به گزارش«سدید»؛ شاید اگر زمانی می‌گفتند روزی می‌رسد که کتاب را دیگر فقط به‌صورت کاغذی نخواهیم داشت، کسی باور نمی‌کرد، اما الان دیگر این موضوع غیرقابل باور نیست. وجود کتاب‌های الکترونیک و صوتی چند سالی است که اتفاق افتاده و مطمئنا تا الان همه از این مدل کتاب‌ها خبر دارند و می‌دانند به چه صورت باید از آن استفاده کنند. از طرف دیگر، شاید فکر نمی‌کردیم روزی گزارش‌هایی را ما بنویسیم و شما بخوانید که بگوید آمار کتابخوانی در حوزه الکترونیک و صوتی چه پیشرفت‌هایی داشته است. چاپ و نشر کتاب در دهه گذشته با نوآوری‌های عمده‌ای همراه شده است. پس از ظهور کتاب‌های الکترونیکی در سال‌های اولیه دهه ۲۰۰۰، پیش‌بینی می‌شد که این قالب دنیای نشر کتاب را در اختیار بگیرد. در این بین کتاب‌های صوتی در صحنه ظاهر شدند و حالا آن‌ها هم دارند سهم خودشان را از این بازار می‌گیرند و گاهی هم می‌بینیم که درحال پیشی گرفتن از بازار کتاب‌های الکترونیک هستند. در کشور ما معمولا اصلی‌ترین دلیلی که کسی به مطالعه کتاب‌های الکترونیکی رو می‌آورد، بار اقتصادی کمتر کتاب‌های الکترونیکی نسبت به کتاب‌های چاپی است. همان‌طور که می‌دانیم کتاب کاغذی در این سال‌ها با افزایش قیمت کاغذ، گران شده و این گرانی همین‌طور ادامه پیدا کرده، برای همین کتاب‌های الکترونیک و صوتی جایگزین خوبی برای کتاب‌های کاغذی هستند. اما واقعیت این است که دلایل دیگری هم برای این شیوه مطالعه وجود دارد. اینکه از این کتاب‌ها می‌توان در همه جا استفاده کرد و، چون مانند کتاب چاپی حجمی را نمی‌گیرد و در گوشی‌های همراه هم قابل استفاده است، مورد استقبال قرار می‌گیرد. از طرفی دیگر در نسخه الکترونیکی شما همیشه جدیدترین نسخه یک کتاب را خواهید داشت، اما در کتاب چاپی این مورد نیست. «ذائقه مخاطب در حال تغییر است، با این حال نه در دنیا و نه در ایران، در کوتاه‌مدت فضای الکترونیکی جایگزین کتاب کاغذی نخواهد شد. این موضوع با مقایسه بازار کتاب الکترونیک و بازار کتاب چاپی، کاملا ملموس است. در همین چند سال می‌بینیم که دنیا دوباره به سمت کتاب کاغذی برگشته است.» این حرف مهدی رمضانی، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی است که درمورد کتاب‌های الکترونیک و فضایی که دارند می‌گوید در تایید حرف‌های او باید به مقاله یک نویسنده انگلیسی اشاره کنیم که گفته است، دنیا به‌خاطر اهمیت کاغذ و اینکه کاغذ یک کالای استراتژیک در اقتصاد است دوباره به سمت کتاب‌های کاغذی برگشته است. درمقابل این صحبت‌ها کسانی هم هستند که معتقدند همه‌چیز در حوزه نشر به سمت الکترونیکی شدن می‌رود، تا چند سال دیگر از کتاب کاغذی خبری نیست. البته کمی کرونا به این موضوع کمک کرد و مردم به سمت کتاب الکترونیک رفتند، اما باز هم دوباره کتاب کاغذی سهمش را از این بازار پیدا کرد.
هفته گذشته همه اتفاقات حوزه فرهنگ سمت‌وسوی کتابی داشت و همه به بسته شدن یک اپلیکیشن کتابخوانی پرداختند، آنقدر حجم تولید اخبار در این حوزه زیاد بود که ناخودآگاه این را می‌رساند که کتاب الکترونیک سهم زیادی از بازار نشر دارد، اما وقتی بررسی می‌کنیم این آمار انقدر زیاد نیست؛ نه اینکه کتاب الکترونیک طرفدار نداشته باشد، فروش دارد، طرفدار هم دارد، اما سهم زیادی از بازار نشر را ندارد و تا رسیدن به این جایگاه هم فاصله زیادی خواهد داشت.
۳ میلیون کاربر فعال در اپلیکیشن‌های کتابخوانی
آمار‌ها در این حوزه کم و زیاد است، اما برای اینکه بدانیم بازار کتاب دیجتیال در شرایط فعلی چه اوضاعی دارد به سراغ علی محمدپور، دبیر انجمن فعالان کتاب دیجیتال رفتیم و او برایمان این آمار را دسته‌بندی و فضا را در حوزه کتاب دیجیتال تشریح کرد. او در ابتدای صحبت‌هایش می‌گوید: «طبق اطلاعات و آماری که در این حوزه به دست آوردیم، حدود سه میلیون کاربر از ۱۲۰ هزار عنوان کتاب منتشرشده الکترونیک استفاده می‌کنند. در کشور ما کسانی که کتابخوان هستند، ۱۲ تا ۱۵ درصد مطالعه خودشان را به‌صورت کتاب دیجیتال و صوتی انجام می‌دهند و از آنجا که قیمت کتاب‌های الکترونیک تا یک‌سوم کتاب‌های چاپی است، سهم بازار فروش کتاب‌های الکترونیک ۷ درصد کل سهم بازار کتاب است. تاکنون حدود ۱۱۰ هزار عنوان کتاب به‌صورت الکترونیک منتشر شده و در دسترس کاربران است. تعداد عناوین چاپی که در دسترس کتابخوان‌ها قرار دارد، حدود ۳۵۰ هزار عنوان است که از این نظر حدود یک‌سوم کتاب‌های فعال بازار کتاب به‌صورت الکترونیک هستند. با توجه به اینکه در بسیاری از کشور‌های پیشرفته سهم گردش مالی کتاب دیجیتال نسبت به کتاب چاپی تا ۳۵ درصد است، فاصله ما با کشور‌های پیشرفته زیاد است و البته قابل پیش‌بینی هم هست که سهم بازار کتاب دیجیتال در ایران در آینده به حداقل ۲۰ درصد خواهد رسید.»
او در ادامه راجع به ارزان‌تر بودن کتاب الکترونیک نسبت به کتاب چاپی در ایران می‌گوید: «این ارزان‌تر بودن باعث شده تعداد کتابخوان‌ها در این بخش بیشتر شود، همان ۱۲ تا ۱۵ درصد کتابخوان دیجیتال که گفتیم هم از تعداد خیلی‌کم شروع شد و این مقوله ارزانی کتاب‌های دیجیتال بسیار تاثیرگذار بود. البته، چون یک باگ بزرگ قانونی داریم نمی‌توان خیلی نسبت به نقض مالکیت فکری در حوزه کتاب اقدامات بازدارنده‌ای داشت. کانال‌ها و صفحات بسیاری در فضای مجازی هستند که کتاب‌ها را به‌صورت غیرقانونی بارگذاری می‌کنند و بخشی از خواندن کتاب الکترونیک هم از این طریق انجام می‌شود که از این میزان مصرف عدد خاصی نداریم. سایت مرجعی به نام استاتیستا (Statista)، مرجع آمار عددی را منتشر کرده است که حدود ۱۰ میلیون ایرانی تجربه خواندن کتاب الکترونیک را دارند. البته این عدد در دنیای بیرون خیلی متفاوت‌تر است، مثلا در روسیه بیش از ۲۵ درصد و در آمریکا حدود ۳۵ درصد است. برای اینکه ما به ۳۵ درصد بازار برسیم ممکن است ۱۰ سال دیگر بگذرد، ولی روندی طبیعی است که کتاب الکترونیک درحال رشد است که در چند سال اخیر حدود ۷۰۰ درصد رشد داشته است. حدودا سه‌میلیون کاربر در فضای الکترونیک ایران در ماه کتاب مصرف می‌کنند؛ پس عدد بزرگی به نسبت کل کتابخوان‌ها نیست، ولی عدد قابل‌توجهی در حجم کتاب الکترونیک است که اکثرا هم از نسل جوان هستند.» محمدپور درمورد پلتفرم‌هایی که در این حوزه فعال هستند، گفت: «به غیر از «طاقچه»، «نوار»، «فیدیبو» و «کتابراه» پلتفرم‌های دیگری نیز وجود دارند، ولی چند پلتفرم تخصصی هم داریم که آن‌ها سهم چندانی از بازار ندارند. رشد نکرده‌اند و فعلا وقتی حرف از کتاب الکترونیک می‌زنیم باید بگوییم کتاب‌های الکترونیک حوزه عمومی است، یعنی نه حوزه کودک، نه حوزه آموزشی و نه حوزه دانشگاهی هستند. این‌ها بیشتر کتاب‌های عمومی بازار را دارند و درحال رشد هستند و بازار حوزه‌های دیگر هنوز شروع نشده است. مثلا در حوزه کودک پلتفرمی به نام «دانی» داریم. در حوزه دانشگاهی پلتفرم «بوکت»، در حوزه دانشگاهی علوم انسانی یک پلتفرم به نام «پژوهان» داریم و البته چند اپلیکیشن هم داشتیم مثل «کتابیکا» که برایشان خیلی تبلیغ شد، اما کنار رفتند.»
او راجع به ارزان‌تر بودن کتاب الکترونیک نسبت به کتاب چاپی در ایران می‌گوید: «این ارزان‌تر بودن باعث شده تعداد کتابخوان‌ها در این بخش بیشتر شود، همان ۱۲ تا ۱۵ درصد کتابخوان دیجیتال که گفتیم هم از تعداد خیلی‌کم شروع شد و این مقوله ارزانی کتاب‌های دیجیتال بسیار تاثیرگذار بود. البته، چون یک باگ بزرگ قانونی داریم نمی‌توان خیلی نسبت به نقض مالکیت فکری در حوزه کتاب اقدامات بازدارنده‌ای داشت. کانال‌ها و صفحات بسیاری در فضای مجازی هستند که کتاب‌ها را به‌صورت غیرقانونی بارگذاری می‌کنند و بخشی از خواندن کتاب الکترونیک هم از این طریق انجام می‌شود که از این میزان مصرف عدد خاصی نداریم
اپلیکیشن‌های کتابخوانی در ایران
سهم ۳۰ درصدی طاقچه از کتابخوانی الکترونیک
«طاقچه» یکی از مراجع خرید کتب الکترونیکی به‌طور قانونی است که از آبان سال ۹۳ با مدیریت محمد صدوقی به‌طور رسمی در اختتامیه همایش ملی نشر الکترونیک در دانشگاه تهران رونمایی شد. این اپلیکیشن در‌حال‌حاضر با حدود ۳۰۰ ناشر از ناشران خوب و بزرگ کشور مانند سوره مهر، چشمه، ثالث، سروش، جامی، هیرمند و... همکاری می‌کند و با بیش‌از ۱۲هزار محتوا شامل کتاب، مجله و روزنامه در طاقچه در دسترس است. طاقچه با ارائه خدماتی مثل رمزگذاری برای هر کتاب در نرم‌افزار کاربر و تهیه آرشیو از حساب کاربری کاربران، سعی در جذب اعتماد دو رکن اصلی اپلیکیشن یعنی ناشران و کاربران دارد. امکان معرفی کتاب‌دوستان از طریق شبکه‌های اجتماعی و جست‌وجو در متن کتاب ازجمله ویژگی‌های طاقچه و تقریبا شبیه اپلیکیشن آمازون است. بعد از رفتن صدوقی مدیریت این اپلیکیشن برعهده امیرحسین لطیفی است. به‌گفته محمدپور، دبیر انجمن فعالان کتاب دیجیتال در جریانات اخیر که برای طاقچه پیش آمد، خودشان مدعی شده‌اند که سهم‌شان از بازار کتابخوانی الکترونیک حدودا ۳۰ درصد است.
فیدیبو و تلاش برای یک ماندن
«فیدیبو» اولین سامانه multi-platform تولید و توزیع کتاب الکترونیک و صوتی در خاورمیانه است که مبتنی‌بر استاندارد‌های جهانی صنعت نشر و با رعایت کامل قانون جهانی کپی‌رایت طراحی و اجرا شده است. این سامانه که با پشتیبانی مهدی فیروزیان از سال ۹۲ کار خود را آغاز کرده است، توانسته بیش از ۳۰۰ ناشر نامدار ایرانی و همچنین چندین ناشر برجسته بین‌المللی را با خود همراه کند و با افتتاح دفاتر پشتیبانی و فنی در کشور‌های اسپانیا (مورسیا)، لبنان (بیروت) و ایران (تهران) امیدوار است در کوتاه‌ترین زمان ممکن شعار اولیه خود را که «مطالعه آزاد برای همه، همه‌وقت، همه‌جا» است، تحقق بخشد. محتوای فیدیبو در پنج سربرگ دسته‌بندی شده است. فیدیبو با ارائه خدماتی مثل هدیه دادن کتاب به آشنایان و دوستان و درخواست کتاب درصورت عدم وجود کتاب موردنظر در برنامه و حتی مرور خودکار، سعی در پیشی گرفتن از رقیب خود یعنی اپلیکیشن طاقچه دارد.
نوار و کار‌های وبلاگی برای کتاب صوتی
سال ۱۳۹۲ شاید هنوز خیلی با جامعه مدرن روبه‌رو نبودیم؛ اما در همان زمان حمیدرضا شربتیان اپلیکیشن «نوار» را پایه‌گذاری کرد و این اپلیکیشن به‌عنوان اولین پلتفرم کتاب صوتی قانونی ایرانی نام‌گذاری شد. به واسطه تولد این پلتفرم کتاب صوتی، بسیاری از ناشران، به ناشرین کتاب صوتی نیز تبدیل شدند و توانستند پیشروی این صف باشند. طی این سال‌ها نوار پیشرفت کرده و علاوه‌بر کتاب صوتی در حوزه‌های سریال صوتی و پادکست نیز فعالیت می‌کند. محصولات صوتی نوار، فقط به کتاب‌های صوتی محدود نمی‌شوند و محصولات مختلفی ارائه می‌شود؛ کتاب صوتی، کپسول (بازاریابی و فروش، سبک زندگی، علم و تکنولوژی، موفقیت)، سریال صوتی (ارباب حلقه‌ها، از میان مردگان، مشمول، مکس پین و...) و پادکست. هر کتاب صوتی در این سایت دارای شناسنامه‌ای کامل است. اما با این همه تیم تولید محتوای نوار برای معرفی هر چه بهتر کتاب‌ها و سریال‌های صوتی، وبلاگ نوار را برای این موضوع به کار گرفته‌اند؛ بنابراین عمده محتوایی که در وبلاگ آن منتشر می‌شود درباره معرفی، نقد و بررسی محصولاتش است.
کتابراه و درج نظر کاربران
داستان «کتابراه» از جایی آغاز شد که جای خالی مرجعی معتبر برای انتشار کتاب الکترونیک در ایران و توزیع آن به صورت رسمی و قانونی آغاز شد. شرکتی که فعالیت رسمی خود را با عنوان «موسسه توسعه راه نشر الکترونیک» آغاز کرده است، از همان ابتدا سعی بر خلق بستری مناسب برای خرید کتاب به صورت الکترونیک و صوتی داشته و علاوه‌بر ایجاد فضایی امن و دلنشین، مخاطبان کتاب را با مشاهیر و بزرگان دنیای علم و ادبیات آشنا کرده است. کتابراه بعد از سال‌ها، در زمینه نشر کتاب الکترونیک و صوتی، به‌عنوان مرجعی معتبر معرفی شده است. یکی از ویژگی‌های این اپلیکیشن، این است که هیات تحریریه کتابراه از طریق نقد و مرور‌های دقیقی که بر کتاب‌ها می‌نویسند و همچنین درج نظر و امتیازات کاربران به هر اثر، امکان انتخاب کتاب موردنظر را از میان هزاران هزار کتاب الکترونیک و صوتی برای مخاطب به ارمغان می‌آورند.
ناکام‌های کتابخوانی دیجیتال کتابخوانی که نیست
در این میان اپلیکیشن‌هایی هم داریم که بعد از سرمایه‌گذاری نتوانستند به موفقیت قابل انتظار برسند. یکی از این‌ها اپلیکیشن «کتابخوان» بود؛ اپلیکیشنی که در سال ۹۲ راه‌اندازی شد. احسان کریم‌خانی، مسئول پروژه‌های نرم‌افزاری مجمع ناشران انقلاب اسلامی در همان سال درمورد این اپلیکیشن گفته بود: «جرقه اولیه این کار بیش از دو سال پیش به همت دوستانی که در ستاد مجمع ناشران انقلاب بودند زده شد و با تیمی که در آن زمان برای تولید این نرم‌افزار اعلام آمادگی کرده بود، قرارداد بسته شد تا نرم‌افزاری متناسب با بستر سیستم‌عامل اندروید تولید شود. در این نرم‌افزار، به هر کاربر به هر اندازه که نیاز داشته باشد فضا اختصاص می‌یابد که در آن فضا می‌تواند اطلاعات خود را داشته باشد. تیم فنی نرم‌افزار درصدد هستند تا حاشیه‌نویسی‌های روی کتاب و علامت‌گذاری‌هایی را که مخاطب در خلال مطالعه خود روی کتاب افزوده است را همیشه ذخیره کرده و در صورت نیاز مخاطب هر زمان که او اراده کرد در دستگاه متفاوتی که دسترسی خود را وارد کرده نیز بازسازی کنند. درواقع ما به دنبال این هستیم که بهترین تجربه و لذت یک روش مطالعه جدید را به مخاطبان خود عرضه کنیم. البته سیستم، چون هنوز در حال چانه‌زنی نهایی و ورود به بازار و تجربه کاربری است قاعدتا کار پیشرفته‌تری را در آینده خواهد داشت و در این رابطه درصدد راه‌اندازی یک وبلاگ برای گرفتن بازخورد و نظرات مخاطبان بالقوه خود هستیم تا کار هرچه منطبق‌تر بر نیاز‌های مخاطبان عرضه شود.»، اما این نرم‌افزار نتوانست خیلی دوام بیاورد.
خواندنی‌ها دیده می‌شوند؟
اپلیکیشن «خواندنی‌ها» هم در سال ۱۳۹۸، توسط این مجمع معرفی شد و قرار بود با ارائه خدماتی متنوع در حوزه کتاب اعم از دریافت اخبار، معرفی کتب شاخص، آشنایی با نویسندگان و ناشران، ارائه بسته‌های مطالعاتی جذاب و... در دسترس مخاطبان قرار بگیرد. آن‌ها دلیل تولید این اپلیکیشن را این دانستند که مخاطبان کتاب و کتابخوانی برای یافتن کتب دلخواه خود در بازار نشر عمدتا با مشکل مواجهند؛ به‌ویژه کتبی که بتوان آن را به راحتی در میان آثار متعدد نشر داد و از خواندنش نیز پشیمان نشد؛ بنابراین نیاز به مرجعی مطمئن برای یافتن بسته‌های مطالعاتی در هر حوزه از ادبیات، و نیز معرفی کتب پرمحتوا و درخور توجه احساس می‌شود؛ به‌ویژه رسانه‌ای که بتواند به دور از هیاهوی تبلیغاتی، این کتب پرمحتوا و خوش‌قلم را در اختیار کتاب‌خوانان قرار دهد. برای همین این اپلیکیشن متولد شد، اما در حال حاضر در دنیای نشر الکترونیک هنوز جایگاه درخوری ندارد.
/انتهای پیام/
