به گزارش«سدید»؛ توسعه هر کشور نیازمند فعالیت نخبگان است. از این رو کشور‌ها علاوه بر مستعدان برتر خود از نخبگان خارجی ساکن سرزمینشان هم برای این منظور استفاده می‌کنند و با ایجاد بستر‌های لازم و حمایت از نخبگانی که به هر دلیل وطنشان را ترک کرده‌اند زمینه جذب آن‌ها را فراهم می‌کنند.
ایران نیز سال‌هاست جمعیت بالایی از مهاجران را میزبانی می‌کند که به‌طور حتم در میان آن‌ها افراد دارای ضریب هوشی بالا، سرمایه‌گذار، محقق و پژوهشگر، متخصص، کارآفرین و... کم نیست.
اما پرسش این است آیا ما نیز توانسته‌ایم ضمن جذب و حمایت از نخبگان خارجی از ظرفیت‌های آن‌ها استفاده کنیم؟
قوانین مهاجرتی ایران اصلاح شود
دکتر احمد شاه فرهت، سال۶۱ از افغانستان به ایران مهاجرت کرده و استادیار گروه کودکان دانشگاه مشهد است. این فوق‌تخصص کودکان که تاکنون ۱۰۱ مقاله بین‌المللی نوشته و سه اختراع را به ثبت رسانده و بابت ساخت دستگاه رطوبت‌ساز ونتیلاتور جایزه فستیوال فردوسی و برای بهترین مقاله تأثیر نمک روی گرانولوم نوزادان جایزه فستیوال سرور را کسب کرده، می‌گوید: هر چند ایران در بُعد آموزشی و علمی تا حدی زمینه رشد و پیشرفت نخبگان مهاجر را فراهم کرده، اما نه آن‌ها را شناسایی و نه حمایت کرده است. به‌طوری که این افراد صرفاً به دلیل خارجی بودن نمی‌توانند در مدارس تیزهوشان شرکت کنند، یا به آنان اجازه شرکت در المپیاد‌ها را نمی‌دهند.
وی با اشاره به اینکه تا ۲۰سال پیش مهاجران اجازه شرکت در کنکور و ورود به دانشگاه‌ها را نداشتند، می‌افزاید: البته این موضوع بعد‌ها حل شد و آن‌ها با پرداخت پول می‌توانند در آزمون سراسری دانشگاه‌ها شرکت کنند و به تحصیلات خود ادامه دهند. این درحالی است که نخبگان بین‌المللی ساکن ایران بیشتر مهاجرانی هستند که به لحاظ مالی وضعیت مناسبی ندارند، در نتیجه بسیاری از این نخبگان ترک تحصیل می‌کنند.
وی با بیان اینکه دولت هیچ برنامه بلندمدتی برای شناسایی و حمایت از نخبگان خارجی ندارد، می‌افزاید: به همین دلیل نمی‌داند مثلاً برای ۱۰سال دیگر چه تعداد نخبه خارجی خواهیم داشت و آن‌ها در کدام بخش‌ها باید مورد استفاده قرار گیرند. در نتیجه هم نخبگان بین‌المللی در ایران با مشکلات زیادی مواجه هستند و هم اینکه چندان از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های آنان برای رشد و پیشرفت کشور استفاده نمی‌شود.
فرهت در همین زمینه می‌افزاید: توجه به نخبه‌پروری به کشور‌ها در دستیابی به اهداف بزرگشان کمک می‌کند. من خودم تاکنون در ایران و دیگر نقاط دنیا هزاران پزشک، صد‌ها متخصص و ده‌ها استاد دانشگاه تربیت کرده‌ام. حتی بعضی از آن‌ها در تهران، اراک، اردبیل، اصفهان، قم و... رشته راه‌اندازی کرده‌اند و به مردم خدمات می‌دهند. اما نکته اینجاست شاید نخبه خارجی در قبال خدماتی که ارائه می‌دهد انتظار دریافت خدمات مهم و اصولی را هم داشته باشد.
وی اعطای تابعیت را یکی از خدمات اصولی کشور‌ها به افراد و نخبگان عنوان می‌کند و می‌افزاید: اگر فرد به مدت سه تا هفت سال در کشور دیگری ساکن باشد و بی‌سواد هم باشد به او حق تابعیت داده می‌شود؛ این درحالی است که در ایران حتی به نخبگان مسلمان خارجی هم تابعیت نمی‌دهند. مثلاً به نسل سوم یک تبعه افغانستانی که پدرش در ایران به دنیا آمده و شاید هرگز افغانستان را ندیده باشد، تابعیت ایرانی نمی‌دهند.
ملت ایران بسیار خوب و جزو بهترین مردم دنیا هستند، اما متأسفانه هنوز هم نگاه مسئولان و قوانین ایران به موضوع مهاجران و نخبگان بین‌المللی مشکل دارد.
برای مثال گرچه اعطای دفترچه اقامت به نخبگان خارجی را می‌توان گامی رو به جلو دانست، اما ناکافی است؛ در واقع ما همچنان در خصوص این موارد با محدودیت‌هایی مواجهیم؛ برای نمونه شخص هرسال باید برای تمدید گواهی‌نامه راهنمایی و رانندگی خود اقدام کند، یا هر سال باید آزمایش اعتیاد بدهد که چنین چیز‌هایی را در هیچ جای دنیا نمی‌توان مشاهده کرد؛ بنابراین برای حمایت و جذب نخبگان خارجی باید قوانین مهاجرتی ایران اصلاح شوند تا هم ایران از وجود آن‌ها نفع ببرد و هم نخبگان انگیزه لازم را برای حضور در کشور و ارائه خدمات داشته باشند.
ضرورت تسهیل در صدور مجوز کار برای جذب نخبگان
سید جواد معصومی نیز که اصالتی افغانستانی دارد و دو سال پیش موفق به دریافت مدرک تخصص چشم‌پزشکی از دانشکده علوم پزشکی مشهد شده هم به قدس می‌گوید: ایران در حوزه آموزشی و علمی بستر‌های لازم را برای نخبگان مهاجر و بین‌المللی فراهم کرده و این روند هم رو به بهبود است؛ اما در بهره‌برداری از آن‌ها برنامه مشخصی ندارد. به‌طوری که فرد متخصص و علمی گاهی مدت‌ها بیکار می‌ماند و برخلاف میلش به کشورش برمی‌گردد و یا اگر این امکان برایش فراهم نبود به کشور دیگری مهاجرت می‌کند.
وی با اشاره به اینکه از سوی وزارت بهداشت برای طبابت در یکی از بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی شهرستان فریمان معرفی شده، اما هنوز پس از دو سال، پروانه فعالیتش از سوی سازمان نظام پزشکی صادر نشده، می‌گوید: البته مشکل طولانی بودن صدور مجوز کار یا عدم اشتغال در حوزه تخصصی فقط مربوط به شاخه‌های پزشکی نمی‌شود بلکه سایر رشته‌ها مثل عمران، معماری، آی‌تی و... را هم دربرمی‌گیرد. یعنی گاهی مجوز کار آن‌قدر دیر صادر می‌شود که فرد دو سه ماه پس از دریافت آن باید برای تمدیدش اقدام کند.
معصومی با بیان اینکه تسهیل در فرایند صدور مجوز کار نخبگان خارجی، پیش از آنکه دچار تردید ماندن یا رفتن از کشور شوند بسیار مهم است، می‌گوید: اگر نخبگان خارجی به‌موقع در حوزه تخصصی‌شان مجوز کار بگیرند و مشغول به کار شوند با حس خوبی که با کسب درآمد پیدا می‌کنند، ترجیح می‌دهند در ایران بمانند. این درحالی است که الان باید مدت‌ها برای جواز کار منتظر باشیم. به همین دلیل بعضی از نخبگان یا با برخی از شرکت‌ها همکاری می‌کنند که در این صورت حق و حقوقشان ضایع می‌شود؛ یعنی بدون بیمه و با حقوق کم کار می‌کنند یا اینکه مثل یکی از دوستانم که تخصص آی‌تی دارد مجبور می‌شود با مشارکت یک ایرانی خواربارفروشی راه بیندازد.
جایگاه صد و هجدهمی ایران در حمایت از نخبگان بین‌المللی
سید محمد فیروزی، یکی دیگر از نخبگان تبعه افغانستان که از دانشگاه یزد در رشته جامعه‌شناسی موفق به دریافت مدرک دکترا شده و خود را از ایران شهر بزرگ می‌خواند، به قدس می‌گوید: رواج استفاده از واژه اتباع بیگانه در ایران که بار معنایی منفی دارد به‌خوبی نشان می‌دهد نگاه جهان‌وطنی به نخبگان بین‌المللی یا خارجی وجود ندارد و همین موضوع خود به خود مرز‌های ذهنی و ساختاری ایجاد می‌کند و موجب می‌شود آن‌گونه که شایسته است تعاملات و مناسبات لازم میان ایرانی‌ها و غیرایرانی‌ها شکل نگیرد.
وی با بیان اینکه اعطای تابعیت، یکی از ابزار‌های قانونی و مهم کشور‌ها در جذب نخبگان بین‌المللی است، تصریح می‌کند:، اما در ایران هنوز از این راهکار استفاده نمی‌شود یا یک فرد خارجی باید از هفت خان رستم بگذرد تا بتواند به صورت قانونی در جایی مشغول به کار شود.
فیروزی با اشاره به اینکه قوانین ایران به هیچ تبعه خارجی اجازه مالکیت در اموال غیرمنقول را نمی‌دهد، می‌افزاید: بنابراین کسی که نخبه، سرمایه‌گذار یا کارآفرین باشد قطعاً جذب این جامعه نمی‌شود.
وی اگرچه طرح صدور دفترچه اقامت ویژه را تلاشی از سوی دلسوزان کشور برای شکستن قوانین محدودکننده ساختار‌های سخت مهاجرتی می‌داند، اما می‌گوید: در اجرای این برنامه مشکلات زیادی وجود دارد، مثلاً برای دریافت اقامت از محل سرمایه‌گذاری ۲۵۰هزار دلار تعیین شده که براساس گزارش رسانه‌ها کسی نتوانسته از این طریق دفترچه اقامت دریافت کند.
دولت تعریف شفافی از نخبه بین‌المللی ندارد
حسین خاوری هم که با شکل‌گیری حکومت طالبان در افغانستان به همراه خانواده‌اش به ایران مهاجرت کرده و حالا در مقطع دکترا در رشته حقوق دانشگاه قم تحصیل می‌کند، با بیان اینکه تحصیل در ایران برای نخبگانی که دارای شرایط قانونی باشند با چالش‌های کمتری مواجه است، به قدس می‌گوید: یعنی چنین فردی می‌تواند وارد مدرسه شود و تا سطح تحصیلات عالی پیش برود، اما خیلی از آموزش‌هایی که فرد می‌بیند نیاز به عملیاتی شدن دارند که در اینجا فرایند رشد نخبگان قطع می‌شود. یعنی پس از دانش‌آموختگی فرد نمی‌تواند وارد بازار کار شود و دستی در تولید یا فعالیت در حوزه تخصصی خودش داشته باشد.
وی در خصوص صدور دفترچه اقامت ویژه از سوی دولت به عنوان یکی از بند‌های مهم طرح همکاری با متخصصان و کارآفرینان بین‌المللی، می‌گوید: هر چند دولت در تلاش است مشکل اقامت نخبگان را با این بند طرح یاد شده حل کند، اما نکته اینجاست تعریف شفافی از نخبه بین‌المللی ندارد تا فرد خود را براساس آن و شاخص‌هایی که مدنظر است، بسنجد و ببیند آیا مشمول آن می‌شود و می‌تواند دفترچه اقامت ویژه دریافت کند یا نه. ضمن اینکه اگر تعریف از نخبه بین‌المللی کاملاً شفاف باشد، فرد تلاش می‌کند خود را به معیار‌ها یا شاخص‌های مدنظر برساند. مثلاً اگر معیار نخبه بودن، داشتن مقاله علمی باشد، در این صورت، فرد خود را با آن معیار‌ها وفق می‌دهد و وقتی احساس کرد شاخص‌ها را دارد درخواست کارت اقامت ویژه می‌کند.
وی اضافه می‌کند: فرایند اجرای طرح یاد شده هم شفاف نیست و در هاله‌ای از ابهام است. به‌طوری که درخواست‌ها در یک کمیسیون جمع می‌شود و دوستان در مورد هر یک از آن‌ها نظر می‌دهند که آیا برای کشور مفید است و... بنابراین نمی‌توان گفت راهکار صدور دفترچه اقامت ویژه منجر به بهبود شرایط نخبگان می‌شود یا نه.
وی در همین زمینه می‌افزاید: ایران برای استفاده بهتر از ظرفیت‌های نخبگان بین‌المللی بهتر است دامنه‌های رشد یک نخبه را به هم پیوند بدهد. مثلاً نخبه خارجی که در یک رشته ورزشی دارد برایش مدال می‌آورد، او را از همان ابتدا با بازار کار پیوند دهد. در این صورت مطمئناً چنین فردی خود را با چالش‌ها و نیاز‌های کشور تطبیق می‌دهد و در راستای رفع آن‌ها تلاش خواهد کرد. در غیر این صورت شاید حس جدایی پیدا کند و نخواهد بماند.
همان راهی را می‌رویم که دنیا طی می‌کند
علیرضا سیدآبادی، قائم مقام معاونت توسعه روابط علمی و سرمایه انسانی مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری ریاست جمهوری در پاسخ به قدس می‌گوید: حمایت از نخبگان بین‌المللی و استفاده از ظرفیت‌های آنان تا سال۱۳۹۸ به عنوان یک مشکل و دغدغه در کشور مطرح بود که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با اجرای طرح همکاری با متخصصان و کارآفرینان بین‌المللی درصدد رفع آن برآمد و حمایت‌های خوبی از نخبگان خارجی به‌عمل آورد.
وی با اشاره به اینکه در طرح یاد شده حمایت‌های مختلفی در حوزه‌های انگیزشی، رفع موانع کسب‌وکار، خدمات پایه شهروندی، ایجاد مطب، تملک دارایی و... برای مهاجران نخبه و کارآفرین پیش‌بینی شده، می‌افزاید:، اما یکی از مهم‌ترین این حمایت‌ها ارائه دفترچه اقامت ویژه به مدت پنج سال به این‌گونه افراد است.
افراد غیرایرانی دارای تخصص و صلاحیت‌های علمی برای دریافت خدمات و تسهیلات خاص می‌توانند به سامانه iconnect.isti.ir مراجعه و درخواستشان را ارائه دهند تا در کمیسیون مربوط بررسی شود. افرادی که بر اساس شاخص‌ها موفق به دریافت دفترچه اقامت ویژه از کمیسیون شوند، به جز تابعیت – و حق رأی در انتخابات- از همه حقوق شهروندی که یک ایرانی برخوردار است، بهره‌مند می‌شوند. مثلاً می‌توانند حساب بانکی و سیم‌کارت به نام خود داشته باشند یا گواهی‌نامه راهنمایی و رانندگی دریافت کنند و ملک به نام خود به ثبت برسانند و یا بر اساس تخصصی که دارند در کسب‌وکاری مشغول شوند و خدمت ارائه دهند.
وی در خصوص شاخص‌های اعطای دفترچه اقامت ویژه به نخبگان خارجی می‌گوید: پرونده افرادی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد که تخصص‌های پزشکی داشته و در شهر‌های مختلف ایران مشغول به ارائه خدمت باشند یا ثبت اختراع و شرکت داشته و همچنین کسب‌وکاری راه انداخته باشند که تعدادی از ایرانی‌ها در آن مشغول به کار شده باشند و مواردی از این قبیل.
سیدآبادی از ثبت درخواست ۷هزارو۵۰۰ غیرایرانی برای دریافت دفترچه اقامت ویژه در دفاتر کفالت و سامانه iconnect.isti.ir تاکنون خبر می‌دهد و می‌گوید: از این تعداد پرونده بیش از ۶۰۰ نفراز آنان برمبنای آیین‌نامه موردنظر، واجد شرایط شناخته شده و به کمیسیون اقامت ویژه و تسهیلات اداره اتباع معرفی شده‌اند که تا امروز ۷۰درصدشان تعیین تکلیف شده و برای آن‌ها و افراد تحت تکفلشان دفترچه اقامت ویژه صادر شده است. در مجموع تاکنون هزار دفترچه اقامت ویژه برای متقاضیان و افراد تحت تکفلشان (همسر و فرزندان) صادر شده است.
وی در خصوص وضعیت یا جایگاه ایران در دنیا درزمینه حمایت از نخبگان بین‌المللی می‌گوید: سایر کشور‌ها بیشتر از طریق اعطای اقامت، مشکل حضور نخبگان خارجی در سرزمینشان را حل می‌کنند و این‌گونه افراد بر اساس توانمندی و صلاحیت‌های علمی و تخصصی که دارند به رشد و شکوفایی می‌رسند و ارزش‌آفرینی می‌کنند، ما هم از سه چهار سال پیش همین راه را در پیش گرفته‌ایم. البته درمجموع در حمایت از این‌گونه افراد، جایگاه ایده‌آلی که پیش‌بینی کرده‌ایم فراتر از چیزی است که دارد اتفاق می‌افتد.
وی در پاسخ به اینکه کشور برای حمایت از نخبگان خارجی در سطح مطلوب با چه چالش‌های عمده‌ای مواجه است، می‌گوید: یک مورد آن به اعطای مجوز کار به پزشکان خارجی برمی‌گردد؛ در این زمینه پیچیدگی‌هایی وجود دارد که فرایند کار را کمی طولانی می‌کند، بنابراین با همکاری وزارت بهداشت درصدد رفع این مشکل هستیم. علاوه بر این در استفاده بیشتر از متخصصان و کارآفرینان خارجی در شبکه‌سازی برای صادرات محصولات شرکت‌های ایرانی، اشتغال نخبگان خارجی در شرکت‌ها و سازمان‌ها هم مشکلاتی وجود دارد که برای رفع آن‌ها در تلاش هستیم.
سیدآبادی سپس به میزان استفاده کشور از ظرفیت‌های نخبگان بین‌المللی اشاره می‌کند و می‌گوید: روند در این زمینه رو به بهبود است. برای مثال فردی پنج اختراع ثبت کرده که دو مورد از آن‌ها تاکنون تجاری‌سازی شده است. به‌عنوان مثال اختراعی که مربوط به محافظت از جان انسان در موتور‌های الکتریکی بوده از سوی سازمان استاندارد برای نصب روی کولر‌های آبی تأییدیه گرفته و استفاده از آن الزامی شده است.
سیدآبادی با اشاره به بهره‌مندی کشور از خدمات نخبگان خارجی در حوزه‌های مختلف علمی، تحقیقاتی، فناوری، صنعتی و تجاری، می‌گوید: سال گذشته شاهد تأسیس آزمایشگاه فوق‌تخصصی پاتوبیولوژی توسط یک نخبه افغانستانی بودیم یا شخص دیگری با دایر کردن یک شرکت در حوزه تولید دارو به‌صورت مستقیم زمینه اشتغال بیش از ۱۵۰نفر را در پارک فناوری پردیس فراهم کرده است. همچنین یک نخبه دیگر دو شرکت استارت‌آپی راه‌اندازی کرده؛ درواقع استفاده از ظرفیت‌های نخبگان بین‌المللی هر سال بیشتر از پیش می‌شود.
با وجود این، از نگاه بعضی نخبگان بین‌المللی، تلاش‌ها و اقدامات دولت در حمایت از متخصصان و کارآفرینان خارجی کافی نیست و به همین دلیل کشور نمی‌تواند از ظرفیت‌های آن‌ها بهره مناسبی ببرد.
/انتهای پیام/
منبع: قدس
