عذر معیاری نباید مبنای تشکیل جامعه اسلامی باشد

به گزارش «سدید»؛ نشست «دانش‌افزایی مهارت‌ها و ظرافت‌های تدریس تقریبی»  از سوی دانشگاه مذاهب اسلامی برگزار شد.

آیت‌الله احمد مبلغی، عضو مجلس خبرگان رهبری در این نشست سخنرانی کرد که گزیده سخنان وی را می‌خوانید:

لازم است در آغاز به چند عذر میان مذاهب اشاره کنم. یک مورد، عذر معیاری است. عذر معیاری، عذری است که اتباع یک مذهب یا اتباع درون یک فتوا یا مرام فقهی درون یک مذهب، چهارچوبی را از پیش می‌پذیرند و براساس پذیرش این چهارچوب، اندیشه و فتوایی را انتخاب می‌کنند و اعتقاد به صحت آن اجتهاد براساس آن چهارچوب پیدا می‌کنند و در نتیجه خود را معذور می‌بینند و می‌گویند ما به این روش اعتقاد داریم چون آن را درست می‌‌دانیم. با توجه به عذر معیاری، نمی‌توانیم بگوییم که اتباع همه مذاهب دارای یک عذر هستند بلکه هر کسی دارای معیار خاصی برای خود است لذا نمی‌توان آن را برای همه توزیع کرد بلکه متعلق به مجموعه‌های مختلف است.

باید قبول کرد که عذر معیاری را مبنای تشکیل جامعه اسلامی کلان یا جامعه درون مذهبی نباید قرار داد و مثلاً نباید به همه شیعیان گفت که باید یک چهارچوب داشته باشید، اگر اینگونه بود که دیگر اجتهاد معنایی نداشت و اگر بخواهید بر مبنای یک معیار، جامعه را بنا کنید و بگویید از هیچ کسی عذری قبول نیست مگر اینکه این معیار را بپذیرید اقدامی درست نیست. عذر دیگر، عذر تعاملی است. منظور از عذر تعاملی، عذر واقعی یا معیاری نیست هرچند ممکن است با آنها انطباق پیدا کند.

براساس اندیشه اسلامی باید تعامل وجود داشته باشد و چهارچوب‌های تعامل یک جامعه اسلامی و ضرورت‌هایی که جامعه اسلامی می‌‌طلبد چنین عذری را مستقر و فرض می‌کند و دلیل هم این است که اگر بخواهیم عذر تعاملی را قبول نکنیم حرب و جنگ افکار رخ می‌دهد و فضای اجتماعی بر دیگران تنگ خواهد شد لذا یا باید عذر تعاملی را بپذیریم یا اگر آن را نپذیرفتیم و مبنای ما نبود باید تقابل اجتماعی با دیگران داشته باشیم و تقابل اجتماعی هم زیرساخت‌های تعامل و تعایش را نابود می‌کند و افزون بر آن تعصب و دعوا و همدیگر را نفی کردن را ایجاد خواهد کرد.

علت بسیاری از دعواهای تاریخی

اساساً بسیاری از دعواهایی که در طول تاریخ رخ داده ناشی از این است که افرادی گفته‌اند وقتی ما حق هستیم پس شما چگونه ممکن است حق باشید؟ لذا جنگ و دعوا رخ می‌داد بنابراین آثار شوم چنین تاریخی همچنان بر حرکات جامعه و روابط و نگاه‌های ما مستولی است. علت این است که ما این عذر را قبول نکرده بودیم و اگر آن را قبول می‌کردیم طبیعتاً اختلافی پدید نمی‌آمد و اختلاف هم مقبول اسلام نیست و اگر کسی در بداهت نفی اختلاف از نظر اسلام شک کند باید در عقل اولیه دینی وی شک کرد. اسلام اختلاف فکری را می‌پذیرد ولی اختلاف اجتماعی را نمی‌پذیرد.

بحث مهم این است که عذر تعاملی براساس منطق و نگاه و استدلال صریح به دست می‌آید اما دانشگاهی همانند دانشگاه مذاهب اسلامی می‌‌تواند مبانی فقهی تعاملی را استخراج کند تا افراد همواره بدانند که ما همگی جزیی از دین اسلام هستیم و باید با همدیگر تعامل داشته باشیم. این بحثی است که مقداری معطل مانده و کمتر به آن پرداخته شده است لذا باید آن را برجسته کرد و به صحنه آورد. عذر تعاملی، در ابتدا تعصب و تقابل را براساس راهکارهایی که ارائه می‌دهد سلب می‌کند و در نتیجه برکات آن برای جامعه پدید می‌آید.

دیدگاه شهید صدر درباره اختلاف آرای مجتهدان

شهید صدر می‌گوید این مطلبی بدیهی است که اختلاف بین مجتهدان امری انکارناپذیر است. تصور بنده از چنین سخنانی این بود که اگر ما توجه کنیم که اختلاف بین مجتهدان هست دقت و هوشمندی ما و تلاش برای هماهنگی نسبت به دیگران بیشتر می‌شود اما بیشتر که تأمل کردم به این نتیجه رسیدم که این قاعده‌ای طلایی است که وی مطرح کرده است. شهید صدر می‌گوید اگر بنده سراغ اقوال مختلف رفتم به بنده گیر ندهید چون روش من اینگونه است که در مباحث مربوط به جهان اسلام از اقوال فقها و مذاهب مختلف استفاده می‌کنم. وی معتقد نیست که همیشه حرف یک مجتهد بر حق و حرف مجتهد دیگر همیشه باطل است بلکه گاهی در آرای یک مجتهد صواب وجود دارد و شریعت هم طرفدار آن صواب است بنابراین اگر این را قبول کردید سؤال پیش می‌آید که آیا همیشه آنچه شما می‌گویید همان حق است یا خیر و آیا آنچه دیگری می‌گوید در تضاد با شریعت است؟ قطعاً اینگونه نیست و ما با چنین تفکری بی‌انصافی به خرج می‌دهیم.

براساس دیدگاه شهید صدر، اگر خواستید میان جامعه اسلامی تعامل ایجاد کرده و موضوعی فراروی همه جامعه اسلامی را حل کنید نمی‌‌توانید نسخه تحمیلی خود را به دیگران ارائه دهید بلکه باید نسخه‌ای را از همه مذاهب بگیرید و دیدگاه عقلانی داشته باشید. اساتید شیعه و اهل سنت دانشگاه مذاهب اسلامی هیچ تردیدی به خود راه ندهند و با خیال راحت به سمت تعامل علمی و فقهیِ دانشیِ مذاهب مختلف بروند. این دانشگاه باید الگویی برای دانشگاه‌ها و ارتباطات گسترده باشد تا بتواند در زمینه افزایش تقریب در میان مذاهب اسلامی مؤثر واقع شود.

منبع: ایکنا