به گزارش«سدید»؛ 27 شهریورماه بیلبورد خیابان ولیعصر(عج) تغییر کرد؛ بیلبوردی جدید که این بار سراغ بانک‌ها رفته بود و از نقش بنگاه‌داری‌شان گفته بود. این دیوارنگاره برگرفته ازجمله مقام‌معظم‌رهبری در دیدار با اعضای هیات دولت در شهریور97 است. در این دیدار، رهبری با انتقاد از «مدیریت و کنترل قوی بانک مرکزی بر دیگر بانک‌ها»، در رابطه با مدیریت اقتصادی کشور توصیه می‌کنند. ایشان با انتقاد از ادامه بنگاه‌داری بانک‌ها و کار‌های هزینه‌آور دیگر نظیر افزایش شعبه‌های بانکی گفتند: «بانک مرکزی باید با نظارت کامل و دقیق مانع بروز مشکلاتی نظیر مسائل سپرده‌گذاران برخی بانک‌ها و موسسات مالی شود. نظارت بانک مرکزی بر بانک‌ها موجب می‌شود بانک‌ها به این وضع نرسند. وقتی هم که به این وضع رسیدند بالاخره باید برخورد کرد. چرا بانک‌ها مشکل نقدینگی پیدا می‌کنند برای اینکه شعبه زیاد می‌کنند. برای اینکه آسایشگاه برای افراد خودشان می‌سازند. بنده یک وقتی در تهران از جایی عبور می‌کردم، دیواری طولانی بود که هرچی می‌رفتیم ادامه داشت! پرسیدم این تشکیلات عظیم برای کیست؟ گفتند مال فلان بانک است، بانک غلط می‌کند که چنین کاری کند. حالا اینکه تشکیلاتی است که لابد برای تفریح و این حرف‌هاست. بانک‌ها بنگاه‌داری می‌کنند. جلوی بنگاه‌داری بانک‌ها را بگیرید. بانک برای بنگاه‌داری نیست. البته باید از اول جلوی مشکلات گرفته شود، اما می‌توان با روش‌های موثر، با آن دسته از مراکز مالی که برای مردم مشکل به‌وجود می‌آورند، برخورد کرد.» تقریبا پنج‌سال از این صحبت‌ها گذشته و اتفاقی از سوی دولت‌ها برای عملی کردن آن اتفاق نیفتاده است. حرفی که در سال 1397، رهبر انقلاب گفتند و تقریبا هیچ‌کسی به این حرف توجه نکرد. این بیلبورد بعد از چند روز پایین کشیده شد. دلیل آن هم گفته نشد و فقط از فشار بیرونی برای برداشتن بیلبورد گفتند. در گزارش امروز به این بیلبورد و حواشی آن پرداختیم و از این گفتیم که اگر تاب این انتقادها در بین مسئولان نباشد چطور می‌توان مشکلات را حل کرد. اثر هنری وقتی در فضای اجتماعی قرار می‌گیرد، زمانی می‌تواند اثرگذار باشد که انتقادی باشد و تکرار کند تا بتوان کاری انجام داد.
دیوارنگاره؛ ابزاری برای انتقاد
دیوارنگاره‌ها بیش از آنکه تصویری برای زیباسازی یک شهر باشند، کارکرد ویژه‌ای برای انتقال پیام، فکر و اندیشه هستند. برخی دیوارنگاری‌ها ساده‌اند و با چند خط ساده شکل گرفته‌اند، برخی دیگر هم در حد طراحی و نقاشی‌های حرفه‌ای پیش‌رفته‌اند که دیوارنگاری‌های میدان ولیعصر(عج) تهران جز‌ء همین دسته است. البته جالب است بدانید دیوارنگاری در جهان عمر طولانی دارد و در دوران یونان‌باستان، امپراتوری روم و ایران چنین نمونه‌هایی داشته‌اند؛ نمونه‌هایی که امروزه با نام دیوارنگاره در رده هنر مدرن طبقه‌بندی و به‌عنوان هنر عمومی از آنها یاد می‌شوند. این دیوارنگاره‌ها تصور رایجی را که می‌گفت آثار هنری تنها در گالری‌ها روی دیوار می‌روند، شکسته‌اند و نشان می‌دهند که می‌توان روی دیوارهای شهر هم آثار هنری را خلق کرد و از طریق آنها با مخاطب سخن گفت.
حالا چندسالی است به میدان ولیعصر(عج) تهران که برسی قبل از هر چیز دیوارنگاره بزرگی گوشه میدان نظرت را جلب می‌کند؛ دیوارنگاره‌هایی که از سوی خانه طراحان انقلاب اسلامی به یکی از میادین اصلی پایتخت می‌آید و هرچند حاشیه و انتقاد هم کم نداشته‌اند اما می‌توان آنها را از بهترین و اثرگذارترین دیوارنگاری‌های این سال‌ها دانست. در دیوارنگاره‌های میدان ولیعصر(عج) می‌توان این انتقال پیام به مخاطب را به‌خوبی مشاهده کرد؛ طرح‌هایی که بنابر اتفاقات روز سوژه‌هایشان دقیق انتخاب می‌شود و به همین علت هم به مسائل سیاسی و اجتماعی روز که بخش عمده‌ای از جامعه درگیر آن هستند، می‌پردازد. موضوعاتی که البته دایره محدودی هم ندارد و از حضور تیم ملی فوتبال در جام‌جهانی و دیگر ورزش‌ها در المپیک را دربرمی‌گیرد تا موضوع اجتماعی کمک به همنوعان و مسائل سیاسی مهم. هرچند گاهی برخی دیوارنگاره‌ها با حاشیه‌هایی هم روبه‌رو شده بود. این دیوارنگاره حاشیه کم نداشته است. از تصویر زنان که سال گذشته بر این دیوارنگاره نقش بست تا تصویر جام‌جهانی و حالا هم این بیلبورد که کمتر از یک هفته به پایین کشیده شد و نتوانستند این انتقاد را بپذیرند.
کمی از این بیلبورد و چگونگی شکل‌گیری آن بگویم؛ بیلبوردی که با عنوان «بانک ملّاک» نام‌گذاری شده بود و طراحی آن توسط محسن کربلایی‌زاده انجام شده و علی خلج هم طراح نوشتار آن است. از حدود دوماه پیش که این طرح آماده می‌شود، به‌گفته مسئولان سازمان اوج منتظر فرصتی برای رونمایی بودند تا این موضوع اجتماعی را هم برای مردم و کسانی که این بیلبورد را می‌بینند جا بیندازند. اما هستند کسانی که نمی‌توانند انتقاد را تاب بیاوردند و نتیجه این می‌شود که بیلبورد برداشته می‌شود بدون اینکه توضیحی داده شود.
علی بایبردی، مسئول آتلیه گرافیک خانه طراحان انقلاب اسلامی وابسته به سازمان فرهنگی رسانه‌ای اوج در گفت‌وگویی که هفته گذشته داشته است، توضیحاتی را درمورد این بیلبورد ارائه کرد و درباره چگونگی شکل‌گیری ایده دیوارنگاره بانک ملّاک گفت: «از دوماه پیش تصمیم بر آن شد که در زمینه مسکن، دیوارنگاره‌ای طراحی و روی دیوار میدان ولیعصر(عج) نصب شود، چون به‌هرحال موضوع مسکن، دغدغه بسیاری از مردم است و گرانی که در زمینه مسکن به‌وجود آمده اتفاقی است که اقشار گوناگون جامعه را با خود درگیر کرده است، بنابراین تصمیم گرفتیم تا در این حوزه طرحی آماده شود.» وی ادامه داد: «برای تولید طرح مورد نظر جلسه‌ای تشکیل داده شد. در این جلسه از تیم‌های مختلف رسانه‌ای و محتوایی دعوت به عمل آمد تا با یک فکر جمعی، نتیجه‌گیری نهایی اتفاق بیفتد. نتیجه‌گیری این جلسه این بود که یکی از رویکردهای پر بحث مسکن، موضوع بنگاه‌داری بانک‌هاست؛ موضوعی که مقام‌معظم‌رهبری نیز سال ۱۳۹۷ به آن اشاره کردند و تاکید داشتند بانک‌ها بنگاه‌داری می‌کنند و این کار اشتباه است.»
بایبردی گفت: «درست است که تمام معضلات بخش مسکن تماما به بانک‌ها برنمی‌گردد اما مقصر بخش عظیمی از گرانی مسکن بانک‌ها هستند. از این رو بحث بنگاه‌داری که مقام‌معظم‌رهبری هم به آن اشاره کردند، باعث شد اعداد و ارقام زیادی در این زمینه بازنشر داده شوند، به‌عنوان مثال مجتبی یوسفی، عضو کمیسیون عمران مجلس چندی پیش اعلام کرده بود سه بانک مسکن، ملت و ملی درحال‌حاضر بیش از ۳۰ هزار خانه خالی دارند؛ اتفاقی که خود به‌تنهایی هم باعث رکورد بازار مسکن شده و هم به گرانی آن دامن می‌زند.» مسئول آتلیه گرافیک خانه طراحان انقلاب اسلامی ادامه داد: «بنگاه‌داری بانک‌ها موضوعی بود که درنهایت تصمیم گرفته شد روی آن مانور داده شود، البته موضوعات دیگر به‌جز ورود بانک‌ها به بازار مسکن وجود دارد که احتمال دارد در آینده روی آنها کار شود. اما نخستین رویکرد بانک‌ها انتخاب شدند و در گام نخست صحبت مقام‌معظم‌رهبری درباره بنگاه‌داری بانک‌ها که گفتند: «بانک‌ها غلط می‌کنند با پول مردم بنگاه‌داری کنند.» به‌عنوان شعار دیوارنگاره انتخاب شد و سپس ایده‌پردازی درباره طرح مورد نظر صورت گرفت.»
او درباره ایده‌هایی که به صورت طرح‌های گرافیکی ارائه داده شد تا به طرح نهایی و اصلی رسید گفت: «تقریبا پنج طرح در همین زمینه کار شد که محتوای یکسان با ایده‌های گرافیکی مختلف داشت. به‌عنوان مثال طرحی کار شد که یک شهر را نشان می‌داد پر از ساختمان‌های بزرگ و روی همه ساختمان‌ها، لوگوی بانک‌ها قرار گرفته شده بود. در طرح دیگر، شهری طراحی شده که خانه‌های آن به گاوصندوق‌های بزرگ تبدیل و لوگوی بانک‌ها روی آنها طراحی شده. دو طرح دیگر نیز به شکلی طراحی شده بود که باجه بانک بود و پول‌های مردم به خانه تبدیل شده و در جیب بانک‌ها رفته بود. اما درنهایت بهترین طرحی که مفهوم مورد نظر را در ساده‌ترین شکل ممکن به مخاطب می‌رساند همین طرحی بود که در حال حاضر روی دیوار میدان ولیعصر(عج) شاهد آن هستید.»
بایبردی در توضیح طرح نهایی گفت: «طرح نهایی پیاده شده روی دیوار میدان ولیعصر(عج) یک بانک است که روی آن مانند مغازه‌های مشاور املاک، چراغ‌های نئون کار شده که خرید، فروش، رهن و اجاره انجام می‌دهد. در نگاه نخست با توجه به موضوع تبلیغات شهری، مردم در هنگام گذر از میدان ولیعصر(عج) فرصت آنچنانی ندارند و شاید نهایت ۱۰ ثانیه وقت داشته باشند تا این دیوارنگاره را ببینند. در نتیجه لازم بود در نگاه نخست و در سریع‌ترین زمان ممکن پیام را به مخاطب برساند که فکر می‌کنم این طرح توانسته باشد این سرعت عمل در درک پیام را به وجود آورد.» مسئول آتلیه گرافیک خانه طراحان انقلاب اسلامی درباره طراحی لوگوهای قرار گرفته شده روی طرح به اجرا درآمده دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) گفت: «انتخاب لوگوی بانک‌ها به‌طور مستقیم امکان‌پذیر نبود. چون بانک‌ها ثبت‌شده هستند و از نظر حقوقی طرح با مشکل مواجه می‌شد. لذا به صورت کنایه لوگوها تغییر کرده، اما تغییرات به صورتی است که مخاطب متوجه خواهد شد منظور چه بانک‌هایی هستند. بانک‌های زیادی بودند؛ اما از یک طرف، بیشتر تلاش بر آن بوده تا هم از لوگوهای نزدیک به بانک‌های دولتی و خصوصی استفاده شود و هم از طرف دیگر لوگوهایی بیشتر مدنظر بود که باعث آسیب به طرح گرافیکی نشود.»
بایبردی در پاسخ به اینکه واکنش‌ها بعد از رونمایی از طرح «بانک ملّاک» چگونه بوده است، گفت: «واکنش‌ها در فضای مجازی مثبت بود. جالب بود که برخی تاکید داشتند اولین بار است دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) به موضوعات غیرمناسبتی پرداخته. البته این‌طور نیست و اولین بار نیست که به دغدغه مردم توجه شده باشد اما به این صورت که کنایه‌ای، صریح و دقیق باشد معدود بوده. با این حال واکنش‌ها از این‌رو مثبت بود که می‌گفتند یک دغدغه مهم مردم روی دیوارنگاره به نمایش درآمده و رویکرد خوبی هم انتخاب شده. چون به نظر می‌رسد همه دل‌شان از بانک‌ها خون باشد. ضمن اینکه چه اصحاب رسانه و چه اصحاب هنر اظهار خرسندی می‌کردند که بعد از مدت‌ها دیوارنگاره‌ای با رویکرد درست را شاهد بوده‌اند.» به گفته بایبردی دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) برندی است که در میان مردم جا افتاده و تبدیل به یک رسانه شده. او در این زمینه افزود: «رسالت این دیوارنگاره بر آن است تا کارهایی روی آن به اجرا درآید که مناسبتی باشد. به‌عنوان مثال در ایام نوروز یا ایام محرم دیوارنگاره باید به این موضوعات مهم ملی و مذهبی بپردازد. رویکرد دیوارنگاره بر این است که به این مناسبت‌ها ضریب رسانه‌ای بدهد. لذا به دلیل وجود مناسبت‌های ملی و مذهبی در شش ماه نخست سال، فرصت نشد به موضوعات غیرمناسبتی پرداخته شود و در اولین فرصت پیش‌آمده این اتفاق افتاد و به موضوع مهم اقتصادی که دغدغه این روزهای اکثر مردم کشور است، پرداخته شد. موضوعات اینچنینی در دستور کار وجود دارد که در ادامه و تا پایان سال در فرصت‌های مختلف به این موضوعات و موضوعات مرتبط با شعار سال پرداخته خواهد شد.»
آتلیه گرافیک خانه طراحان انقلاب اسلامی با بیان اینکه تغییر رویکرد دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) درست و موفق است، گفت: «در برهه‌های مختلف طرح‌های غیرمناسبتی مورد استفاده دیوارنگاه میدان ولیعصر(عج) قرار گرفته. این تغییر رویکرد نیز امسال به شکل جدی‌تری پیگیری می‌شود و همچنین جنس گرافیکی کارها به سمت فضایی جدید خواهد رفت. امیدواریم این روند ادامه داشته باشد و اتفاقات بهتری رقم بخورد.
سال گذشته در مورد بیلبوردها و تاثیرگذاری‌شان صحبت کردیم. از این گفتیم که این اثر هنری زمانی می‌تواند اثرگذار باشد که انتقاد داشته باشد، آن هم انتقادی درست و بجا. کاری که در طرح اخیر اوج انجام گرفت، اما تاب تحملش وجود نداشت.»
حاشیه‌ها برای بیلبورد اخیر
دقیقا همان روزی که این بیلبورد نصب شد، خیلی‌ها به لوگوی بانک‌ها اعتراض کردند که چرا لوگو گذاشته شده است؟ در‌حالی‌که همان‌طور که بایبردی گفته بود؛ انتخاب لوگوی بانک‌ها به‌طور مستقیم امکان‌پذیر نبود. چون بانک‌ها ثبت‌شده هستند و از نظر حقوقی طرح با مشکل مواجه می‌شد. لذا به صورت کنایه لوگوها را تغییر داده اما تغییرات به صورتی است که مخاطب متوجه خواهد شد منظور چه بانک‌هایی هستند. بانک‌های زیادی بودند؛ اما از یک طرف بیشتر تلاش بر آن بوده تا هم از لوگوهای نزدیک به بانک‌های دولتی و خصوصی استفاده شود و هم از طرف دیگر لوگوهایی بیشتر مدنظر بود که باعث آسیب به طرح گرافیکی نشود.
بعد از این حاشیه اولیه اما فشار برای پایین آوردن این بیلبورد زیاد شد. اما در فضای مجازی از آن استقبال شد و خیلی‌ها با هشتگ در اینستاگرام و توییتر از این طرح گفتند و رویکرد آن را تحسین کردند. و یک نفر نوشت: «البته از حرف و شعار تا عمل فاصله است، ببینیم و تعریف کنیم.» بعد از دو روز که از نصب این بیلبورد گذشت؛ محمد ذوقی، مشاور ارشد رئیس سازمان اوج در توییتی نوشت: «به نظر شما چرا صداوسیما برعکس بسیاری از دفعات قبل، هیچ خبر و پوششی از طرح بانک املاک نداشته؟!»
درست چهار روز از نصب گذشته بود که به گفته برخی از کاربران توییتر، زور شهرداری به بانک‌ها نرسید و با فشار آنها بالاخره بیلبورد برداشته شد. مهرداد معظمی، مدیرروابط‌عمومی سازمان اوج در توییتر خود با انتشار عکسی از دیوارنگاره میدان ولیعصر که پایین کشیده شده است، نوشت: «این نیز بگذرد.» اما اعتراض به برداشتن این بیلبورد در فضای مجازی بسیار بود و یکی از کاربران با انتشار عکسی از این دیوارنگاره نوشت: «بانک‌ها غلط می‌کنند، با تانک از روی دیوارنگاره رد شوند!» کاربر دیگری نوشت: «وقتی مار توی آستین پرورش میدی. زور شهرداری تهران به بانک‌ها نرسید و دیوارنگاره میدان ولیعصر که درباره بنگاه‌داری بانک‌ها بود، جمع‌آوری شد.» کاربر دیگری در فضای توییتر نوشت: «وقتی لابی پرفساد بانک‌ها، دیوارنگاره میدان ولیعصر با صحبت‌های رهبری را پایین می‌آورد.»
منبع: فرهیختگان
