پایگاه تحلیلی سدید

در صداوسیما، همه چیز به صورت دورهمی اداره می‌شود! دلیل آن هم این است که «قانون بر صداوسیما» نداریم! در سازمان این مقررات وجود دارد که خیلی از آن هم شفاف نیست. خیلی از این قانون‌ها قائم به اشخاص است و از بسیاری از آن‌ها اطلاعی نداریم. دلیل این هم یک داستان تاریخی است و آن هم این است که قانون صداوسیما توسط بازنگری‌های قانون اساسی منسوخ شده است؛ چون صداوسیما ۴ قانون دارد: اداره، خط‌مشی محتوایی، اساسنامه و نظارت.

من به شخصه از منتقدان سازمان درباره حوزه «صدا» هستم. چون تحول در این حوزه آنقدری که باید دنبال و پیگیری نشده است. البته ما با سازمان خیلی بزرگی در حوزه صدا مواجه‌ایم؛ از شبکه‌های رادیویی برون مرزی تا صدای استان‌ها، به‌طور کلی ۵ مدل شبکه رادیویی داریم که هر کدام از آن‌ها ذیل یک بخش اداره می‌شوند و اینگونه نیست که همه آن‌ها زیرمجموعه معاونت صدا باشند. از همه شبکه‌های رادویی حدود یک چهارم شاید زیرمجموعه این معاونت باشند.

یکی از مسائل اساسی صداوسیما بحث مخاطب و محتوا است؛ یعنی ممکن است شما یک محتوای با کیفیتی را هم عرضه کنید، اما اگر مخاطب نداشته باشید، به اهداف موردنظر نرسیده‌اید. در برخی از رسانه‌های دنیا مخاطب حرف اول را در سیاست‌گذاری دارد و آن رسانه‌ها هر برنامه‌ای را که دارای جذابیت باشد، برای رضایت مخاطبانشان پخش می‌کنند و دیگر داشتن محتوا در آن برنامه اهمیت ندارد و عنوان این کار را «سرگرمی» می‌گذارند.

بین مشکلات سازمان صداوسیما در برهه کنونی، دو موضوع اهمیت ویژه‌ای داشته و روی سایر مشکلات، اثر مستقیم دارد، نخست مسئله نظریه‌پردازی و تولید علوم انسانی مرتبط با رسانه؛ اینکه اساساً دانش علوم انسانی مربوط به مدیریت رسانه را نداریم و مشکل دوم، ماجرای رقابت صداوسیما با شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی است که گویا از این فضا عقب‌افتاده است.

در همه جای دنیا اولین مخاطب تخصصی که شبکه آن جدا می‌شود، کودک و نوجوان است؛ چرا؟ چون اساساً برنامه‌های این دو طیف کاملاً مجزاست و اصلاً یک اقتضائات خاص روانشناختی و موضوعی دارد، به‌شدت مخاطب حساسی دارد و نیازمند یک دقت ویژه در برنامه‌سازی برای آن‌ها هست. وقتی صحبت از شبکه تخصصی می‌شود، متر و معیار مشخصی دارد. شما وقتی برای مخاطب تخصصی خود که سن حساسی هم دارد حاضر به هزینه کرد نیستید، در آینده حتماً برای شما هزینه می‌تراشد.

بزرگی و کوچکی ملاک مناسبی برای انتقاد نیست بلکه کارایی و خروجی آن سازمان باید موردبررسی قرار گیرد. شاید در ۲۰ سال گذشته برخی‌ها معتقد بودند که صداوسیما باید تنوع در برنامه‌ها و شبکه‌ها داشته باشد و این تنوع را در ازدیاد شبکه‌ها می‌دانستند، اما امروزه می‌توانیم صرفاً با استفاده از فضای غیر برودکست، این تنوع را ایجاد کنیم و دیگر لزومی به شبکه‌های فراوان نداشته باشیم. پس لزوماً شما باید ابتدا ارزش‌های موردنظر مخاطبانتان را احصا کنید و اگر تنوع یکی از آنهاست، طرح تحولی خود را به سمتی هدایت کنید که ساختار شما در عین کوچکی، تنوع لازم را داشته باشد.

در ایران رسانه‌ها را متکثر کرده‌ایم نه متنوع؛ در تلویزیون ۲۰ شبکه راه اندازی کرده‌ایم که همه شبیه به هم هستند. درحالی که مهم این است که این شبکه‌ها بازخورد یک عده‌ای از ذینفعان شما باشند و آن‌ها بتوانند مخاطبان خودشان را جذب کنند و درمجموع ما یک رسانه ملی داشته باشیم که بتواند سلیقه همه مردم را دربر بگیرد؛ نه این رسانه و تلویزیون شما که فقط برای مثلا ۳۰ درصد مردم برنامه تولید و پخش می‌کند.

این مستند در چند بخش موضوعی با عناوین مختلف و متنوع از مرکزیت آستان قدس تا صنایع و موقوفات و متعلقات به بارگاه علی ابن موسی‌الرضا (ع) به گفتگو با عوامل مختلف آستان پرداخته و همچنین تلاش کرده تا از جنبه موضوعی شکل تازه و بدیعی از مستند‌های موضوعی را ارائه کند تا به جنبه‌هایی از مضجع و محضر و بارگاه حضرت رضا (ع) در سرزمین خراسان اشاره کند که کمتر به آن پرداخته‌شده است.

تحقیقات و پژوهش‌ها در مستند خوب بوده است؛ اما در پرداخت و روایت برای رسیدن به یک قالب مستند ضعیف عمل شده است؛ به‌طور مثال در بخش کلاهبرداری توسط شرکت‌های هرمی، روایت‌های تطبیقی دو زمان شامل دوران پانزی با دوران فعلی که جوانان در کشور جویای پول و ثروت و شغل هستند چندان هنرمندانه و ظریف شکل نگرفته است.

رهبر معظم انقلاب اسلامی به مسئله حضور همه افراد و ظرفیت‌های تمام مردم برای آمدن در فعالیت‌های جهادی اشاره می‌کنند تا سرانجام از محل ترویج آن به یک گفتمان حول فعالیت جهادی تبدیل شود؛ با آمدن همه ظرفیت‌های قشری مردمی برای خدمت و فعالیت جهادی، کشور به اهداف آرمانی کلان انقلاب اسلامی شامل بسیج ده‌ها میلیونی دست پیدا می‌کند که رسیدن به این نقطه در مسیر جریان بالفعل است.