گروه اجتماعی فرهنگ سدید - امیر ابراهیمی: در اواخر پاییز سال 1362 و در بحبوحه جنگ تحمیلی، حدود یکصد کشتی حامل کالا در بنادر جنوبی کشور (بندرعباس) در انتظار تخلیه بار بودند و در نتیجه، بروز بحران ناشی از اتمام ذخیره کالاهای اساسی در کشور، مضاف بر تهدید کشتی‌های منتظر برای تخلیه از سوی رژیم صدام حسین، بحث شمول بیمه نامه کشتی‌های حامل کالا شرایط نگران کننده‌ای را در آن مقطع تاریخی ایجاد کرده بود.
در همان ایام بود که بنا به درخواست مسئولین وقت کشور، امام خمینی (ره) در جمع "اعضای کمیسیون بازرگانی و توزیع و رسیدگی به سوالات و نهادهای وابسته به نخست‌وزیری" که در تاریخ 26 آذرماه 1362 در جماران حاضر شدند و در این دیدار پس از اشاره به موضوع گرانی‌ها، کامیونداران کشور را به مشارکت در حمل کالاهای اساسی فراخواندند. فرازی از آن در ذیل آمده است: [1]
"شما می‌خواهید بعد از انقلاب، بعد از دشمنی همه کشورهای عالم همین طور به طور رفاه بنشینید کار بکنید و به طور رفاه زندگی بکنید؟ نمی‌شود. بازار می‌بیند که دولت نمی‌رسد، خوب خودش همراهی بکند. الآن دولت در اطراف، در جاهایی که باید باشد برنج دارد، گندم دارد، همه چیز دارد، کامیون نیست. خوب همه علمای بلاد بنشینند با هم فکر بکنند کامیون درست کنند. اگر در هر شهری چهار تا کامیون برود به اینجاها، تمام حل می‌شود مساله، اگر همه بلاد دست به هم بدهند. بدانند که می‌خواهند ریشه این اسلام را بکنند! همه مردم این توجه را داشته باشند، علمای بلاد این توجه را داشته باشند، وکلا این توجه را داشته باشند، دولت این توجه را داشته باشد، این اسباب این می‌شود که اگر شکایت بشود بدانند که این طوری است، حل کنند خودشان با هم بنشینند صحبت بکنند"
پس از این دیدار و بیانات امام خمینی(ره)، ایران زمین شاهد بسیج عمومی کامیون داران شد و صحنه‌های کم نظیری از فداکاری، ایثار و تلاش شبانه روزی به ثبت رسید و این روز را در تاریخ کشور در یادها ماندگار ساخت. 14 سال بعد از این روز در سال 1376، با پیشنهاد مسئولین وقت وزارت راه و ترابری نامگذاری روز 26 آذر ماه به نام "روز ملی حمل و نقل" از سوی شورای فرهنگ عمومی کشور برای آگاه‌سازی جامعه با نقش و جایگاه بخش حمل و نقل در اقتصاد ایران، صورت پذیرفت.
و امّا دو نکته، در بیانات امام خمینی(ره) اولاً توجه و تاکید حضرت امام به موضوع تولید کامیون است. این نکته، به این معناست که ایشان ابتدا به خودکفایی در تولید ناوگان حمل و نقل به عنوان یک راه حل میان مدت عنایت داشته‌اند و در کنار آن، برای حل مقطعی مشکل پیش آمده و مدیریت بحرانی که دولت وقت با آن دست به گریبان بود نیز از مقبولیت خود در میان آحاد مردم برای کمک به مسئولین وقت هزینه کردند.
در نظریه رشد نامتعادل نیز به این پرداخته می‌شود که جامعه می‌تواند با رعایت دقیق برخی الزامات، تنها با سرمایه گذاری در برخی از رشته‌ها خود را به سرحد کمال صنعتی برساند. شاید قابل توجه باشد که بر اساس نظر متخصصین صنعتی کشور، اندوخته دانایی و استعداد فنی ایران در اولین سال پیروزی انقلاب یعنی سال 1358 به قدری بوده که در همان زمان بیش از 90 درصد از واگن و 75 درصد از لوکوموتیو مورد نیاز کشور امکان ساخت داخل داشته است[2]. امروز پس از 40 سال از پیروزی انقلاب نمونه‌های قابل تقدیری از تولید خودروهای سنگین و تولید ریل داشته‌ایم که می‌توانند به نحو مناسب و حساب شده‌ای مورد تقویت و توسعه قرار گیرند.
نکته دوم اینکه، صنعت حمل و نقل به دلیل اینکه زیرساخت توزیع است در صورتی که خدمت دهنده به بخش مولد اقتصاد ملی باشد می‌تواند به خوبی در نقش مقوّم تولیدات داخلی عمل نماید و در مقابل، حمل و نقلی که به جای تولید در پی کالاهای وارداتی روان باشد در میان مدت و بلندمدت به الگوی صنعتی کشور جهت داده و به عاملی برای تخریب اقتصاد ملّی بدل خواهد شد. حمل و نقلی که به منظور تسهیل واردات و حتی ترانزیت کالای تولید شده توسط کشورهای رقیب، طراحی و اجرا شود در راستای تقویت اقتصاد دیگر کشورها ایفای نقش خواهد کرد.
مرتبط با همین موضوع، شایان توجه است که آیت الله شاه آبادی استاد حضرت امام نیز در سال 1320 ه.ش. درکتاب شذرات المعارف فارغ نبودن دماغ انسان از تحصیل معاش را مانعی برای کمال وی می دانند و بر این اساس درباره روند فعالیت های اقتصادی در جامعه، اصولی را بیان می دارند. این اصول مشتمل بر اولویت دهی به فتح باب زراعت و توسعه آن است و در پی توسعه کشاورزی، به منظور رفع نیازهای بزرگ بشر یعنی خوراک و پوشاک توسعه صنایع مرتبط با کشاورزی را واجد اهمیت می‌دانند. در ادامه نیز از آنجا که تجارت را فرع حاصل از داشتن و زیاد بودن موجودی نسبت به نیاز ذکر می کنند، تجارت را نیز متأخر از کشاورزی و صنعت می‌دانند. ایشان نیاز به حامل را فرعِ بودن اصلی به نام حمل می‌دانند و مادامی که تولید در جامعه ایران رونق چندانی ندارد ساخت راه آهن باری را در این شرایط مضر به حال جامعه می دانند[3].
نوع کالا یا خدمات وارداتی به خودی خود حامل فرهنگ غیربومی است. بنابر این صرف حضور کالای خارجی در بازارهای مرتبط با نظام اقتصادی کشور تاثیرات فرهنگی جدی داشته و دارد. علاوه بر این، به لحاظ انگیزشی و اقتصادی نیز موانعی در مسیر تولیدات داخلی ایجاد می‌کند. نباید فراموش کرد که وقتی یک مسیر حمل و نقل و ناوگان آن با استفاده از منابع عمومی توسعه و تجهیز یابد به دلیل یارانه نهفته‌ای که به هزینه حمل کالاهای وارداتی داده می‌شود به سبک دیگری نیز به مقوله تولید در کشور لطمه وارد می‌شود و این یعنی ما به دست خود، در حقیقت به تخریب اقتصاد ملی و افزایش نرخ بیکاری در کشور دامن زده ایم. این فرآیند با سرفصل استعمار فرانو قابل تحلیل و بررسی بیشتری است.
امام خمینی (ره)
حسن عابدی جعفری، وزیر وقت بازرگانی در زمان بحران حمل کالاهای اساسی (26 آذر 1362)
محمود حجتی: وزیر وقت راه و ترابری در هنگام نام گذاری روز ملی حمل و نقل (26 آذر ماه 1376)
آیت الله نورالله شاه آبادی
[1] صحیفه نور، جلد 18، صفحات 247 الی 256
[2] تاریخچه مختصر تحولات روشهای استعار: چگونه کشور خود را صنعتی کنیم؟، امیر سعید موسوی حجازی، تیرماه 1358
[3] شذرات المعارف، شذره دوم، اصول معاونات، اصل زراعت، اصل صناعت و اصل تجارت
