گروه فرهنگ و هنر «سدید»؛ فرزانه داودآبادی: امروزه اقشار مختلفی از سنین گوناگون در شبکه‌های اجتماعی چون اینستاگرام حضور دارند و از ظرفیت‌هایی که این شبکه در اختیار آن‌ها گذاشته است، استفاده می‌کنند. آنچه آمار در رابطه با مخاطبان اینستاگرام گویای حضور اکثریت محسوس نوجوان (یعنی سنین ۱۳ تا ۲۹ سال) در اینستاگرام است. همچنین بر اساس برخی اطلاعات ۵۱ درصد کاربران اینستاگرام را بانوان تشکیل می‌دهند، که این حضور پررنگ، مسئله شناخت جامعه شکل‌گرفته پیرامون این شبکه اجتماعی را بیش‌ازپیش حائز اهمیت می‌کند.
در همین رابطه با حمید حاذق نیکرو از فعالین حوزه رسانه و فضای مجازی به گفتگو نشسته‌ایم؛ او به‌عنوان دانشیار دانشگاه، پژوهش‌هایی را در حوزه فرهنگی و رسانه انجام داده است. مشروح این گفتگو در ادامه از منظر شما می‌گذرد:
موضوعی که در ابتدای بحث مدنظر است، چگونگی پیدایش شبکه‌های اجتماعی است با مفهوم امروزی آن است.
نیکرو: فضای مجازی به معنی امروزی آن پدیده‌ای است که در اواخر قرن بیستم به منصه ظهور رسید و تحقق آن را در قرن بیست و یکم شاهد بودیم به‌گونه‌ای که بخش زیادی از زندگی انسان‌ها را به خود معطوف کرده است و به‌نوعی وارد زندگی دوم شده‌ایم. یعنی درعین‌حالی که در فضای عینی و میدانی زندگی می‌کنیم با توجه به تحولات فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی در سال‌های اخیر به دلیل تنوع و جذابیتی که دارند؛ زندگی انسان را دچار تحول شگرفی کرده است.
از طرفی انسان‌ها تابع جمع هستند و دوست دارند تعامل و ارتباط داشته باشند؛ طبق آیه ۱۳ سوره حجرات که خداوند می‌فرماید" یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثَیٰ وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ"، درواقع مضمون این آیه این است که ضمن اینکه از زن و مرد شما آفریده‌شده‌اید شما را در گروه‌های مختلف قرار داده‌ایم تا همدیگر را بشناسید و برای شناخت بیشتر فطرت خداوند باهم تعامل و ارتباط داشته باشید.
با توجه به مشخصه‌های فرهنگی، مذهبی و هویتی جامعه ایرانی وجود این شبکه اجتماعی تا چه اندازه تهدید و تا چه اندازه فرصت به‌حساب می‌آید؟
نیکرو: به نظر بنده این فضا هم فرصت و هم تهدید است. شرایطی وجود دارد که اگر آن شرایط، شاخص‌ها و ویژگی‌ها مد نظر قرار گیرد و به آن‌ها عمل شود حتماً فضای مجازی بیشتر فرصت است. چرا فرصت است؟ با توجه به رسالت انقلاب اسلامی؛ یعنی شبکه‌های اجتماعی برای گسترش باورها و ارزش‌های اسلامی و انقلاب اسلامی یک فرصت ارزشمند است. چرا؟ چون پدیده‌ای است که از ابتدای فعالیت تاکنون در تاریخ جزو سریع‌ترین رسانه در جذب مخاطب محسوب می‌شود و خیلی از کارشناس‌ها برای اشاعه نوآوری‌ها به آن توجه دارند و از طرف دیگر برای انسان به‌منظور آشنایی با فرهنگ‌های مختلف و برطرف کردن نیازها یک فرصت محسوب می‌شود. البته این‌ها جنبه مثبت است. علیرغم اینکه نکات مثبتی دارند نقش تخریب‌کنندگی هم دارند و می‌توانند منطق خود را به ما تحمیل کنند؛ اگر به جوامع غربی نگاه کنید در همان اوایل دهه ۹۰ میلادی پایه‌های دموکراسی را در این کشورها تخریب کردند؛ هر چند دموکراسی واقعی هم نداشتند.
چرا اینستاگرام توانسته در بین جامعه ایرانی نفوذ و جای خود را باز کند چه قابلیت‌هایی باعث این استقبال و جا افتادن شده‌اند؟
نیکرو: در حال حاضر فضای مجازی خصوصاً اینستاگرام جزو لاینفک زندگی انسان‌ها شده است البته جذابیت‌های اینستاگرام به دلیل بهره بردن از عکس و فیلم، بیشتر از شبکه‌های اجتماعی دیگر است و به مکانی برای تبادل‌نظر و عقاید افراد تبدیل شده است و قابلیت ارتباط‌گیری با افراد را در مکان‌ها و زمان‌های مختلف با کمترین هزینه فراهم کرده است. البته تأمین کردن بخش از نیازهای افراد چه در زمینه معاملات و خریدوفروش کالا و خدمات و معرفی آن‌ها بدون نیاز داشتن به مکان و یا مجوز خاصی باعث شده است طرفداران زیادی را به جذب خود کند.
اینستاگرام چگونه و تا چه اندازه توانست بر سبک زندگی ایرانیان مؤثر باشد و آیا تأثیرپذیری ایرانیان از این شبکه اجتماعی همانند سایر جوامع بوده است؟
نیکرو: تکنولوژی وقتی پدید می‌آید، فرهنگ خودش را هم به همراه دارد؛ از آنجایی که منشأ این تکنولوژی غرب بود غرب هم سبک زندگی خودش دارد و در جوامعی که از این تکنولوژی‌ها استفاده می‌کنند تحت تأثیر آن فرهنگ قرار می‌گیرند. در این ۵ دهه با یکسری نظریه‌ها از سوی اندیشمندان غربی روبه‌رو بوده‌ایم. در سال ۱۹۶۵ میلادی مواجه هستیم با نظریه جهانی‌شدن که یک بخش از آن توسط «مارشال مک‌لوهان» در قالب رسانه و ارتباطات نوین و تحت عنوان دهکده جهانی مطرح شد که به وقوع هم پیوست. اما در مقابل این طرح ما هم به‌عنوان مسلمان و معتقد به حکومت جهانی حضرت ولیعصر (عج) هستیم. ازآنجایی‌که آمریکا به دنبال ایجاد نظم نوین جهانی با ایده و نظر خودش بود؛ جهانی‌شدن که یک پروسه بود به پروژه‌ای تحت عنوان جهانی‌سازی تغییر یافت و بر همین اساس چند دهه قبل اعلام شد که دنیا باید همان‌گونه که ما فکر می‌کنیم فکر کند، همان‌گونه که ما غذا می‌خوریم غذا بخورد و همان‌طوری که ما رفتار می‌کنیم رفتار کند و یکسری الگوهایی که در همین زمینه وجود داشت؛ ارائه شد. این یعنی چه؟ یعنی اینکه وقتی شبکه‌ای مثلاً اینستاگرام که در غرب شکل‌گرفته است و در کشور ما رایج می‌شود و از کودک تا یک فرد پیر با داشتن یک گوشی می‌تواند به‌راحتی به این شبکه دسترسی پیدا کند و روزانه در معرض هزاران پیام جذاب قرار بگیرد، بستر برای انتقال فرهنگ و سبک زندگی غرب تحت عنوان پروژه جهانی‌سازی قرارگرفته است.
از منظر شما چرا غرب به دنبال تغییر سبک زندگی یا همان جهانی سازی است؟
نیکرو: انقلاب اسلامی ایران با نظریه حضرت امام (ره) مبنی بر اینکه مدیریت حاکمیت دینی قادر است جوامع، دنیا و آخرت انسان را مدیریت کند به پیروزی رسید و مدیریت لیبرال دموکراسی را با چالش جدی مواجه کرد؛ جوامع غربی برای اینکه با حاکمیت دینی مقابله کنند درصدد تغییر سبک زندگی اسلامی با استفاده از ابزار‌های مختلف خصوصاً بهره‌گیری از ابزار رسانه‌ای برآمدند و در این راستا تولید بسته‌های مختلف فکری، فرهنگی، اعتقادات و ارزش‌های جوامع مختلف را با دسترسی آسان و رایگان مورد هدف قراردادند و موفق شدند؛ تأثیرات فرهنگی زیادی بر مردم بگذارند. درواقع این شبکه‌ها در ایران به دنبال این هستند تا انقلاب و ارزش‌های اسلامی در این شبکه‌ها منعکس نشوند و در صورت انعکاس اقدام به حذف آن‌ها می‌کنند نمونه آن را می‌توان در حذف پست‌های شهید سلیمانی و اخیراً برای نادر طالب زاده اشاره کرد.
در حال حاضر شبکه اجتماعی اینستاگرام برای کاربران چه کارویژه‌هایی را انجام می‌دهد؟
نیکرو: اینستاگرام یک پیام رسان فوری و شبکه کاربردی است که دارای تنوع و جذابیت فراوانی است؛ اینستاگرام در ابتدا برای انجام امور روزمره مورد استفاده قرار می‌گرفت و در ادامه با مقبولیتی که بین اقشار مختلف مردم پیدا کرد در امور تجار، بازرگانی و کسب و کار هم مورد توجه قرار گرفت و امروز به عنوان یک شهر بزرگ مجازی از آن یاد می‌شود.
اگر اینستاگرام وجود نداشت جامعه ایرانی چه وضعیتی داشت و آیا می‌توان بخشی از تغییرات جامعه را به اینستاگرام ارتباط داد یا خیر؟
نیکرو: سؤالی که اینجا مطرح است این است که آیا نمی‌توانستیم در داخل همانند این شبکه‌ها بومی سازی کنیم تا بتوانیم نیازهای داخلی را برطرف کنیم؟ البته راه اندازی شبکه‌های داخلی نیازمند حمایت و پشتیبانی هست تا بتوان با پلتفرم‌های مشابه خارجی رقابت کنند موضوعی که در خصوص تعدادی از شبکه‌های داخلی که ایجاد شده انجام نشد.
مواجهه حاکمیت با شبکه‌های اجتماعی تا چه اندازه درست و با توجه به ماهیت آن‌ها بوده است؟
نیکرو: بنده معتقدم همان طور که برای حفظ خاک و استقلال کشور و مرز‌ها هزاران جوان پاسداری می‌دهند و در این مسیر ده هزار شهید تقدیم نظام کرده‌ایم تا بیگانگان به کشور تجاوز نکنند تا سلب آزادی صورت نگیرد و استقلال خدشه نخورد همین موضوع را هم باید در مورد شبکه مجازی مدنظر قرار دهیم. متأسفانه به دلیل برداشت‌های نادرست و به نوعی افرادی که سودای قدرت و کسب قدرت از جایگاه دولتی و ساختار‌ها را در دست دارند سرزمین مجازی را در اختیار دشمن قرار داده‌اند. البته با توجه به اهمیت موضوع فضای مجازی یک دهه قبل شورای عالی فضای مجازی تشکیل می‌شود و برای اینکه بتواند مصوبات را تبدیل به عمل و اقدام عملی کند، مرکز ملی فضای مجازی هم تشکیل می‌شود، اما دریغ از یک گام مثبت، متأسفانه در دولت‌ها اعتقاد و باوری وجود نداشت که به میدان مقابله کردن وارد شدند و حتی اختیارات ادارات کشور را در اختیار شبکه‌های خارجی قرار دادند.
اینستاگرام چگونه و تا چه اندازه توانست بر سبک زندگی ایرانیان مؤثر باشد و آیا تأثیرپذیری ایرانیان از این شبکه اجتماعی همانند سایر جوامع بوده است؟
نیکرو: در اینکه اینستاگرام در تغییر سبک زندگی افراد و بر موضوعات نظیر اختلاف و تفرقه بین اقوام تأثیرگذار است شکی نیست و حتی در بحث طلاق به شدت تاثیرات شگرفی در بین خانواده‌ها داشته است. در هیچ جای دنیا شبکه‌های خارجی به اندازه ایران فعالیت‌های آزادانه ندارند. در کشورهای مختلف اکثراً از شبکه‌های ملی استفاده می‌کنند در صورتی که بخواهند از شبکه‌های خارجی استفاده کنند با مدیریت داخلی استفاده می‌کنند.
حاکمیت همان‌گونه که در قبال امنیت مرز، رفاه و زندگی مردم مسئولیت دارد باید در قبال فکر و اندیشه مردم هم مسئولیت داشته باشد قاعدتاً وقتی فضای مجازی ظهور و بروز پیدا کند بخش جدایی‌ناپذیر زندگی مردم می‌شود. متأسفانه به دلایل سیاسی و تغییر دولت باعث شده این فضا لطمه ببیند.
در بیانیه گام دوم نیز رهبر معظم انقلاب توصیه می‌کنند ظرفیت‌های داخل کشور استفاده شود، اگر می‌خواهید این اتفاق بیفتد و تحول ایجاد شود نیاز است محاصره تبلیغات دشمن شکست شود و امید آفرینی را ترویج دهیم. چرا که اعتقاد دارند رسانه واقعیت را به غیر واقعیت و برعکس تبدیل می‌کند در واقع جای شهید و جلاد را عوض می‌کند.
با مسدودسازی اینستاگرام می‌توان به پیامد‌های مطلوبی در این زمینه دست پیدا کرد؟
نیکرو: باید گفت مسدود سازی تنها راهکار نیست. استفاده از فضای مجازی و شبکه اجتماعی خصوصاً اینستاگرام امروز اجتناب ناپذیر است این فضا هم فرصت و تهدید است و در صورتی که خوب مدیریت کنیم فرصت‌های بیشتر دارند.
حاکمیت باید با برنامه مشخص و با بهره گیری از ظرفیت همه دستگاه یکبار برای همیشه مشکلات مربوط به فضای مجازی را با ایجاد ظرفیت‌های داخلی حل کند به گونه‌ای که هم کسب و کار اقشار مختلف مردم ضربه نخورد و هم برای انتقال پیام انقلاب به مردم سراسر دنیا مورد استفاده قرار گیرد.
می‌توان با راه اندازی شبکه ملی اینترنت ضمن بومی سازی، موضوع را برای مردم تبیین کرد به عنوان مثال در شهری که آلودگی هوا وجود دارد نمی‌توان به مردم گفت که از خانه خارج نشوید تا صدمه نبینید بلکه باید با اقداماتی که صورت می‌گیرد آلودگی‌ها برطرف شود. در خصوص فضای مجازی هم باید آلودگی‌ها برطرف و مدیریت شود مردم هم باید از دولت مطالبه کنند تا آسیب‌ها کمتر شود البته حاکمیت هم باید ظرفیت‌ها و زمینه‌های اشتغال را در شبکه‌های ملی فراهم کند با این اقدامات شبکه‌های خارجی هم برای فعالیت در داخل تمکین می‌کنند و پاسخگو می‌شوند.
/انتهای پیام/
