به گزارش «سدید»؛ مهم‌ترین مسئله کشور در حال حاضر چیست؟ پاسخ‌های متنوعی به این پرسش می‌توان داد. پربسامدترین پاسخ و برآیند تمام پاسخ‌ها اما با احتمالی قریب‌به‌یقین، «اقتصاد» است. حال اقتصاد کشور خوب نیست و بخش مهمی از این حال بد، به در هم کوبیدن ظرفیت و فرصت‌های اقتصادی کشور طی هشت سال گذشته بازمی‌گردد. خوشمان بیاید یا نیاید، حالا این یک واقعیت تاریخی است که حسن روحانی، ایران را به راهی برد که بر مبنای توهم ساخته بود و نتیجه، نباید هم غیر از وضعیت کنونی می‌بود. کسانی البته از این یادآوری، ناخوش می‌شوند و بیشتر دوست دارند همواره از اقدامات دولت جدید در همین چندماهه اخیر بازخواست کنند! فارغ از این اختلافات و دعواهای سیاسی اما همه باید قبول کنیم که دولت‌های مختلف، در حل معضلات ساختاری اقتصاد ایران، چنان که باید، موفق نبوده‌اند. نظام اقتصادی ما با معضلاتی مزمن و قدیمی دست‌به‌گریبان بوده و هنوز هم چنین است. از آن جمله، تکیه بیش از حد بر «نفت» است.
نوع استفاده ما از نفت، بیشتر به سمتی رفته است که طلای سیاه را به بلای سیاه تبدیل کرده‌ایم. در چنین شرایطی، نفت که باید به‌عنوان یک دارایی ملی، جان‌مایه قدرت بیشتر ما باشد، در موارد متعدد، بدل به پاشنه آشیل اقتصاد ما شده است. ما از 75 درصد وابستگی بودجه به نفت در سال 57، به رقم‌های بین 30 تا 40 درصد رسیده‌ایم. این‌همه اما با اهداف تعیین شده در برنامه‌های توسعه پنج‌ساله، فاصله قابل‌توجهی دارد. به‌عنوان‌مثال، بر اساس متن لایحه پیشنهادی برنامه پنجم، تا پایان آخرین سال برنامه 1394، قرار بوده تا اختصاص درآمد نفت و گاز به بودجه جاری دولت ممنوع شود و بر اساس اهداف اولیه تشکیل سازمان برنامه‌وبودجه، درآمد نفت صرفاً برای توسعه و عمران کشور هزینه گردد. مسئله جداکردن ناف اقتصاد کشور از نفت از چنان اهمیتی برخوردار است که رهبر فرزانه انقلاب در متن بیانیه گام دوم به‌عنوان راهبردی‌ترین سند موجود در زمینه ترسیم چهره آینده کشور، جداکردن اقتصاد از نفت را به‌عنوان اولین اولویت بخش اقتصادی در گام دوم انقلاب، ذکر کرده‌اند.
ظرفیت فرهنگ برای جایگزینی نفت؟!
در متن این بیانیه می‌خوانیم: «انقلاب اسلامی راه نجات از اقتصاد ضعیف و وابسته و فاسد دوران طاغوت را به ما نشان داد، ولی عملکرد‌های ضعیف، اقتصاد کشور را از بیرون و درون دچار چالش ساخته است. چالش بیرونی تحریم و وسوسه‌هایی دشمن است که در صورت اصلاح مشکل درونی، کم‌اثر و حتّی بی‌اثر خواهد شد. چالش درونی عبارت از عیوب ساختاری و ضعف‌های مدیریّتی است. مهم‌ترین عیوب، وابستگی اقتصاد به نفت، دولتی بودن بخش‌هایی از اقتصاد که در حیطه وظایف دولت نیست، نگاه به خارج و نه به توان و ظرفیّت داخلی... است.» جایگزین‌های نفت اما چیست؟ پاسخ را باید در این سخن رهبر فرزانه انقلاب در بخش دیگری از بیانیه گام دوم انقلاب دید: «گفته شده است که ایران از نظر ظرفیت‌های استفاده‌نشده طبیعی و انسانی در رتبه اوّل جهان است. رهبر فرزانه انقلاب، 19 بهمن‌ماه سال 1398 در دیدار با کارکنان نیروی هوایی ارتش در همین زمینه می‌فرمایند: «در گزارش‌هایی بنده دیدم که توصیه می‌کنند که نگذارید ایران، اقتصاد بدون نفت را تجربه کند، بین خودهایشان این گفته می‌شود که نگذارید ایران، اقتصاد بدون نفت را تجربه کند. یک راه پشتی‌ای درست کنید، حالا تحریم‌ها را برنمی‌دارید، امّا یک راهی را پیدا کنید، درست کنید که ایران به‌کلی منقطع نشود، چون اگر منقطع شد می‌رود سراغ اقتصاد غیرنفتی. آنها به این توجّه دارند و دنبالش می‌روند. ما مسئولین بایستی حواسمان جمع باشد. مسئولین کشور، بخصوص مسئولین اقتصادی باید حواسشان جمع باشد. اگر ما مسئولین هوشیارانه عمل بکنیم، تحریم می‌تواند اقتصاد کشور را از اتکا به نفت نجات بدهد، بندِ نافِ اقتصاد را از نفت بِبُرد و قطع کند.» کشورهای مختلفی را اما می‌توان مثال زد که بدون نفت، سر می‌کنند و از اقتصادهای برتر دنیا هم هستند. واقعیت تلخ در مورد ما ولی این است که اعتیاد ما به نفت، چشم‌هایمان را بر ظرفیت‌های متنوع طبیعی و انسانی کشور بسته است.
درآمد هنگفت کره جنوبی از صنایع فرهنگی
همین چندی پیش، خبر مهمی درباره عواید کره جنوبی از محل فروش فیلم و محصولات فرهنگی منتشر شد که بازتاب وسیعی در فضای رسانه‌ای کشور پیدا کرد. خبر ازاین‌قرار بود که سریال «اسکوئید گیم» که پخش آن از ۱۷ سپتامبر گذشته از شبکه سینمایی اینترنتی نتفلیکس آغاز شده، با جلب بیننده‌های پرشمار در سطح جهان به محرک تازه رشد اقتصادی کره جنوبی بدل شده است. به گزارش یورونیوز، این سریال که با نام «بازی مرکب» در ایران شهرت یافته، مطابق اعلام شرکت نتفلیکس به پرمخاطب‌ترین سریال در حال پخش این شبکه بدل شده است و یک سال پس از نمایش موفق فیلم کره‌ایِ پاراسایت (انگل) که برنده جایزه اسکار شده بود، نشان‌دهنده ادامه حضور پررنگ کره جنوبی در بازار جهانی محصولات فرهنگی است. چنانکه شرکت نتفلیکس اعلام کرده که همکاری سال گذشته این شرکت با
صنعت فیلم و سریال
کره جنوبی، در مجموع موجب تزریق ۱.۹ میلیارد دلار به اقتصاد این کشور شده است.
گزارش این شرکت چندملیتی آمریکایی همچنین نشان می‌دهد که نتفلیکس در فاصله سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ میلادی موفق به ایجاد ۱۶ هزار شغل تمام‌وقت در کره جنوبی شده و درآمد صنعت سرگرمی این کشور نیز تحت‌تأثیر همکاری با این شرکت طی چهار سال گذشته ۴.۷ میلیارد دلار افزایش‌یافته است. اکنون با موفقیت سریال‌ها انتظار می‌رود که رشد صنعت سرگرمی و تفریحات کره جنوبی شتاب بیشتری به خود بگیرد. البته افزون بر صنعت سینما، کره جنوبی طی سال‌های اخیر در جهانی کردن موسیقی پاپ خود نیز موفق بوده و توانسته پرفروش‌ترین آهنگ‌های بازار آمریکا را نیز تصرف کند. کره جنوبی در مجموع طی سال گذشته میلادی موفق شده ۱۰.۸ میلیارد دلار از محل صادرات محتوای فرهنگی و محصولات صنعت سرگرمی خود درآمد کسب کند. رقمی که از صادرات محصولات لوازم‌خانگی و آرایشی و بهداشتی فراتر رفته است. برای داشتن درکی بهتر از این رقم، خوب است بدانیم که طبق گزارش سازمان اطلاعات انرژی آمریکا، در ۹ ماه نخست سال ۲۰۲۰، درآمد خالص صادرات نفت ایران ۱۱ میلیارد دلار بوده است!
سریال‌های کره‌ای، محرک تازه اقتصاد کره
این در حالی است که ارزش صادرات صنعت سرگرمی کره جنوبی، شامل بازی، موسیقی، فیلم و برنامه‌های تلویزیونی طی سال گذشته ۶.۳ درصد رشد کرده است، آن‌هم درحالی‌که ارزش کل صادرات این کشور تحت‌تأثیر رکورد ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا ۵.۴ درصد افت کرده بود. داده‌های مرکز آمار کره جنوبی همچنین نشان می‌دهد که نرخ رشد اشتغال در بخش تفریح و سرگرمی این کشور در فاصله سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۹ میلادی بیش از ۲۷ درصد بوده؛ درحالی‌که این نرخ در بخش صنعت کره جنوبی به‌عنوان موتور محرک اقتصاد این کشور تنها ۲۰ درصد بوده است. در همین حال، بنیاد کره‌ای تبادل فرهنگی بین‌المللی (KOFICE) نیز با انتشار گزارشی اعلام کرده که رشد مخاطب فیلم‌ها، سریال‌ها و موسیقی تولید شده از سوی هنرمندان کره جنوبی موجب افزایش ۵.۵ درصدی فروش محصولات مصرفی این کشور مانند لوازم آرایشی، پوشاک و محصولات غذایی شده است. بر اساس این گزارش، همچنین ۱۳ درصد گردشگران خارجی که در سال ۲۰۱۹ میلادی به کره جنوبی سفرکرده‌اند، تحت‌تأثیر مشاهده فیلم و سریال‌های کره‌ای و تنها باهدف تجربه فرهنگ عامه و حضور در رویدادهای فرهنگی به این کشور آمده بودند و در مجموع نیز ۲.۷ میلیارد دلار در کره جنوبی هزینه کرده‌اند.
دست پر از خالی ما در صنعت فرهنگ
در این شرایط، سؤال این است: ما به‌عنوان کسانی که مدعی داشتن یک انقلاب فرهنگی و صدور آن به سراسر دنیا هستیم، در بازار محصولات فرهنگی دنیا کجا ایستاده‌ایم و برنامه مدیران فرهنگی ما برای حضور در این دنیای عظیم پول و قدرت نرم، چه بوده است؟ این در حالی است که فعال‌شدن صنعت فرهنگ در کشور ما، نه‌تنها می‌تواند چرخ‌های اقتصاد را به حرکت درآورد که قادر است مهم‌ترین شاهراه صدور انقلاب به جهان شناخته نیز شود. علی‌الخصوص اینکه گنجینه فرهنگ و تمدن ما، پر از سناریوها، مفاخر، آثار و پدیده‌هایی است که هرکدام، برای جهت‌دهی به یک صنعت فرهنگی و محور قرارگرفتن در آن، کفایت می‌کند. مسئله البته محصور در بخش سریال‌‌سازی نیست. ما در سایه اتکا به نفت، به بخش‌های مختلف و متنوع صنعت فرهنگ، بی‌توجه بوده‌ایم و صنایع فرهنگی و خلاق، به دلایل مختلف، در کشور ما مهجور واقع شده‌اند.
دکتر مجید مختاریان پور عضو هیئت‌علمی دانشکده مدیریت دانشگاه تهران و متخصص حوزه سیاستگذاری فرهنگی در همین زمینه معتقد است: «متأسفانه حوزه فرهنگ معمولاً مظلوم بوده و همیشه دست چندم تلقی شده است.»
مختاریان‌پور ادامه می‌دهد: «واقعیت این است که ما هنوز هم بیشتر به مسائلی مانند ساختن پل، فناوری‌های پزشکی، محصولات نانوتکنولوژی و به‌طورکلی ایده‌ها و محصولات مرئی و قابل دیدن بها می‌دهیم. از طرفی نگاه افراد به پارک‌های علم و فناوری عموماً نگاه مهندسی است و مدیریت پارک‌ها هم بیشتر در اختیار مهندس‌ها قرار می‌گیرد. آنها هم به اقتضای رشته خود وارد حوزه‌های فنی می‌شوند و کمتر به حوزه فرهنگ ورود می‌کنند. اگر هم بخواهند وارد حوزه فرهنگ شوند، بعضاً دیده شده که با نگاهی عمومی وارد می‌شوند و نه با نگاه علمی! درواقع می‌خواهند صرفاً بر اساس تجربیات خود و بدون داشتن اطلاعات علمی و تخصصی لازم در این زمینه فعالیت کنند که معمولاً نتیجه معکوس خواهد داشت. متأسفانه یکی از مشکلاتی که ما در حوزه فرهنگ داریم نداشتن نگاه فرهنگی کافی کارشناسان در این حوزه می‌باشد. درواقع کلیات بحث نوآوری در تمامی زمینه‌ها شاید یکسان باشد ولی برای کار در عرصه فرهنگی باید نگاهی کاملاً فرهنگی داشت و با اشراف کامل بر مسائل فرهنگی وارد این کار شد.»
قصور آشکار تلویزیون
اگر از پارک‌های علم و فناوری در زمینه نپرداختن به صنایع خلاق و فرهنگی گلایه کنیم و تا حدی به آنها حق هم بدهیم، اما بعید است بتوان به مجموعه تلویزیون، در این زمینه آسان گرفت و حق داد. مجموعه تلویزیون به‌عنوان مهم‌ترین بازیگر عرصه سریال‌‌سازی، طی سال‌های گذشته، مکرر از تولید سریال‌های فاخر فاصله گرفته و تمرکز خود را عمدتاً بر برنامه‌های زنده کمدی و اسپانسر محور قرار‌داده است. روزنامه فرهیختگان سال 97، طی گزارشی در همین زمینه می‌نویسد: «سال‌هایی که تلویزیون ایران سریال‌‌سازی فاخر را رها کرد و سراغ برنامه‌‌سازی‌های سرپایی و اسپانسری رفت، صنعت سریال‌‌سازی دنیا ظرفیت خودش را چندبرابر افزایش داد و حتی کشورهایی که در هنر فیلم‌سازی از ما عقب‌تر بودند، امروز در این بازار چندبرابر کل تولیدات تلویزیونی و سینمایی ایران گردش مالی پیدا کرده‌اند. این در حالی است که تماشای سریال‌های خارجی و دانلود شده توسط مخاطبان نوجوان و جوان در کشور ما فراگیر شده و سریال‌های مهم دنیا، بخش مهمی از سبد محصول فرهنگی خانواده‌های ایرانی را به خود اختصاص داده است.»
/انتهای پیام/
