌کنند. علی‌رغم آن‌که به دلیل نبود منابع مستند و کافی نمی‌توان آمار صحیح و دقیقی از میزان جان‌باختگان این حادثه ارائه داد، برخی معتقدند «تلفات ایران [۱۹۱۷ تا ۱۹۱۹]به‌روشنی بسیار فراتر از تلفات ارامنه در ترکیه و حتی بسیار فراتر از نسل‌کشی یهودیان توسط نازی‌هاست». البته در کنار عوامل داخلی، آنچه این قحطی را به فاجعه تبدیل کرد و بر شدت و گسترش آن افزود، حضور نیرو‌های استعمارگر و متخاصم اروپایی بود که تقریبا در کتب تاریخی نادیده گرفته شده است. با این حال، معرفی کتاب‌هایی که به موضوع بحران قحطی بزرگ ایران پرداخته‌اند می‌تواند راهنمای خوبی برای آشنایی بیشتر با این موضوع و تبیین و تحلیل دقیق‌تر آن باشد. به همین منظور تلاش شده در این قسمت با معرفی برخی از آثار مهم در این زمینه، فرصت مناسبی برای تحلیل‌گران و علاقه‌مندان فراهم شود تا ضمن استفاده از این منابع، به تبیین و اهمیت بیشتر این واقعه‌ی تاریخی بپردازند. فهرستی از این منابع عبارت‌اند از:
اقتصاد کوچه
نویسنده: مجید پورشافعی
ناشر: گام نو
سال انتشار: ۱۳۸۵
کتاب «اقتصاد کوچه» اثر مجید پورشافعی، به دور از پرداختن به سطح زندگی شاهزادگان، وزیران، دولتمردان و صاحبان ثروت، به زندگی مردم ایران به خصوص دهقانان، کارگران، کارمندان و پیشه‌وران در دو سده‌ی گذشته می‌پردازد و در آن اشاراتی به قحطی بزرگ ایران نیز شده است.
اسناد حضور دولت‌های بیگانه در شرق ایران
نویسنده: الهه محبوب فریمانی
ناشر: مشهد، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز آستان قدس رضوی
سال انتشار: ۱۳۸۲
نویسنده در این کتاب با ارائه‌ی اسنادی به علل و پیامد‌های حضور بیگانگان در کشور طی جنگ جهانی اول پرداخته است.
کتاب فوق همچنین مجموعه‌ای از اسناد است که حضور دولت‌های بیگانه را در شرق ایران و به ویژه منطقه‌ی قاینات و سیستان در دوران حکومت قاجار نشان می‌دهد.
زیر پوست شهر
نویسنده: منصوره اتحادیه (نظام مافی)، سعاد پیرا، سعید روحی
ناشر: تاریخ ایران
سال انتشار: ۱۳۹۳
زیر پوست شهر حاوی گزارش‌هایی است که به صورت مستمر توسط نظمیه یا پلیس مخفی از زندگی مردم شیراز تهیه می‌شده است. این بررسی شامل یک مقدمه‌ی بسیار مفصل و نیز اسناد بسیار باارزشی است که دوران مشروطه تا پایان جنگ جهانی اول را در بر می‌گیرد. اهمیت این اسناد و مدارک از آن روست که از اوضاع اجتماعی، اقتصادی و سیاسی شهر و تحرکات موجود در آن تصویر خوبی ارائه می‌دهد و حاوی مطالب بسیار مفیدی در این باره است.
نویسنده: منصوره اتحادیه (نظام مافی)، سعاد پیرا، سعید روحی
ناشر: تاریخ ایران
سال انتشار: ۱۳۹۳
زیر پوست شهر حاوی گزارش‌هایی است که به صورت مستمر توسط نظمیه یا پلیس مخفی از زندگی مردم شیراز تهیه می‌شده است. این بررسی شامل یک مقدمه‌ی بسیار مفصل و نیز اسناد بسیار باارزشی است که دوران مشروطه تا پایان جنگ جهانی اول را در بر می‌گیرد. اهمیت این اسناد و مدارک از آن روست که از اوضاع اجتماعی، اقتصادی و سیاسی شهر و تحرکات موجود در آن تصویر خوبی ارائه می‌دهد و حاوی مطالب بسیار مفیدی در این باره است.
خاطرات ژنرال دنسترویل: سرکوبگر جنگل
نویسنده: لایونل چارلز دنسترویل
مترجم: حسین انصاری، علی دهباشی
ناشر: فرزان
سال انتشار: ۱۳۶۲
کتاب حاضر شامل یادداشت‌ها و خاطرات ژنرال دنسترویل آلمانی از عملیاتی در گیلان و مازندران است که در آن به قحطی این شهر که در واقع ناشی از صادرات غلات به باکو بوده نیز پرداخته است.
نویسنده: لایونل چارلز دنسترویل
مترجم: حسین انصاری، علی دهباشی
ناشر: فرزان
سال انتشار: ۱۳۶۲
کتاب حاضر شامل یادداشت‌ها و خاطرات ژنرال دنسترویل آلمانی از عملیاتی در گیلان و مازندران است که در آن به قحطی این شهر که در واقع ناشی از صادرات غلات به باکو بوده نیز پرداخته است.
ایران و جنگ جهانی اول: اسناد وزارت داخله
نویسنده: کاوه بیات
ناشر: سازمان اسناد ملی ایران
سال انتشار: ۱۳۸۱
نویسنده: کاوه بیات
ناشر: سازمان اسناد ملی ایران
سال انتشار: ۱۳۸۱
قحطی بزرگ
نویسنده: محمدقلی مجد
مترجم: محمد کریمی
سال انتشار: ۱۳۹۴
کتاب قحطی بزرگ یکی از مهم‌ترین منابع درباره‌ی قحطی ایران در سال‌های ۱۹۱۷-۱۹۱۹ است. نویسنده در آن با توجه به اسنادی تلاش کرده تا ثابت کند بزرگ‌ترین نسل‌کشی سده‌ی بیستم میلادی در ایران رخ داده و ایران بزرگ‌ترین قربانی جنگ اول جهانی بوده است. طبق تحقیق دکتر مجد، در طول سال‌های ۱۹۱۷-۱۹۱۹ بین هشت تا ۱۰ میلیون نفر از مردم ایران در اثر قحطی یا بیماری‌های ناشی از کمبود مواد غذایی و سوء تغذیه از میان رفتند و جمعیت ایران به شدت کاهش یافت.
نویسنده: محمدقلی مجد
مترجم: محمد کریمی
سال انتشار: ۱۳۹۴
کتاب قحطی بزرگ یکی از مهم‌ترین منابع درباره‌ی قحطی ایران در سال‌های ۱۹۱۷-۱۹۱۹ است. نویسنده در آن با توجه به اسنادی تلاش کرده تا ثابت کند بزرگ‌ترین نسل‌کشی سده‌ی بیستم میلادی در ایران رخ داده و ایران بزرگ‌ترین قربانی جنگ اول جهانی بوده است. طبق تحقیق دکتر مجد، در طول سال‌های ۱۹۱۷-۱۹۱۹ بین هشت تا ۱۰ میلیون نفر از مردم ایران در اثر قحطی یا بیماری‌های ناشی از کمبود مواد غذایی و سوء تغذیه از میان رفتند و جمعیت ایران به شدت کاهش یافت.
یادداشت‌های یک روزنامه‌نگار – جلد ۱ و ۲ (تحولات نیم‌قرن اخیر تاریخ معاصر ایران از نگاه ابوالحسن عمیدی نوری)
پدیدآور: مختار حدیدی، جلال فرهمند
ناشر: موسسه‌ی مطالعات تاریخ معاصر ایران
سال انتشار: ۱۳۸۴
پدیدآور: مختار حدیدی، جلال فرهمند
ناشر: موسسه‌ی مطالعات تاریخ معاصر ایران
سال انتشار: ۱۳۸۴
اسناد مطبوعات ۱۲۸۶-۱۳۲۰ ش
نویسنده: کاوه بیات، مسعود کوهستانی‌نژاد
ناشر: تهران، سازمان اسناد ملی ایران، پژوهشکده‌ی اسناد
سال انتشار: ۱۳۷۲
نویسنده: کاوه بیات، مسعود کوهستانی‌نژاد
ناشر: تهران، سازمان اسناد ملی ایران، پژوهشکده‌ی اسناد
سال انتشار: ۱۳۷۲
ایران در جنگ بزرگ ۱۹۱۸-۱۹۱۴
نویسنده: مورخ‌الدوله سپهر
ناشر: ادیب
سال انتشار: ۱۳۶۲
نویسنده: مورخ‌الدوله سپهر
ناشر: ادیب
سال انتشار: ۱۳۶۲
خاطرات دکتر قاسم غنی
گردآورنده: محمدابراهیم باستانی پاریزی
ناشر: علم
سال انتشار: ۱۳۹۲
گردآورنده: محمدابراهیم باستانی پاریزی
ناشر: علم
سال انتشار: ۱۳۹۲
یک سال در میان ایرانیان
نویسنده: ادوارد براون
مترجم: مانی صالحی علامه
ناشر: نشر اخ‍ت‍ران
سال انتشار: ۱۳۸۷
نویسنده: ادوارد براون
مترجم: مانی صالحی علامه
ناشر: نشر اخ‍ت‍ران
سال انتشار: ۱۳۸۷
دوران قاجار: چانه‌زنی، اعتراض و دولت در ایران قرن نوزدهم
نویسنده: ونسا مارتین
مترجم: افسانه منفرد
ناشر: کتاب آمه
سال انتشار: ۱۳۸۹
کتاب «دوران قاجار» با تیتر فرعی «چانه‌زنی، اعتراض و دولت در ایران قرن نوزدهم» تالیف ونسا مارتین با ترجمه‌ی افسانه منفرد به نقش و چگونگی دخالت مردم عادی در روند سیاسی کشور پرداخته است.
کتاب در نه فصل تنظیم شده است که سرفصل‌های آن عبارت‌اند از «پیشینه: دین، جامعه، سیاست و تجارت»، «مردم، دولت و انگلیسی‌ها»، «شیراز: اعتراض شهری و موازنه‌ی قدرت در فارس»، «اصفهان: اعتراض مردمی، نظارت اجتماعی و شکل‌گیری تشریک مساعی»، «تظاهرات توده‌ای زنان در ایران سده‌ی نوزدهم»، «لوطی‌ها، تهیدستان آشوبگر شهری»، «سرباز، نیروی سرکش نظامی»، «برده‌داری و بردگان سیاه در ایران سده‌ی نوزدهم» و «بردگان دوم: حاجی بشیرخان - عشق در شرایط پیچیده».
نویسنده: ونسا مارتین
مترجم: افسانه منفرد
ناشر: کتاب آمه
سال انتشار: ۱۳۸۹
کتاب «دوران قاجار» با تیتر فرعی «چانه‌زنی، اعتراض و دولت در ایران قرن نوزدهم» تالیف ونسا مارتین با ترجمه‌ی افسانه منفرد به نقش و چگونگی دخالت مردم عادی در روند سیاسی کشور پرداخته است.
کتاب در نه فصل تنظیم شده است که سرفصل‌های آن عبارت‌اند از «پیشینه: دین، جامعه، سیاست و تجارت»، «مردم، دولت و انگلیسی‌ها»، «شیراز: اعتراض شهری و موازنه‌ی قدرت در فارس»، «اصفهان: اعتراض مردمی، نظارت اجتماعی و شکل‌گیری تشریک مساعی»، «تظاهرات توده‌ای زنان در ایران سده‌ی نوزدهم»، «لوطی‌ها، تهیدستان آشوبگر شهری»، «سرباز، نیروی سرکش نظامی»، «برده‌داری و بردگان سیاه در ایران سده‌ی نوزدهم» و «بردگان دوم: حاجی بشیرخان - عشق در شرایط پیچیده».
تاریخ معاصر ایران
نویسنده: موسی فقیه حقانی، موسی نجفی
ناشر: کتاب آرما
این کتاب همان‌طور که از نام آن پیداست به وقایع تاریخی و سیاسی ایران از صفویه تا انقلاب اسلامی می‌پردازد و در قسمت مربوط به دوران جنگ جهانی اول و تبعات آن بر ایران نیز گریز کوتاهی به موضوع قحطی بزرگ ایران داشته است.
نویسنده: موسی فقیه حقانی، موسی نجفی
ناشر: کتاب آرما
این کتاب همان‌طور که از نام آن پیداست به وقایع تاریخی و سیاسی ایران از صفویه تا انقلاب اسلامی می‌پردازد و در قسمت مربوط به دوران جنگ جهانی اول و تبعات آن بر ایران نیز گریز کوتاهی به موضوع قحطی بزرگ ایران داشته است.
اسناد محرمانه‌ی وزارت خارجه‌ی بریتانیا درباره‌ی قرارداد ۱۹۱۹
مترجم: محمدجواد شیخ‌الاسلامی
ناشر: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار
مترجم: محمدجواد شیخ‌الاسلامی
ناشر: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار
از قاجار به پهلوی
نویسنده: محمدقلی مجد
مترجم: رضا مرزانی، مصطفی امیری
ناشر: موسسه‌ی مطالعات و پژوهش‌های سیاسی
«از قاجار به پهلوی» یکی دیگر از آثار دکتر محمدقلی مجد است که در آن تاریخ ایران از سال ۱۲۹۸ تا ۱۳۰۹ هجری خورشیدی به تصویر کشیده شده و برای این منظور بالغ بر ۶۳۳ سند نیز مورد استفاده قرار گرفته است.
نویسنده: محمدقلی مجد
مترجم: رضا مرزانی، مصطفی امیری
ناشر: موسسه‌ی مطالعات و پژوهش‌های سیاسی
«از قاجار به پهلوی» یکی دیگر از آثار دکتر محمدقلی مجد است که در آن تاریخ ایران از سال ۱۲۹۸ تا ۱۳۰۹ هجری خورشیدی به تصویر کشیده شده و برای این منظور بالغ بر ۶۳۳ سند نیز مورد استفاده قرار گرفته است.
خاطرات لیتن
نویسنده: ویلهلم لیتن
مترجم: پرویز صدری
ناشر: ای‍رانش‍ه‍ر
سال انتشار: ۱۳۶۸
نویسنده: ویلهلم لیتن
مترجم: پرویز صدری
ناشر: ای‍رانش‍ه‍ر
سال انتشار: ۱۳۶۸
تاریخ هجده‌ساله‌ی آذربایجان
نویسنده: احمد کسروی
ناشر: امیرکبیر
سال انتشار: ۱۳۸۴
در این کتاب تحولات ایران در زمان مشروطه و بعد از آن مورد بررسی قرار می‌گیرد. جنگ جهانی اول و وقایع مرتبط با آن نیز در خلال کتاب بررسی شده است.
تاریخ ایران - جلد دوم
نویسنده: سِر پرسی مولزورث سایکس
مترجم: سیدمحمدتقی فخر داعی گیلانی
سال انتشار: ۱۳۸۰
نویسنده: سِر پرسی مولزورث سایکس
مترجم: سیدمحمدتقی فخر داعی گیلانی
سال انتشار: ۱۳۸۰
/انتهای پیام/
در این رابطه بخوانید
اخبار مرتبط
ارسال نظر
پرونده ها
