به گزارش«سدید»؛ اگر تاریخ را تورق کرده و به عمق آن نقب بزنیم، نخستین بارقه‌های ظهور روحانیت و علمایی که با شکل و شمایل امروزی فعال و تاثیرگذار در اطراف و اکناف جهان اسلام رؤیت می‌شوند و نقشی محوری در سرنوشت این جهان و پیرامون آن دارند، از زمان دو امام همام، حضرت امام محمد باقر (ع) و حضرت امام جعفر‌صادق (ع) و حوزه‌های علمیه‌ای که این دو بزرگوار به‌عنوان عظیم‌ترین دانشگاه‌های آن زمان بنیاد گذارد، به چشم می‌خورد.
درواقع فارغ‌التحصیلان و دانش‌آموختگان آن حوزه‌های علمیه، اساتید و علمایی بودند ملبس به همین لباسی که امروز به‌عنوان روحانیت از آن یاد می‌شود. آن‌ها در ابتدا مجهز و آگاه به علوم الهی و دینی شدند و در فقه، اصول، حکمت و فلسفه، عالم و دانشمند گردیدند و سپس از دیگر دانش‌ها اعم از علوم دقیقه و تجربی و انسانی و... بهره بردند. درواقع یک‌دانش‌آموخته حوزه‌های علمیه‌ای که از زمان امامان معصوم (ع) بنیاد گذارده شد پیش از تبحر و تخصص در علوم و فناوری‌های زمان خود، علوم و دانش اسلامی و دینی را می‌شناخت و معرفت الهی را کسب می‌کرد و البته به آن بسنده نکرده و سپس یا در کنار آن علوم دینی و اسلامی، به آموزش و فراگیری دیگر علوم و فنون زمان خود، اعم از علوم عقلی و دقیقه و تجربی مانند ریاضیات و فیزیک و شیمی و مکانیک و طب و نجوم و... و انواع و اقسام دیگر علوم می‌پرداخت.
از همین‌رو فی‌المثل دانشمند مشهوری همچون جابر بن حیان (شاگرد نامدار حضرت امام جعفر صادق علیه السلام) که پدر علم شیمی محسوب شده به نوشته ابن‌ندیم بیش از ۳۰۰کتاب در فلسفه نیز نوشته و علاوه بر تحریر ۱۲۰۰جلد کتاب در زمینه شیمی و پزشکی، نزدیک به ۱۳۰۰جلد کتاب نیز در شناسایی جنگ‌افزار‌ها و ماشین‌های مکانیکی و مانند آن تالیف کرده است. ۱ اما فوأد سزگین (مورخ معروف ترک) آثار جابر را ۳۰۳۰ کتاب در زمینه‌های مختلف علمی مانند پزشکی و ریاضی و ستاره‌شناسی و شیمی برشمرده ۲ که پل کراوس در قرن نوزدهم نیز بر آن مهر تایید زده است. ۳ مورخین دیگری مانند روزنفلد و احسان اوغلو نیز تقریبا به همین نتایج رسیده‌اند.
عبدا... نعمه (نویسنده معاصر) تعداد تالیفات جابر را بیش از ۳۹۰۰ عنوان برشمرده است. ۴
مقام علمی جابربن حیان درآن حد است که حتی دانشمندان ومورخین غربی به آن اذعان کرده‌اند. فی‌المثل جرج سارتن (معروف به پدر تاریخ علم) در جلد اول کتاب «مقدمه‌ای بر تاریخ علم»، در حالی‌که هر نیم قرن را به نام دانشمندی فاخر در آن عصر نامگذاری کرده است، نیمه دوم قرن هشتم میلادی را «عصر جابربن حیان» نامیده است و از او به‌عنوان شخصیتی بزرگ و یکی از بزرگ‌ترین شخصیت‌های قرون وسطی یاد می‌کند. ۵
پیوند دینی و علمی در علما و دانشمندانی همچون جابربن حیان به‌گونه‌ای بود که فی‌المثل وی هدف نهایی کیمیاگری یا همان علم شیمی را درک عمق حکمتی می‌دانست که خداوند با آن جهان هستی را آفریده و همه پدیده‌های طبیعی را سامان داده است. به اعتقاد او، کیمیا یا علم شیمی، تمام فلسفه است و کسی که موفق به کشف اسرار آن شده باشد، به دیگر علوم دینی و دنیوی نیازی ندارد. کیهان‌شناسی جابر بن حیان مبتنی بر نظریه صدور فیض از منبع الهی است و معتقد بود که از طریق کیمیاگری و دانش امام می‌توان به امام زمان خود دست یافت. به باور او، در این مرحله کیمیاگر به شخص روحانی تبدیل شده بود. ۶
جابربن حیان در کتاب مختصرش به نام کتاب «الماجد» شرح می‌دهد که سالک هنگام کیمیاگری، مرید امام می‌شود و طی پیشرفت‌هایش، به انسان جدیدی بدل می‌گردد. در واقع او با کیمیاگری، خود را کیمیا می‌کند و نه مواد جامد را. هانری کربن (متفکر مشهور فرانسوی) در کتابی که درباره جابر بن حیان نوشته، از زبان وی می‌نویسد که: «.. تلاش برای ساختن انسانی بزرگ از والاترین اهداف کیمیاگر است...» ۷
علی‌رغم چنین مقام علمی، جابر ظهور حضرت قائم را به انتشار علومی سری ربط می‌دهد ۸ و می‌گوید حضرت قائم تمامی علوم را آشکار و عیان خواهد کرد و انسانیت را به شکل کامل و جدید نمایان خواهد ساخت. ۹
درواقع نخستین روحانیون و علمای اسلام که اسلاف روحانیت امروز به‌شمار‌می‌آیند، شاگردان حضرت امام‌محمد باقر (ع) و حضرت امام جعفر صادق (ع) و فارغ‌التحصیلان حوزه‌های علمیه‌ای بودند که تحت سرپرستی و زعامت این دو امام معصوم اداره می‌شد. پس از آن تقریبا می‌توان گفت که تمامی دانشمندان، فرهیختگان، متفکران و اندیشمندان، فلاسفه و محققان، هنرمندان و نویسندگان و شاعرانی که در تاریخ ایران و اسلام، نام و شهرت‌شان به ثبت رسیده است، فارغ‌التحصیلان و دانش‌آموختگان همین حوزه‌های علمیه بوده و روحانی و عالم اسلامی به‌حساب می‌آمدند. از دانشمندانی همچون ابن‌سینا و ابوریحان بیرونی و خوارزمی و بوزجانی و خواجه نصیرالدین طوسی گرفته تا شاعرانی مانند حافظ و سعدی و خیام و فردوسی و مولوی و تا مخترعان و مکتشفانی مثل ابن هیثم و زکریای رازی و تا مورخانی از‌جمله بیهقی و بلعمی و... همه و همه روحانی و به اصطلاح عامیانه آخوند بودند. بسیاری از این دانشمندان، شاعران، فقیهان و حکیمان، عالمان دینی بودند مثل حکیم ابوالقاسم فردوسی یا حکیم ابن‌سینا یا عمرخیام که به بزرگ‌ترین فقیهان زمان خویش، درس فقه و اصول تدریس‌می‌کردند.
در واقع تا حدود ۱۰۰۰سال یعنی ۱۰قرن از اولین سال‌های ظهور اسلام تا قرن دهم مطابق با قرن هفتم تا هفدهم میلادی، معنی آخوند، ملا، روحانی، دانشمند، فقیه، فیلسوف، عالم و... مترادف هم بود. علم و دانش و اندیشه و آگاهی از درون این حوزه‌های علمیه و توسط این عالمان، روحانیون و دانشمندان نشر پیدا می‌کرد و اقصی نقاط دنیا را از غرب اروپا تا شرق آسیا، در‌می‌نوردید. علم و دانش و فضلی که ماهیت و ریشه‌ای الهی و دینی داشت و موجب رشد و تعالی انسان و انسانیت می‌شد. تفکر و اندیشه‌ای که برگرفته از قرآن و کلام الهی آن بود و انسان را به سوی خدا رهنمون می‌کرد.
پی‌نوشت
۱- محمد ابن اسحاق ابن ندیم - الفهرست (فهرس العلوم) - صفحه‌های ۴۲۲ـ۴۲۳،
۲- Fuat Sezgin, Geschichte des arabischen Schrifttums- part ۴- , Leiden ۱۹۶۷-۱۹۸۴،
۳- ۱۹۴۳، Paul ۱۹۴۳, Kraus, Le corpus des crits ja -biriens , Cairo
۴- عبدا... نعمه - فلاسفة الشیعه: حیاتهم و آراؤهم - قم -۱۹۸۷- صفحه ۲۴۵،
۵- جرج سارتن - مقدمه‌ای بر تاریخ علم - جلد اول - ترجمه غلامحسین صدری افشار- انتشارات علمی و فرهنگی - تهران - ۱۳۸۸،
۶- جابربن حیان- مختار رسائل جابربن حیان- صفحه‌های ۳۹۲و۴۲۴- چاپ پ کراوس- قاهره ۱۳۵۴/۱۹۳۵،
۷- هانری کربن- «اعیاد و عبادات حکیمان» - ترجمه انشاءا... رحمتی- پایگاه مجلات تخصصی نور- اطلاعات حکمت و معرفت- آبان ۱۳۸۸- شماره ۴۴، صفحه ۶۰ تا ۶۴،
۸- جابر بن حیان، مختار رسائل جابربن حیان، ص ۱۱و ۱۲، چاپ پ کراوس، قاهره ۱۳۵۴/۱۹۳۵،
۹- Pierre Lory- Alchimie et mystique en terre d , islam, Paris,۱۹۸۹ - صفحه‌های ۸۰ و ۸۱.
/انتهای پیام/
