به گزارش«سدید»؛ «دانشگاه‌هاي ما حكيم بيرون نمي‌دهند»، اين گلايه‌اي است كه سال‌هاست از سوي برخي انديشمندان حوزه علوم انساني مطرح شده‌است. يكي از اين چهره‌ها استاد محمود فرشچيان است كه روزگاري از ايجاد ساختار استاد- شاگردي دست‌كم در محيط هنري دانشگاه‌هاي ايران به عنوان يك آرزو سخن گفته‌است. اين البته هنوز تبديل به يك مطالبه ملي نشده‌است، اما به نظر مي‌رسد خاستگاه‌هاي چنين ايده‌ها و افكاري در حال گسترده‌شدن در فضاي فكري و آموزشي كشور است. آنچه به عنوان شيوه‌نامه نظام استاد- شاگردي روز گذشته در جريان يك نشست مطرح شده مي‌تواند بسترها و دورنماي چنين مباحثي را طرح‌ريزي و دست‌كم چكش‌كاري كند.
از سال‌هاي دهه ٨٠ به هر دري مي‌زديم، بسته مي‌شد كه بالاخره اين گردونه چرخيد و راه باز شد. نظام آموزشي ما در مقابل سنت ديرپا مقاومت مي‌كرد تا به اين دولت رسيد و موضوع در شوراي هنر مطرح شد. نهايتاً با پيگيري‌هاي صورت گرفته و مساعدت تصويب شد و حالا نظام آموزش عالي ما مدرك نظام آموزشي استاد- شاگردي را قبول خواهد كرد.
سخنان بالا را محمدحسين ايماني خوشخو، عضو شوراي سياست‌گذاري و راهبردي واحد ويژه استاد فرشچيان در نشست هم‌انديشي با موضوع اجرايي كردن شيوه‌نامه نظام استاد و شاگردي در آموزش هنر كشور بيان كرده‌است. او مي‌گويد: اتفاقات خوبي در عرصه فرهنگ در اين دولت در حال انجام است كه نمود شاخص آن دانشگاه استاد فرشچيان است. تمام هنرمندان شاخص كشور از سيستم استاد شاگردي بيرون آمدند. اميدواريم بتوانيم فرهنگ خود را هم‌تراز پيشرفت‌هاي ديگر در عرصه علم ببينيم و بهتر به دنيا عرضه كنيم. بعد از 40 سال سند موسيقي كشور در شوراي هنر به اتمام رسيده و تصويب خواهد شد كه حقوق تهيه‌كنندگان و مردم در آن ديده شده‌است. فردا(امروز) جلسه آخر آن برگزار خواهد شد. ضمن اينكه بنياد پويانمايي و جايزه معماري انقلاب اسلامي نيز طراحي و راه‌اندازي خواهد شد. جايزه‌اي هم به عنوان نشان ايران فرهنگ در نظر گرفته شده‌است.
دانشگاه‌هاي امروز نتوانستند هنرمند تحويل جامعه بدهند
سجاد يارزاده، رياست واحد ويژه استاد فرشچيان نيز در اين‌باره اينگونه اظهار نظر مي‌كند: «بالاخره جامعه هنري و هنرهاي اصيل سنتي ايران به حق خود در نظام آموزش هنر دست پيدا كردند. تصويب شيوه‌نامه نظام استاد شاگردي رسالت مهمي بود. هركدام از اساتيد پيگيري‌هاي بسيار انجام دادند. نظام استاد شاگردي در دفترچه كنكور ۱۴۰۲ ارائه شد كه نويدي بود براي حوزه نگارگري كه در بحث تغيير نظام آموزشي هنر تغيير مهمي بود. دانشگاه‌هاي امروز نتوانستند هنرمند به جامعه تحويل دهند. تعداد و كميت، مسئله اصلي نظام آموزشي هنر بود؛ در حالي كه محتوا و مهارت دغدغه اصلي نظام استاد شاگردي است. براي اين شيوه كافي نبود كه تنها به دنبال يك شيوه‌نامه و تصويب آن باشيم، بر همين اساس كه به همت استاد رجبي كتاب حكمت و آداب معنوي در هنر اسلامي را تدوين كرديم كه يكي از متون مرجع و درس اخلاق در هنر خواهد بود. رسالت دانشگاه جذب نخبگان هنري هم بود. 9 نفر نخبه هنري را در اين شيوه‌نامه جذب كرديم كه براي اولين بار در دانشگاه آزاد اتفاق افتاده‌است. درجه هنري آنان براي ما مهم بود. شيوه، مجوز لازم، متون هنري مرجع و نخبگاني كه اين متون را تدريس كنند، در دست داريم.»
جذب دانشجو براي اولين سال
پس از او حسن بلخاري از اساتيد پيوسته فرهنگستان هنر گفت:« امسال براي اولين‌بار در اين رشته دانشجوي رسمي گرفته مي‌شود و از سوي نظام علمي كشور به رسميت شناخته شد كه نكته مهمي است. من به عنوان كسي كه سال‌ها است در فرهنگستان هنر نيز پيگير بحث هنرهاي سنتي بوده‌است، با اين دانشگاه زيست داشته‌ام. من اين دانشگاه را حكمت بنيان و سنت محور مي‌دانم. حكمت يكي از كليدواژه‌هاي بنيادين انديشه اسلامي است. از اين‌رو حكمت يك اصطلاح قرآني است و جامعيت ويژه‌اي از جمله علم، عمل و اخلاق را در ذات خود دارد.»
بلخاري ادامه داد: «نظام استاد شاگردي نيز از مفاهيم سنت ما است كه وحي جاريه‌اي است كه در زندگي ما تجسم دارد. يكي از ابعاد و جوانب اين نظام سنت‌محور مسئله استاد شاگردي است. دانشگاه استاد فرشچيان به وجود آمد تا در قلمرويي كه دانشگاه‌ها بر اساس ترم و واحد حركت مي‌كنند، نظام استاد شاگردي را پايه‌گذاري كند. در اين نظام زمان محوريت ندارد و آنچه مهم است ايجاد رابطه فرزند و پدري ميان استاد و شاگرد است كه شاگرد خود را در يك نظام اخلاقي يا مناسك‌وار ببيند.»
او گفت: «در نظام استاد شاگردي بر بنياد سنت‌هاي گذشته، نظام جديدي حاصل مي‌شود كه اول و به ذات اخلاق و حركت جاري است و از دل آن فرم زاييده مي‌شود. در انديشه شرقي، ايده بر فرم مقدم است. ما اول و به ذات ايده، نظريه و حكمت توجه مي‌كنيم و پس از آن فرم ايجاد مي‌شود كه فرم‌هاي به دست آمده از اين موارد، فرم‌هاي پايدار و جاوداني هستند.»
يكي از آرزوهاي محمود فرشچيان محقق شد
پس از او محمدعلي رجبي، هنرمند نقاش و پژوهشگر كه عضو شوراي سياست‌گذاري و راهبردي واحد ويژه استاد فرشچيان است، اظهار كرد: «كاري كه در آن تجربه نداريم بسيار سخت است، چراكه ميان آن، صدها سال فاصله افتاده‌است. از ابتداي پيروزي انقلاب اسلامي، استاد فرشچيان با مسئولان نامه‌نگاري كردند كه مركزي را نياز داريم كه به صورت آكادميك باشد، اما به سمت ما آموزش دهد.»
رجبي در توضيح نظام استاد شاگردي خاطر نشان كرد: «استاد و شاگرد در اينجا گويي در يك مقام و شأن قرار دارند. اساس اين تفكر بر اين است كه استاد درس نمي‌دهد، بلكه مي‌داند كه علم و دانش در وجود شاگرد است، پس تمام زحمت استاد در اين است كه شاگرد داشته الهي خود را ظاهر كند؛ وگرنه در همه جاي عالم تا به امروز استاد بوده و درسي وجود داشته‌است. البته هر شاگردي هم توانايي سير و سلوك در اين زمينه را ندارد.»
رجبي اظهار كرد:« اخلاق به معناي رعايت برخي مناسبات اجتماعي نيست كه امروزه مي‌شناسيم و به معناي از خُلق به خَلق رفتن است. اين در اصطلاح قرآني فطرت نام دارد كه بازگشت به فطرت اخلاق ناميده شده‌است.»
او با اشاره به اينكه برخي از آموزه‌ها اكتسابي نيست و از ذات هر موجودي برآمده‌است، گفت: «علم در فرهنگ اسلامي به معناي معرفت است. اين معرفت را خدا در وجود ما قرار داده كه ما از آن غفلت مي‌كنيم. وظيفه معلم و انبيا و اوليا نيز همواره اين بوده كه به آن چيزي كه داريم تأكيد كنند. هيچ اضافه‌اي بر ما نخواهد آمد، چراكه هر چه به ما اضافه شود، ما پس مي‌زنيم. در نظام استاد- شاگردي گفته مي‌شود كه بايد به كودكي بازگرديم. نظام استاد -شاگردي بازگشت به فطرت است كه در اين مسير اخلاق مطرح مي‌شود. اين روش خاص است و خوشبخت هستيم كه بالاخره با مساعدت وزير محترم علوم و شوراي هنر، پذيرفتند كه براي اولين‌بار نظام استاد- شاگردي تحت عنوان يك رشته رسمي و علمي مطرح شود كه براي جهانيان نيز اعتبار خواهد داشت. براي اين دانشگاه آرزوي توفيق داريم كه ذيل نام استاد فرشچيان توفيقات خود را به دست بياورد.»
