شاعر جريان ساز

به گزارش «سدید»؛ «مشفق کاشانی» نوشته «علی تقوی» کتابی است که به زندگی این شاعر نامدار و بررسی اشعار و سبک کاری او می‌پردازد. این کتاب که جزء مجموعه مانای دفتر ادبیات انقلاب حوزه هنری است ازسوی انتشارات سوره مهر روانه بازار کتاب شده است. مجموعه پژوهشی «شخصیت‌های مانا» با هدف ارائه الگو‌های موفق، به زندگی شخصیت‌های نیکنامی می‌پردازد که در عرصه‌های دانش، فرهنگ، سیاست و اجتماع در ایران معاصر زیسته و درگذشته‌اند. این مجموعه که برای عموم مخاطبان به‌ویژه جوانان و دانشگاهیان تهیه شده، برآیند احساس ضرورتی است که در پهنه ارائه آثار دقیق و مستند از زندگانی افراد تاثیرگذار پدید آمده است. آنچه می‌خوانید گفت‌وگویی است با «علی تقوی» نویسنده کتاب درباره مشفق کاشانی و ویژگی آثار او در قبل و بعد از انقلاب.

دلیل انتخاب مشفق برای قرارگرفتن در مجموعه مانا چه بود؟
زنده‌یاد مشفق کاشانی از شاعران تاثیرگذار در جریان‌های شعری، به‌ویژه در سال‌های پس از پیروزی انقلاب است. هم در عرصه شعر پرکار بود و هم در پاره‌ای از مناصب فرهنگی و ادبی، ازجمله در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان صداوسیما و بنیاد پانزده‌خرداد نقش‌آفرینی کرد؛ از این‌رو نگارش شرح احوال و آثار این شاعر در دستورکار گروه شخصیت‌های مانا قرار گرفت.

کتاب ایشان با چه هدفی نوشته شده است؟
تاکنون در همکاری با گروه پژوهشی شخصیت‌های مانا در حوزه هنری، شرح احوال و آثار چند شخصیت مطرح معاصر را به نگارش درآوردم که می‌توان از سلمان هراتی، قیصر امین‌پور، سیدکریم امیری فیروزکوهی و نصرالله مردانی یاد کرد. در ادامه این همکاری‌ها، چند شخصیت دیگر پیشنهاد شد که درنهایت با توجه به شناختی که از مشفق کاشانی و آثار متعددش داشتم، پذیرفتم کتابی در شرح زندگی و نقد و تحلیل آثار این شاعر معاصر تالیف کنم.

مخاطب در این کتاب با چه محتوایی مواجه است و آیا کتاب مخاطب خاص دارد؟
مخاطب این دست آثار، پژوهشگران و علاقه‌مندان به شعر و ادب معاصر هستند. در پژوهش حاضر، ابتدا در فصل اول برهه‌های مهم و تاثیرگذار زندگی مشفق، مستند به منابع و مآخذ موجود، به‌ویژه بر پایه چند گفت‌وگوی کوتاه و بلند شاعر، به نگارش درآمده است. فصل دوم کتاب نیز در دو بخش تنظیم شده است: در بخش اول، در سه جستار «دفتر‌های شعری»، «گزینش و گردآوری آثار» و «تذکره و تصحیح»، آثار این شاعر به تفکیک معرفی و واکاوی شدند. در بخش دوم، عواطف و مضامین شعری او در ضمن چهار جستار، در مقوله‌های شعر آیینی، شعر تغزلی، شعر انقلاب و شعر جنگ، نقد و تحلیل شده است.

از قالب‌های شعری موردعلاقه مشفق غزل است. سبک او در غزل چگونه است؟
در این کتاب، غزل‌های مشفق را در چهار دسته بررسی و تحلیل کردم. شاعر در بسیاری از غزل‌های خود به‌ویژه آن‌ها که در دهه‌های ۱۳۲۰ و ۱۳۳۰ سروده، از شاعران سبک عراقی تاثیر پذیرفته است. در این دوره، دلبستگی مشفق به حافظ بسیار بیشتر از دیگر شاعران است. در این دست غزل‌ها، عشق و معشوق در هاله‌هایی از ایهام و ابهام معنایی، به همان صورت‌های پرتکرار در سنن ادبی جلوه و ظهور دارد.

از نیمه دوم دهه ۱۳۳۰ تا سال‌های پیروزی انقلاب اسلامی، شاعر در بسیاری از غزل‌های خود، به‌ویژه آن‌ها که در دو دفتر سرود زندگی و شراب آفتاب منتشر شده‌اند، تلفیقی از دو سبک عراقی و هندی را در نظر داشته است. او که در دهه ۱۳۲۰، به‌واسطه سهراب سپهری با غزل‌های بیدل و برخی از دیگر شاعران این سبک آشنایی داشت، در دهه ۱۳۳۰ با انتقال به تهران و همنشینی و آشنایی با جمعی از شاعران معاصر مانند سیدکریم امیری‌فیروزکوهی و بیژن ترقی، بیش از پیش به سبک هندی نزدیک شد.

انقلاب اسلامی چه تاثیری روی سبک کار او گذاشت؟
مشفق در سال‌های پس از پیروزی انقلاب، همچون بسیاری از دیگر شاعران معاصر، به سبک هندی بیشتر متمایل شد و در شماری از غزل‌هایش با به‌کار بستن نازک‌خیالی‌های ویژه شاعران سبک هندی و تکرار واژگان پربسامد در شعر آنان، کوشید غزل‌هایی به این سبک بسراید.

در دسته‌ای دیگر از غزل‌های مشفق که نمونه‌های آن را در سروده‌های دهه ۱۳۳۰ به بعد شاعر می‌توان یافت، ترکیبات و تصویر‌های پرتکرار در شعر گذشتگان، حضوری کم‌رنگ دارند و شاعر با لحن و زبانی امروزین، احساس و عاطفه درونی خود را در مواجهه با دنیای عین روایت می‌کند. در این دست سروده‌ها، تمام ابیات در پیوستگی معنایی با هم، ابعاد وجودی انسان یا عنصری از عناصر طبیعت را در کانون توجه مخاطب قرار می‌دهد.
در پایان لطفا ما را به غزلی از این شاعر مهمان کنید.
مشفق غزلی با نام «سفر سوختن» دارد که این ابیات از آن غزل است:
شوریده و شیدای تو بودیم و گذشتیم
سرخوش به تماشای تو بودیم و گذشتیم
دل‌بسته به دیدار تو، دیروز چو امروز
با وعده فردای تو بودیم و گذشتیم.
چون رود، سراسیمه به هر صخره شکستیم
در حسرت دریای تو بودیم و گذشتیم
با مرغ شباهنگ، به آهنگ تو دمساز
شبگیر، به آوای تو بودیم و گذشتیم.
چون گرد، تهی‌مانده ز خود در تپش باد
سرکرده به صحرای تو بودیم و گذشتیم
جز با دل خود راز غم عشق نگفتیم
سربسته به نجوای تو بودیم و گذشتیم.
چون سایه سرگشته به‌دنبال تو‌ای دوست
ما بادیه‌پیمای تو بودیم و گذشتیم

 

انتهای پیام/