به گزارش «سدید»؛ این روز‌ها یکی از دغدغه‌های مهم خانواده‌ها استفاده بی‌رویه کودکان و نوجوانان از رسانه‌ها و پیامد‌های این اتفاق است؛ تیغ دو دم تکنولوژی پرکششی که هم خوشایند است و هم آسیب‌رسان و بزرگسالان هم چندان سیطره‌ای بر آن ندارند و می‌بایست چاره‌ای چیره بر آن اندیشید تا نسل بی مهارت آینده آسیب کمتری از اعتیاد به این پدیده مدرن ببیند. این مهم انگیزه‌ای برای برگزاری یک نشست تخصصی در انجمن کودک و رسانه شد. انجمن تخصصی کودک و رسانه سال ۱۳۹۸ ضمن تشکیل هیأت مؤسسان با انگیزه صیانت از حقوق کودکان در عرصه رسانه‌ها تشکیل و سال ۱۴۰۱ در جایگاه یک تشکل مردم نهاد (NGO) در وزارت کشور ثبت شد.
رعایت رژیم مصرف رسانه
در این وبینار نخست سیدمحسن حسینی، تهیه کننده، پژوهشگر و کارشناس ارشد رسانه در پاسخ به پرسش امیرحسین صارمی، رئیس کمیسیون تولید محتوای انجمن تخصصی کودک و رسانه که «تعریف رژیم مصرف رسانه‌ای چیست؟» گفت: تعریف ساده از این اصطلاح را با دوگانه این واژه یعنی «رژیم مصرف غذایی» آغاز می‌کنم. درواقع وقتی ما درباره رژیم مصرف غذایی صحبت می‌کنیم، منظورمان حجم، نوع و جنس مواد غذایی است که یک شخص مصرف می‌کند. درباره رژیم مصرف رسانه‌ای هم دقیقاً موضوع همین است؛ یعنی حجم، نوع و محتوای رسانه‌ای که یک شخص یا گروهی از افراد مصرف می‌کنند و همه انواع رسانه از تلویزیون گرفته تا رادیو و شبکه‌های اجتماعی و کتاب در این رژیم مصرف قرار می‌گیرند؛ ولی چیزی که بیشتر بر آن تأکید می‌شود، فضای رسانه‌ای مجازی است؛ یعنی تلویزیون و آنچه که به موبایل و تبلت و اینترنت و کامپیوتر باز می‌گردد و کمتر کتاب، روزنامه، مجله و رادیو و رسانه‌های مکتوب را شامل می‌شود.
دوره حساس کودکی و نوجوانی
آرزو اسکندری، کارشناس و پژوهشگر حوزه روانشناسی کودک نیز در پاسخ به پرسش «کدام گروه سنی در جامعه بیش از سایرین به رژیم مصرف رسانه نیاز دارند؟» اظهار داشت: در واقع همه گروه‌های سنی نیازمند رعایت رژیم رسانه‌ای هستند؛ اما گروه سنی کودک و نوجوان از این نظر که بسیار آسیب‌پذیر هستند و نیز کودکی و نوجوانی، دوره طلایی و بسیار حساسی برای شکل‌گیری شخصیت هر انسان است، بیشتر مورد تمرکز است.
اسکرین تایم گروه‌های سنی
حسینی افزود: مفهومی که پیش از رژیم مصرف رسانه‌ای باید به آن پرداخت، «screen time» است. یعنی میزان زمانی که یک کودک در معرض استفاده انواع صفحه‌های نمایش قرار می‌گیرد. اسکرین تایمِ کودکان با توجه به گروه سنی آن‌ها باید محدود به زمان مشخصی باشد. بر اساس آخرین تحقیقات در انجمن پزشکان اطفال امریکایی تأکید بر آن است که کودکان زیر ۱۸ ماه نباید در معرض هیچ گونه رسانه‌ای قرار بگیرند و تنها در صورت ضرورت، کودک می‌تواند بسیار محدود در معرض ارتباط تصویری (ویدئوچت) با یکی از والدین یا خانواده نزدیک مثل پدر بزرگ و مادر بزرگ قرار بگیرد. کودکان بین ۱۸ تا ۲۴ ماه نیز می‌توانند کمتر از یک ساعت در روز از رسانه استفاده کنند. برای کودکان ۲ تا ۵ سال نیز استفاده از این محتوای کیفی، حداکثر یک ساعت است و نکته بسیار مهم این است که کودکان زیر ۵ سال باید به همراه والدین از رسانه استفاده کنند.
پستونک دیجیتال و تنهایی کودکان
پرسش دیگر این بود که «چرا مصرف رسانه در جامعه و در میان کودکان بالا رفته است؟» حسینی گفت: چند عامل دست به دست هم داد تا این اتفاق رخ دهد؛ مهم‌ترین آن‌ها پاندمی کرونا بود؛ چرا که آموزش‌ها به صورت آنلاین اتفاق افتاد. زمینه‌های نامساعد فرهنگی و اجتماعی مثل آشنا نبودن والدین با رسانه و وظایف فرزندپروریِ خود هم بر این رخداد دامن زد.
اسکندری معتقد است: کودکان ما سرگرمی دیگری ندارند و والدین این تکنولوژی را جایگزین خود و وقتی که باید برای کودک بگذارند، کرده‌اند. غافل از آنکه خطر الگوبرداری رفتاری‌کودکان و نوجوانان از شبکه‌های اجتماعی پیامد دیگر این فاصله است. حسینی در همین باره به اصطلاح «پستونک دیجیتال» که به موبایل اطلاق می‌شود، اشاره کرد. وی افزود: کودکانی که بیشتر در معرض رسانه‌اند و از تعامل دو سویه با والدین محروم می‌شوند و در حوزه‌های مختلف رشدی مثل حوزه‌های اجتماعی و احساسی، شناختی و حتی حوزه‌های زبانی-کلامی دچار تأخیر نسبت به سایر همسالان خود میگردند. میزبان وبینار پرسید: اگر رژیم مصرف رسانه رعایت نشود، از دیدگاه روانشناسی چه مشکلاتی برای کودک و نوجوان پیش خواهد آمد؟
رسانه در جایگاه یک ماشین اعتیاد
اسکندری گفت: در واقع هر چیزی که از حد اعتدال خود بگذرد، ایجاد آسیب می‌کند. رژیم مصرف رسانه هم اگر تبدیل به پرخوری رسانه‌ای شود، ممکن است به اعتیاد رسانه‌ای بدل شود؛ یعنی فضای مجازی می‌تواند یک ماشین اعتیاد برای نسل جدید ما باشد. وی ادامه داد: بر اساس تحقیقات، استفاده از فضای مجازی بخش پاداش مغز را فعال می‌کند و سبب ترشح هورمون اعتیادآور و لذتبخش دوپامین می‌شود؛ هورمونی که هنگام غذا خوردن، خوابیدن، رابطه جنسی، قمار و استفاده از مواد مخدر، به میزان زیاد در مغز ترشح می‌شود و حال خوش موقتی ایجاد می‌کند. سازمان جهانی بهداشت سال ۲۰۱۸ اعتیاد به بازی‌های رسانه‌ای را در شمار مظاهر اعتیاد دانست؛ چرا که کودک معتاد به بازی، به شکل مداوم حتی در خواب هم فکرش مشغول بازی است و با حذف بازی، دچار نگرانی و اضطراب می‌شود و درست، چون مفهوم تحمل روانی درباره مواد مخدر است که با یک بار مصرف به سرخوشی زیاد می‌رسد، ولی پس از اعتیاد، باید مدام دوز مصرف افزایش پیدا کند تا به آن سرخوشی اولیه و خوشایند برسد. کودک هم، چون قادر به مدیریت زمان نیست، دچار اعتیاد می‌شود و علاقه به سرگرمی‌های دیگر، چون گردش و تفریح و حضور در جمع همسالان و اجتماع را از دست می‌دهد؛ همچنین خشونت این بازی‌ها جایگزین ارتباطات واقعی می‌شود. از طرفی کودکان و نوجوانان در این بازی‌ها بتدریج ماهر و مکرراً برنده می‌شوند و از آنجا که در جامعه واقعی این طور نیست، با اولین شکست‌ها دچار بحران، سرخوردگی و افسردگی می‌شوند و حتی دست به خودکشی هم می‌زنند.
رسالت رسانه‌ها و راهکار
پرسش دیگر میزبان وبینار این بود که «رسالت رسانه صدا و سیما در این رژیم مصرف چیست؟» حسینی گفت: رسانه‌ها در دو حوزه رسالت دارند: ۱. تولید محتوای با کیفیت ۲. آشنا کردن خانواده‌ها با دانش فرزندپروری که متأسفانه در کشور ما هر دو مغفول مانده است. در صدا و سیمای ما انبوهی از برنامه‌های شبیه به هم تولید می‌شود؛ اما در میان آن‌ها فرزندپروری نیست. در صورتی که اگر والدین فرزندپروری بدانند، آگاهند که تلویزیون نباید مانند شومینه مدام روشن باشد. ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پیش از خواب همه رسانه‌ها باید قطع شوند. صرف وعده غذا همراه با مصرف رسانه، اشتباه است و اینکه کودک را به گونه‌ای با بازی و آموزش و فعالیت‌های فیزیکی باید سرگرم کرد که کمتر سراغ گوشی برود.
اما راهکار چیست؟ این آخرین پرسش صارمی میزبان وبینار بود. اسکندری گفت: نخستین راهکار این است که والدین، د، این رژیم را رعایت کنند تا کودکان هم الگو بردارند؛ یعنی مدیریت زمان کنیم. در واقع هر یک از ما به طور میانگین در این عصر دست کم ۴، ۵ ساعت در فضای مجازی هستیم که این زمان یک سوم زمان بیداری ما را شامل می‌شود. با نصب برخی اپلیکیشن‌ها و غیرفعال شدن آن در زمان مورد نظر می‌شود تا اندازه‌ای زمان را مدیریت کرد. سایت‌هایی با محتوای نامناسب را نیز برای کودک و نوجوان خود با همین اپلیکیشن‌ها می‌توانیم فیلتر کنیم.
دوم از تلویزیون گرفته تا گوشی و تبلت، هیچ رسانه‌ای را نمی‌شود حذف کرد؛ اما می‌شود برای آن جایگزین‌هایی مثل بازی و کار‌های گروهی در خانواده در نظر گرفت.
سوم اینکه از همه چیزدانی و سرچ‌های اینترنتی سطحی و بدون منبع علمی باید جدا شویم و به جای آن آموزش‌های همه‌جانبه مهارت‌های زندگی و فرزندپروری را در برنامه‌های خود قرار دهیم؛ همچنین می‌شود برای خانواده‌ها در ادارات و به اشکال دیگر آموزش اجباری فرزندپروری و سواد رسانه گذاشت.
بــــرش
برای فرزندان‌مان وقت بگذاریم. کودکان ما در بسیاری مواقع از احساس تنهایی است که به فضای مجازی روی می‌آورند؛ چون والدین گاهی حاضر نمی‌شوند در طول یک روز، یک ربع هم با فرزند خود همکلام شوند. اگر به حرف او گوش هم بدهند، می‌خواهند نصیحت و سرزنش کنند و این رفتار‌ها ناخواسته کودک و نوجوان ما را بیشتر به سمت فضای مجازی و دوستان مجازی سوق می‌دهد و پنجم اینکه می‌توانیم به کودک و نوجوان خود مسئولیت‌هایی بدهیم که با انجام آن بخشی از وقتش پر شود.
حسینی نیز در پاسخ به آخرین پرسش گفت: در استفاده از رسانه باید با کودک و نوجوان خود همراه باشیم، برای مثال والدینی که پس از تماشای فیلم با کودک خود گفتگو می‌کنند، سبب ایجاد مهارت تفکر نقاد در وی می‌شوند و اثرات منفی رسانه را کاهش و به فرزند خود سواد رسانه را به شکل غیرمستقیم آموزش می‌دهند. این کارشناس رسانه افزود: یکی از راه‌های مدیریت محتوا، انتخاب محتوا از قبل است؛ یعنی با فرزند خود فیلم و کارتونی را ببینیم که از قبل درباره آموزنده بودنش تحقیق کرده‌ایم. سایت کامان سنس (یا سایت‌های تحلیل فیلم) سریال‌ها و فیلم‌ها را از این نظر که برای چه سنی مناسب هستند، دسته‌بندی می‌کند. دیگر اینکه ما نیاز داریم که برنامه‌ای گسترده ایجاد کنیم و در آن لیستی از مهارت‌هایی که فرزندمان باید بیاموزد و محتوا‌هایی که در سال‌های آینده باید در اختیارش باشد، تهیه کنیم. در یکی از کشور‌ها ویژگی‌های شخصیت‌ساز را در قالب ۲۴ فضیلت اخلاقی لیست کردند و فضایلی، چون شجاعت، پایداری، اخلاق مدار‌بودن، خلاقیت، مهرورزی، کنجکاوی، هوش اجتماعی، همدلی، عشق به یادگیری و... را فهرست کرده و بر مبنای آن برای کودکان برنامه‌ریزی و برنامه‌سازی انجام داده‌اند. ما هم بد نیست به جای آنکه دچار شعارزدگی شویم، حرکت بنیادینی به منظور بلوغ فکری و رشدی کودک و نوجوان‌مان انجام دهیم.
انتهای پیام/
منبع:روزنامه ایران
