رسانه و اصول عملیات جنبشی

گروه راهبرد «سدید»؛ درست همانطور که اینترنت در هر زمان و هر مکان تمام جنبه‌های  زندگی انسان را لمس کرده و تغییر داده است، اثرات قابل توجه آن بر حوزه سیاست، حکمرانی و جنبش‌ها نیز غیر قابل انکار است. بسیاری از جنبش‌های معاصر با رسانه قدرتمند توانستند به موفقیت برسند. در ادامه نگاهی به تکنیک‌های جنبش‌ها برای استفاده از این ابزار و ظرفیت آن خواهیم انداخت.

عصر رسانه‌های تعاملی

 سیر تطور رسانه‌ها را به شیوه‌های گوناگون تقسیم بندی نموده اند، یکی از تقسیم بندی‌های رایج در این زمینه، مبتنی بر سطح دسترسی و میزان کنشگری مخاطب است. بر همین اساس به رسانه‌های نسل پیشین همچون روزنامه، تلویزیون، رادیو و... رسانه یک سویه و به رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی، رسانه دو سویه یا تعاملی می‌گویند بدین بیان که در رسانه‌های نسل پیشین، مخاطب صرفا شنونده، بیننده و یا خواننده بود و توان اثر گذاری بر پیام رسانه را نداشت. اما با ظهور رسانه‌های جدید، نخست فضایی رقابتی در میان رسانه‌ها پدیدار گشت، به عبارت دیگر امروزه صد‌ها و هزاران گروه، کانال و صفحه در شبکه‌های مجازی در حال تولید محتوی هستند که عرصه رقابتی میان آنان، باعث توجه روز افزون به سلیقه مخاطب شده است، هر چند خود این زمینه در برخی موارد باعث تهی شدن رسانه‌ها از محتوی شده، اما قدرت انتخاب بیشتری را در اختیار مخاطب نهاده است. از طرف دیگر، مردم در رسانه‌های جدید، تبدیل به کنشگر فعال رسانه‌ای شده اند، در رسانه‌های جدید هر فرد یک رسانه است که در حجمی کوچک فعالیت می‌کند، پیام، پسند، گزارش هرزنامه، دنبال نمودن و ده‌ها ابزار دیگر وسیله‌هایی هستند که از طریق آن مردم نظر خود را ابزار می‌کنند، از همین رو عصر فعلی را عصر رسانه‌های تعاملی نامیده اند. به واسته همین خصلت ها، چند صدایی در فضای مجازی گسترده‌تر شده و کنترل این فضا در خارج از اختیار دولت‌ها قرار گرفته است. همه این مسائل، برای جنبش‌ها حاوی این پیام است که بهترین بستر یارگیری و اعمال اراده بر افکار عمومی و قدرت، فضای مجازی و رسانه است. در ادامه نگاهی به تاکتیک‌ها و اصولی که جنبش‌ها با استفاده از آن اقدام به اثر گذاری می‌کنند خواهیم انداخت.

کمپین سازی

 کمپین سازی أمری است مستقیم انتزاع شده از مفهوم برجسته سازی. برجسته سازی در رسانه‌ها بدین معناست که رسانه ها، از آنجا که نمی‌توانند تمام اخبار تولید شده در دنیا را پوشش دهند، به واسطه سیاست‌های خبری خود، اقدام به گزینش کرده و مسائلی را با ضریب بیشتری مطرح می‌کنند.

در حقیقت جنبش‌ها لنز دوربین خود را بر روی یک مسئله خاص قرار می‌دهند. بر روی آن مسئله فوکوس می‌کنند؛ هشتک سازی می‌کنند؛ به طور کثیر تولید اخبار می‌کنند و زوایای آن را با بقیه در میان می‌گذراند؛ پس به زودی مشاهده خواهند کرد که مسئله آن‌ها فراگیر شده و همگان در خصوص آن سخن می‌گویند. البته باید توجه کرد که خود مسئله باید ظرفیت عمومی شدن را داشته باشد. روزانه اخبار زیادی در زمینه‌های مختلف تولید می‌شوند. برای کمپین سازی باید تلاش نمود تا ضریب کمی اخبار جنبش در نسبت با دیگر اخبار بیشتر شود تا احتمال دیده شدن آن افزایش یابد. نکته مهم دیگر در این خصوص، توجه به زمینه‌های اجتماعی، سیاسی و ... است. برای نمونه در بحبوحه جنگ میان دو کشور هرگز کمپین حفاظت از محیط زیست عمومی نمی‌شود چراکه اخبار مهم دیگری از اخبار کمپین جنبش هستند که توجه مردم را صرف خود کند، اما اگر خشک شدن رودخانه‌ای موجب بحران زیست محیطی شد به راحتی جنبش می‌تواند کمپین محیط زیستی خود را مطرح کنید.

یکی از زیرکی‌های جنبش‌ها برای ساخت کمپین، ترفند غلاب زنی است.  جنبش در این ترفند مسائل خود را به دغدغه‌های مهم قلاب می‌کند تا همراه آن‌ها بالا روند و اهمیت پیدا کنند. استفاده از این مسئله در عمومی کردن دغدغه‌های جنبش اهمیت فراوان دارد. برای مثال فوت چند نفر در حادثه رانندگی، این ظرفیت را دارد که دست مایه کمپین «تولید خودروی با کیفیت» قرار گیرد، یا پخش شدن یک کلیپ درد ناک از کارگری که به واسطه تعطیلی کارخانه خود بیکار شده، ظرفیت این را دارد که دست مایه راه اندازی کمپین «نه به کالای خارجی» قرار گیرد.

تولید آگاهی

یکی از کارویژه‌های رسانه در دنیای امروز می‌تواند تولید آگاهی باشد، مردم صرفا به واسطه احساسات به یک جنبش نمی‌پیوندند بلکه در این مسیر آگاهی لازم است. تولید مستند، گفتگو‌های جذاب، کلیپ و انیمیشن‌های کوتاه همگی از ابزار‌های رسانه‌ای هستند که ار طریق آن جنبش می‌تواند سخنش را به گوش باقی مردم و حاکمیت برساند.

نشان دادن ریشه‌ها

این مسئله مهم است که مردم از جنبش‌ها راه حل می‌خواهند، صرف اعتراض و بیان مشکل نمی‌تواند مردم تا زمان زیادی نگه دارد. یکی از زیرکی‌های رسانه‌ای جنبش ها، نشان دادن مسائل خود به عنوان ریشه مشکلات کنونی است. برای نمونه برخی جنبش‌های محیط زیستی ریشه تنش‌های آبی را به سد سازی و نحوه خاص توسعه که دولت‌ها در پیش گرفته اند باز می‌گردانند. توجه به این موضوع لازم است که یک اتفاق ممکن است دارای ده‌ها علت باشد، این موضوع که در میان همه آن علت ها، جنبش هدف خود را به عنوان علت اصلی مطرح کرده و باقی علت‌ها را به حاشیه ببرد بسیار کارساز است.

به اشتراک گذاشتن پیام دیگران

تلاش جدی جنبش‌ها در فضای مجازی آن است که نشان دهند ما در اکثریت قرار داریم. گاهی این کار از طریق به اشتراک گذاری پیام معتقدان به آرمان جنبش صورت می‌گیرد. باز نشر کردن پیام و محتوای اعضای غیر مشهور جنبش این پیام را منتقل می‌کند که این سخن، تنها سخن تعداد محدودی نبوده و از طرف دیگر جنبش به نظرات دیگران نیز اهمیت می‌دهد.

هشتک سازی

امروزه در شبکه‌های مجازی، کمیت مطالب تولید شده حول یک موضوع اهمیت پیدا کرده است، از همین رو مقوله‌ای تحت عنوان هشتک ایجاد شده که از طریق آن می‌توان مجموعه مطالب حول یک موضوع را مشاهده نمود. همین أمر ابزاری در دست جنبش‌ها قرار گرفته که از طریق هشتک، این موضوع را به همگان نشان دهند که مسئله آنها، مسئله دیگر مردم نیز هست.

تاپیک‌ها

اهمیت تاپیک‌ها در اهمیت فضای گفتگو است. فضا‌های محفلی گذشته در مکان‌های عمومی همچون قهوه خانه ها، اماکن مذهبی، دانشگاه‌ها و ... شکل می‌گرفت، از گفتگو‌های شکل گرفته در این فضا‌ها طرح و گفتمان عمومی پیرامون مسائل اجتماعی و سیاسی به وجود می‌آمد. امروزه تاپیک‌ها در فضای مجازی همین وظیفه را بر عهده دارند. تاپیک‌ها حول یک موضوع مشخص شکل گرفته و اشخاص پیرامون آن به ابراز نظر می‌پردازند.

طومار نویسی و امضای مجازی

یکی از روش‌های اعتراض رایج که حتی امروزه نیز به کار می‌رود، نگارش یک نامه عمومی یا طومار و سپس امضای آن توسط جمعیتی از مردم است. اهمیت این کار در آن است که همه امضا کنندگان، با اسم و نشانی خود، این کار را انجام داده و این حاوی پیام تعهد و ارزشمندی کنش آن هاست. اما امضای طومار‌های عینی، دارای محدودیت‌های مختلفی است، طومار‌های مجازی این محدودیت‌های مکانی و زمانی را برداشته و گا‌ها شاهدیم که بر علیه یک سیاست خاص، چند میلیون امضاء جمع آوری می‌شود.