گروه فرهنگ و هنر «سدید»؛ مستند «کارآگاهان» به بررسی گوشه‌ای از فعالیت‌های کارآگاهان اداره آگاهی تهران بزرگ پرداخته است. این مستند در سه قسمت با عناوین: جعل، کلاهبرداری و فقدان (گمشده) تلاش می‌کند تا به متن و حاشیه فعالیت‌های پلیس آگاهی بپردازد. این مستند به کارگردانی و تهیه‌کنندگی فرزاد جعفری اولیا و تهیه‌شده توسط «موسسه فرهنگی هنری ناجی هنر» محصول معاونت فرهنگی اجتماعی فراجا در ایام هفته نیروی انتظامی از شبکه سوم سیما پخش‌شده است.
در خصوص مسئله فریب‌خوردگی افرادی که با شرکت‌های هرمی همکاری کرده‌اند، در قالب روایت و انعکاس این فریب، در مستند چندان هنرمندانه عمل نشده است و یک جریان یک‌طرفه و یک‌سویه در این مورد برقرار است
کلاهبرداری در شرکت‌های هرمی
این مستند با تمرکز روی موضوع شرکت‌های هرمی و کلاهبرداری‌های صورت گرفته در بستر این شرکت‌ها، تلاش می‌کند تا به پیشینه این شرکت‌ها طی دهه‌های اخیر در جهان و خصوصاً در هنگ‌کنگ اشاره کند و دراین‌بین به شخصیت مشهور «چارلز پانزی» اشاره می‌کند که حرکت‌های وی بعد‌ها در ایجاد بستر بورس و سامانه‌های کلان اقتصادی وابسته به آن مانند تجارت هرمی و شبکه‌ای نیز مؤثر بوده است. این پیشینه به‌خوبی در کنار خط سیر مستند قرار گرفته و در ساختار این مستند میان انگیزه‌های پانزی با افرادی که با سودای کسب پول و ثروت و به دست آوردن شغل روانه تجارت هرمی و شبکه‌ای می‌شوند، تشابه شکل گرفته است که در باورپذیری مخاطب پیرامون سایر محتوا در این راستا نقش مؤثری می‌تواند داشته باشد. در خصوص مسئله فریب‌خوردگی افرادی که با شرکت‌های هرمی همکاری کرده‌اند، در قالب روایت و انعکاس این فریب، در مستند چندان هنرمندانه عمل نشده است و یک جریان یک‌طرفه و یک‌سویه در این مورد برقرار است، به‌جای آنکه جریان به‌سوی یک فضای اقناعی برود که مستقیماً اقناع مخاطب را پیرامون فریبکاری شرکت‌های هرمی در پی داشته باشد.
کلاهبرداری با محصولات تقلبی
به یکی از موارد مجرمانه کلاهبرداری درزمینه محصولات تقلبی خوراکی و شوینده اشاره می‌شود که این محصولات در فروشگاه‌ها نیز توزیع می‌شده است. در ادامه به‌صورت یک‌باره فضای ساختاری مستند از این موضوع جدا شده و به سراغ مجرمی می‌رود که از طریق تماس تلفنی اقدام به کلاهبرداری می‌کرده است. این تغییر موضوعی بدون فرازوفرود لازم در ساختار مستند، یک سطح خلل ایجاد کرده است و تا حدی از جذابیت خطی و تفکیک موضوعی در یک اثر مستند کاسته است.
کلاهبرداری تلفنی
در بخشی از این مستند به عمل مجرمانه یک فرد در جریان کلاهبرداری تلفنی اشاره می‌شود که وی پیش‌تر در زندان و در معاشرت با زندانی‌های هم بند خود، با کسب اطلاعات و جزئیات مربوط به اموالی که آن‌ها از دست داده بودند، در مدتی بعد با نزدیکان آن‌ها تماس گرفته و ضمن جعل عنوان خود را مأمور پلیس آگاهی یا مأمور تجسس معرفی می‌کرده و به مالباختگان وعده می‌داده است که اموالشان کشف شده و در جهت مسیر اداری برای عودت اموالشان باید وجهی را کارت به کارت کنند. جالب است که این کلاهبرداری از داخل زندان و توسط یک زندانی بسیار سابقه‌دار انجام می‌شده است. انعکاس این مسئله درحالی‌که از مجرم خواسته شده با یک فرد به‌طور واقعی تماس گرفته و کلیه مکالمات تلفنی که حین کلاهبرداری انجام می‌داده را به‌طور زنده و واقعی یک‌بار بازسازی کند، به قالب استنادی اثر بسیار کمک کرده و خصوصاً ضریب آگاهی‌بخشی و هوشیاری مخاطب را از این طریق و روش بسیار افزایش داده است.
چند نمای پایانی از این مستند
تحقیقات و پژوهش‌ها در مستند خوب بوده؛ اما در پرداخت و روایت برای رسیدن به یک قالب مستند ضعیف عمل شده است؛ به‌طور مثال در بخش کلاهبرداری توسط شرکت‌های هرمی، روایت‌های تطبیقی دو زمان شامل دوران پانزی با دوران فعلی که جوانان در کشور جویای پول و ثروت و شغل هستند چندان هنرمندانه و ظریف شکل نگرفته است.
تأثیر عدم توزیع عادلانه ثروت و موقعیت در مناطق و اقلیم‌های مختلف کشور را نیز در روایت مستند خود از انگیزه‌هایی معرفی کند که به جریان‌های فریبکاری شرکت‌های هرمی رونق می‌دهد و زمینه فعالیت آن‌ها را فراهم می‌کند
ضمن بیان اعترافات و خوداظهاری افرادی که در جریان فعالیت با شرکت‌های هرمی فریب خورده‌اند، این مستند می‌توانست ضمن اشاره به حضور افرادی که اهل شهرستان هستند و از مناطق محروم و کم‌برخوردار به‌قصد تغییر شرایط به این شرکت‌ها جذب می‌شوند، تأثیر عدم توزیع عادلانه ثروت و موقعیت در مناطق و اقلیم‌های مختلف کشور را نیز در روایت مستند خود از انگیزه‌هایی معرفی کند که به جریان‌های فریبکاری شرکت‌های هرمی رونق می‌دهد و زمینه فعالیت آن‌ها را فراهم می‌کند.
در کشف یک خانه که درزمینه شرکت هرمی مشغول بوده، کتاب‌های خاص انگیزشی با مایه‌های روان‌شناختی مانند «قورباغه‌ات را قورت بده» و جزوات خاص آموزشی یافت شده که کارآگاه در مقابل مجرم به کشف آن‌ها در خانه او اشاره می‌کند، اما ضروری بود تا این مستند اگر نام این کتاب‌ها را عنوان می‌کند، از تأثیر مکانیسم عمل آن‌ها روی تغییر و دگرگونی انگیزه‌ها و قصد‌های افراد فریب‌خورده خصوصاً از جنبه بررسی محتوایی آن مکتوبات در بستر روایت و انعکاس خود نیز کار می‌کرد.
از تصاویر خوبی با محتوای تعقیب مجرمین توسط خودرو پلیس استفاده‌شده است که در ابتدای قسمت دیگری از مستند اندکی به فضای حادثه‌ای و هیجان مثبت و تقویت ریتم و جذابیت شروع مستند کمک کرده است؛ خصوصاً آنکه این تصاویر مستند و واقعی است و البته که بهتر بود در مرحله تدوین سرعت و ریتم اصلی تصاویر تعقیب و گریز عیناً استفاده شود و از افزایش سرعت تصاویر خودداری شود.
مستند از شکل و اثر یک قالب هشداردهنده و هوشیارکننده به دور است که این ضعف مستقیماً به فرمی بازمی‌گردد که برای این مستند طراحی و انتخاب‌شده است. این ضعف وقتی بیشتر نمایان است که مستند در انتخاب جامعه هدف و مخاطب شناسی جهت‌گیری مشخص و شفافی از خود نشان نمی‌دهد
ساختار اثر از قالب یک مستند که باید در فضای هدایت‌شده به لحاظ فرمی، اما با هدایت غیرمستقیم شکل بگیرد دور است و در مقاطعی این ضعف بسیار روی اقناع مخاطب و حتی اعتماد او تأثیر منفی خواهد گذاشت. این ضعف در مرحله تدوین و به‌وقت کات‌های ناهمگون با موضوع و روند بیشتر خود را نمایان کرده است. مستند از شکل و اثر یک قالب هشداردهنده و هوشیارکننده به دور است که این ضعف مستقیماً به فرمی بازمی‌گردد که برای این مستند طراحی و انتخاب‌شده است. این ضعف وقتی بیشتر نمایان است که مستند در انتخاب جامعه هدف و مخاطب شناسی جهت‌گیری مشخص و شفافی از خود نشان نمی‌دهد.
در این مستند صرفاً و به‌طور گذرا به مسئله عدم بازگشت پول صرف شده در جریان فعالیت شرکت‌های هرمی و انتقال آن‌ها به‌صورت ارز به خارج از کشور مانند تایوان، تایلند و دوبی اشاره می‌کند، اما به مسیر و روند دقیق انتقال و خروج وجوه به خارج از کشور اشاره نمی‌شود و همچنین اشاره نمی‌شود که چرا و به چه دلیل قانونی و ... پلیس اینترپل نیز در استرداد وجوه به مالباختگان داخلی شرکت‌های هرمی ناتوان است.
فضای مستند دارای یک قالب گفتگوی یک‌طرفه است و به این مسئله باید کیفیت گاهی ضعیف صدای متهم یا مجرم در تصاویر را نیز اضافه کرد؛ به احتساب اینکه مخاطب همواره شاهد این گفتگوهاست لذا این مسئله از عیار تأثیرگذاری و اقناع پذیری مخاطب نسبت به مستند نیز کاسته است.
/انتهای پیام/
