گروه فرهنگ و هنر «سدید» مهسا مولائی پناه؛ آیا میدانستید اولین فیلم ناطق هندی را یک کارگردان ایرانی ساخته است؟ سال ۱۹۳۱ میلادی، مصادف با ۱۳۰۹ هجری شمسی، نخستین فیلم سینمایی ناطق هند با عنوان «عالم آرا» توسط اردشیر ایرانی ساخته شد اما به دلایلی نامشخص و طبق گزارش آرشیو ملی هند، امروزه هیچ نسخهای از این فیلم در دسترس نیست.
تأثیر فیلم «عالم آرا»
فیلم «عالم آرا»، موج جدیدی در سینمای هند به راه انداخت. اردشیر ایرانی پس از تماشای فیلم آمریکایی Show Boat در سال ۱۹۲۹ میلادی که در ژانر موزیکال ساخته شده بود، الهام ساخت اولین فیلم ناطق و موزیکال هندی را گرفت. از اینجا بود که برداشت جهانی بالیوود از ساخت موزیکال های پرشور آغاز شد.
قبل از اکران این فیلم، سینمای هند فقط فیلمهای صامت تولید میکرد (که شروع آن با راجا هاریشچاندرا در سال ۱۹۱۳ بود) و مضمون آنها راجع به اساطیر کهن بود. اردشیر ایرانی برای انتخاب یک نمایشنامه محبوب با مضمونی متفاوت باید ریسک میکرد. همچنین او اعتقاد داشت که زبانی ترکیبی از هندی و اردو در «عالم آرا» انتخاب شود تا این اطمینان بدست آید که فیلم مخاطبان بیشتری را جذب میکند.
«عالم آرا»ی اردشیر ایرانی یا همان پدر فیلم ناطقهای هندی، نه تنها به دوران صامت سینمای هند پایان داد، بلکه الگویی از ژانر موزیکال یا همان آواز و رقص را برای فیلمهای آینده رقم زد.
تا سال ۱۹۳۰، تنها تصاویر ناطق موجود، فیلمهایی بود که توسط آمریکاییها ساخته میشد. با این حال، با اکران «عالم آرا» در ۱۴ مارس ۱۹۳۱، هویت جدیدی در سینمای هند ایجاد شد، هویتی بر پايه ژانر موزیکال که حتی پس از گذشت ۹۱ سال، با سینمای هندی در سراسر جهان مترادف است.
تا سال ۱۹۳۰، تنها تصاویر ناطق موجود، فیلمهایی بود که توسط آمریکاییها ساخته میشد. با این حال، با اکران «عالم آرا» در ۱۴ مارس ۱۹۳۱، هویت جدیدی در سینمای هند ایجاد شد، هویتی بر پايه ژانر موزیکال که حتی پس از گذشت ۹۱ سال، با سینمای هندی در سراسر جهان مترادف است.
فیلمهای ناطق آغاز دوران جدیدی در سینمای هند بود، اما برای بسیاری از بازیگران فیلم صامت که بومی هند نبودن و به همین دلیل با زبان ناآشنا بودند یا حتی کسانی که صدایشان برای ساخت فیلمهای صوتی مناسب نبود، به معنای پایان راه بود.
به زودی، محبوبیت هنرمندان بومی هند شروع شد و هنرمندان انگلیسی-هندی به جز یک مورد، کنار رفتند. روبی مایرز، معروف به سولوچانا، اولین بازیگر زن یهودی بود که در دوران فیلمهای صامت بر فروش و گیشه فیلمهای هندی تسلط داشت. فیلمهای ناطق او را مجبور کردند تا مدتی کنار رفته و هندی یاد بگیرد. پس از آن دوره، او با اکران فیلمهای Anarkali، Bombay Ki Billi Indira BA که همگی بازسازی فیلمهای صامت موفق او بودند، رتبه اول را به دست آورد.
موقعیت ساخت فیلم «عالم آرا»
استودیوی اردشیر ایرانی در مجاورت ریل راه آهن بوده و صدای قطارهایی که از کنار آن رد میشدند بسیار بلند و حواس پرتکن بود. بنابراین کل کار در Majestic Talkie بمبئی، بعد از نیمه شب بین ساعت ۱ تا ۴ بامداد فیلمبرداری شد. این تنها زمانی بود که عبور قطارها در کمترین حد خود بود. جالب است بدانید در هیچ مرحلهای عایق صدا وجود نداشت.
موسیقی فیلم «عالم آرا»
بیشتر آهنگهای فیلم توسط زبیدا، بازیگر نقش عالم آرا، خوانده شده است. در طول فیلمبرداری «عالم آرا»، از هیچ آهنگساز موسیقی بهره گرفته نشد. خود اردشیر ایرانی اشعار و آهنگها را انتخاب کرده و با کمک گروهی نوازنده که خارج از محدوده دوربین آهنگها را مینواختند ترانههای موسیقی را ساخت. خواننده هم با میکروفون مخفی آواز خواند. در واقع، موسیقی پسزمینه و آهنگها با استفاده از صدای واقعی ساخته شدند با نوازندگانی که پشت درختها و گوشههای مجموعه پنهان شده بودند. آهنگ آن با نام De De Kuda Ke Naam Pe Pyaare ، تنها با استفاده از یک تبلا و هارمونیوم ضبط شد و آن را به اولین آهنگ سینمای هند تبدیل کرد.
داستان «عالم آرا»
داستان عالم آرا، داستانی اقتباسی از اثر «زیور دنیا» نوشته جوزف دیوید است. داستان اصلی آن حول محور داستان عشق شاهزاده (عادل جهانگیرخان) و یک دختر کولی (آلامارا) میچرخد. استاد ویتال و زبیدا نقشهای اصلی را بازی کردند.
بازیگران «عالم آرا»
جالب است بدانید به دلیل اینکه ویتال یا همان بازیگر نقش مرد اصلی زبان هندی بلد نبود، شخصیتش بازنویسی شد. به این صورت که عمدتاً نیمه هوشیار یا در حالت خلسه نشان داده شد تا اطمینان حاصل شود که دیالوگ ندارد. در حقیقت شاهزادة عالم آرا، لال بود!
جالب است بدانید به دلیل اینکه ویتال یا همان بازیگر نقش مرد اصلی زبان هندی بلد نبود، شخصیتش بازنویسی شد. به این صورت که عمدتاً نیمه هوشیار یا در حالت خلسه نشان داده شد تا اطمینان حاصل شود که دیالوگ ندارد. در حقیقت شاهزاده عالم آرا، لال بود! نقش ژنرال عادل خان در فیلم «عالم آرا» را، پریتویراج کاپور (پدر راج کاپور) بازی کرد.
روش ضبط صدا در فیلم «عالم آرا»
در غیاب تجهیزات ضبط در آن زمان، عالم آرا باید با صدای واقعی فیلمبرداری میشد و تمام بازیگران در جیب خود میکروفون داشتند تا دیالوگهای خود را ضبط کنند. این فیلم دارای آهنگهایی بود که بر روی سیستم صوتی تانار ساخته شده بود که از دوربین تک سیستمی تانار استفاده میکرد و قادر بود صدا را مستقیماً روی فیلم ضبط کند. تنها با توجه به این واقعیت که عاشقان سینما اینبار میتوانند بازیگرانی را ببینند که با صدای خودشان «صحبت میکنند»، قیمت بلیت «عالم آرا» فراتر از حد تصور افزایش یافت و طبق گزارشها از چهار آنه به پنج روپیه رسید.
شعار تبلیغاتی فیلم «عالم آرا»
در طول تبلیغات فیلم، سازندگان از این شعار که به زبان هندی نوشته شده بود استفاده کردند: «۷۸ بازیگر رو ببینید! همه زندهاند. نفس میکشند و ۱۰۰ درصد صحبت میکنند.».در حقیقت ۷۸ بازیگر برای عالم آرا، صدای خود را ضبط کردند.
مفقود شدن فیلم «عالم آرا»
امروزه متأسفانه طبق گزارش آرشیو ملی هند، هیچ نسخهای از «عالم آرا» در دسترس نیست. شیوندرا سینگ دانگارپور، فیلمساز هندی میگوید: «غمانگیز است که ما به عنوان یک کشور نتوانستهایم حتی یک نسخه از «عالم آرا» حفظ کنیم. این فیلم پیشگام، خارق العاده بود و باید مانند تاج محل با شکوه تمام حفظ میشد». وی در جای دیگری میگوید: اما این بدان معنا نیست که ما نتوانیم اذعان کنیم که «عالم آرا» چگونه لحن فیلمهای هندی میشود و میراثی بر جای میگذارد که موسیقی، صدا و آهنگها را که ضرورت اساسی فیلمهایمان هست را میسازد.
ساخت اولین فیلم بلند رنگی هند
موفقیت چشمگیر عالم آرا باعث شد که اردشیر ایرانی فیلمهای بیشتری بسازد، از جمله اولین فیلم بلند رنگی هند یعنی کیسان کانیا در سال ۱۹۳۷.
اولین فیلم ناطق ایرانی، «دختر لُر»
دانگارپور بیان میکند: فیلم «دختر لُر» نیز در همین استودیو فیلمبرداری شده است. برای ساخت «دختر لُر» تصمیم گرفتند از همان دکورها و بازیگران و پس زمینه ای که در عالم آرا استفاده میشد بهره بگیرند. او گفت: «عجیب است که «عالم آرا» نمانده اما «دختر لُر» در ایران هنوز وجود دارد».
سهم ایرانیان در سینما تنها به آوردن اولین فیلم ناطق به هند محدود نشد، بلکه به ایران نیز رسید. «دختر لر» که در سال ۱۳۱۲ اکران شد؛ اولین فیلم ناطق فارسی بود که باز هم توسط اردشیر ایرانی ساخته شد. ایرانی «دختر لر» را در استودیو امپریال فیلم در بمبئی ساخت. «دختر لر» در بین مردم ایران با نام «جعفر و گلنار» (اسمِ کاراکترهای اصلیِ فیلم) نیز شناخته شد. در زمانی که مردم عمدتاً کمدیهای کوتاه اروپایی و انیمیشنهایی با مضامین سیاسی را تماشا میکردند. اردشیر ایرانی «دختر لر» را در سینماهای ایران اکران کرد. عبدالحسین سپنتا، علاوه بر بازی در این فیلم، نویسندگی آن را هم بر عهده داشت.
ارتباط «عالم آرا» و «دختر لُر»
شیوندرا سینگ دانگارپور، مرمتگر و تاریخ شناس فیلم، طی برگزاری یک کارگاه تخصصی در جشنواره بینالمللی فیلم بمبئی (MIFF)، نکات جالبی درباره ارتباط «عالم آرا»(۱۹۳۱) با اولین فیلم ناطق فارسی «دختر لر» (۱۹۳۲) بیان میکند. دانگارپور در مورد مکانی که عالم آرا در آن فیلم برداری شد، میگوید:«در فاصلهای نه چندان دور از اینجا (در جنوب بمبئی) استودیو جیوتی است. جایی که اولین فیلم ناطق فیلمبرداری شد و آن «عالم آرا» بود، همچنان پابرجاست. اردشیر ایرانی تهیه کننده آن استودیو بود که یکی از بزرگترین استودیوهای دهه ۱۹۳۰ محسوب میشد. دانگارپور بیان میکند: فیلم «دختر لُر» نیز در همین استودیو فیلمبرداری شده است. برای ساخت «دختر لُر» تصمیم گرفتند از همان دکورها و بازیگران و پس زمینهای که در عالم آرا استفاده میشد بهره بگیرند. او گفت: «عجیب است که «عالم آرا» نمانده اما «دختر لُر» در ایران هنوز وجود دارد». «اگر فرصتی برای دیدن «دختر لر» پیدا کنید، خواهید دید که پسزمینه همان «عالم آرا» است و تنها برخی بازیگران تغییر کردهاند. این تنها بازمانده «عالم آرا» است». دختر لر با بازی روحانگیز ثمین جا و عبدالحسین سپنتا حول محور زن جوانی می چرخد که توسط گروهی راهزن ربوده می شود.
منابع:
years of Alam Ara: Why no one today has watched Indian cinema’s first talkie90 https://b2n.ir/u18712
First Farsi sound film Lor Girl was shot on sets of Alam Ara https://b2n.ir/y71053
Ardeshir Irani, the father of Indian talkies who had many other milestones to his name: https://b2n.ir/p98623
/انتهای پیام/
