به گزارش «سدید»؛ در عصر حاضر با رسانه‌های گوناگون در بستر فضای مجازی مواجه هستیم. با پیشرفت در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، کارکرد‌های همین رسانه‌ها در فضای مجازی جایگاه و اهمیت ویژه‌ای یافته است که نمی‌توان نقش آن را در تبلیغ و شناساندن دین و ارتقای آموزه‌های دینی نادیده گرفت. اما به نظر می‌رسد پیوند مستحکمی میان تبلیغ معارف دین و فضای مجازی به وجود نیامده است و یا بسیاری از مبلغان از کارکرد‌های آن غافل هستند و یا تبلیغ سنتی برایشان آسانتر است.
بنابراین مبلغان از یک سو با تبلیغ دین و از سوی دیگر با مقابله با شبهات دینی در فضای مجازی مواجه هستند که باید تلاش کنند چهره واقعی و صحیح از دین مبین اسلام را نشان دهند و پاسخگوی سؤالات نوجوانان و جوانان باشند.
اینکه تبلیغ دین چه سهمی در استفاده از ابزارهای روز و بهره‌گیری از شبکه‌های اجتماعی و ... دارد، سؤال مهمی است که در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق یوسفی‌مقدم، رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم به آن پرداخته‌ایم.
مبلغان دینی در عصری که با گسترش رسانه‌ها و ابزارهای گوناگون ارتباطی مواجه هستیم از چه وظایفی برخوردار هستند؟
فضای مجازی، فضای بسیار قدرتمندی در انتقال مجموعه‌ای از محتوا به انسان است. وقتی فرد وارد اینترنت می‌شود با انبوهی از اطلاعات درباره یک موضوع مواجه می‌شود و این بسیار ارزشمند است. اگر بتوانید اطلاعات مربوط به یک موضوع را از میان کتاب‌ها، مقالات و نوشته‌ها به دست آورید، کار بسیار دشواری است. اما می‌توانید با جستجو، همه مطالب یا بسیاری از آنها را به دست آورید. اما آنچه در اینجا حائز اهمیت است، این است که آیا همه این اطلاعات مطابق با واقعیت هستند یا نه؟ اینترنت چنین زبانی برای شما ندارد، یعنی زبان بیان حقیقت را ندارد. بلکه آنچه هست را به شما می‌گوید. آیا آنچه هست حق است یا باطل، چنین زبانی ندارد. چه کسی باید نسبت به حق بودن یا باطل بودن، راست بودن یا دروغ بودن این موضوعات قضاوت کند؟ کسانی هستند که مبلغان دین‌اند، آنها بیان‌کننده حقایق‌اند. آنها سره را از ناسره برای مردم تبیین می‌کنند. بنابراین مجموعه اطلاعاتی که در فضای مجازی وجود دارد، آن اطلاعات زبان بیان حقیقت را ندارند. هر کسی ادعایی می‌کند اما آیا حرف و بیانش مطابق واقع است یا نه؟ پس باید برای صحت و سقم، درستی و نادرستی و شناخت حق از باطل در فضای مجازی به سراغ افراد مورد اعتماد و مبلغان دینی برویم و البته مبلغان دینی هم باید به وظایف خود در این زمینه عمل کنند.
دلیل دیگر برای نیاز به مبلغان دینی، این است که امروز در فضای مجازی، انگیزه برای انحراف جوامع بسیار زیاد است، به ویژه دستگاه‌های تبلیغاتی در اختیار استعمارگران و مستکبران زمان را ملاحظه می‌کنید، طبیعی است آنها در بسیاری از موارد حقایق را باطل و باطل را حق جلوه می‌دهند و آنها را وارونه به مردم بیان می‌کنند؛ از این رو آنچه در فضای مجازی بیان می‌شود را نمی‌توان یکسره مورد اعتماد قرار داد و به آنها استناد کرد. این خود دلیلی است بر اینکه آنچه در فضای مجازی بیان می‌شود، از سوی انسان‌های حق‌جو و حق‌طلب و به ویژه مبلغان دینی تبیین شود.
همچنین بسیاری از اوقات در فضای مجازی، مخاطب از این موضوع غافل است که تحمیل‌کنندگان اندیشه‌های انحرافی و کسانی که می‌خواهند امنیت و آسایش ملت‌ها را از بین ببرند، گاهی واقعیت‌هایی را بیان می‌کنند، اما این واقعیت‌ها همراه با تحلیل‌های انحرافی است که به مخاطب انتقال می‌یابد. در واقع واقعیت را برای مخاطب مشتبه می‌کنند. بنابراین باید کسانی باشند که برای مخاطبان روشن کنند که آنچه در فضای مجازی وجود دارد، گرچه بیانی از حقایق است، اما این حقایق همراه با تحریف و جهت دادن به افکار و اندیشه‌های مردم ارائه شده است.
چرا روحانیون، عالمان و مبلغان دین در عرصه تبلیغ دین در فضای مجازی حضور کمرنگی دارند؟
من طرفدار این دیدگاه هستم که مبلغان باید بتوانند در رسانه‌ها به زبان روز و نو برای مردم مطالبی را بیان کنند، اما از آن سو معتقدم کسانی که اهل بیان حقایق هستند، باید به فضای فکری دشمن هم کاملاً آشنا باشند. یعنی اگر بخواهید مطالبی را بیان کنید که ندانید مخالف شما چه فکری می‌کند، باعث هدر دادن وقت مخاطبان خواهد شد. ما باید هدفدار و هدفمند رفتار کنیم. بنابراین اصل آشنایی با فضای مجازی از یک سو و استفاده از فضای مجازی از سوی دیگر را برای مبلغان دینی ضروری و لازم می‌دانم. در عین حال آشنا بودن با اندیشه‌ها و افکار مخالفان هم امری ضروری است. اگر این مهم میسر نباشد حضور در فضای مجازی نه تنها مفید نیست، بلکه چه بسا ممکن است مضر هم باشد و افرادی با روش‌هایی به جای اینکه بتوانند مخاطبان را به دین جذب کنند، سبب دلزده شدن آنها از دین شوند و انحراف فکری برای مخاطبان ایجاد کنند.
چرا اغلب به روش‌های سنتی در تبلیغ دین محدود هستیم، چه موانعی در این راستا وجود دارد که مبلغان به عرصه تبلیغ دین در فضای مجازی ورود نکرده‌اند؟
چند مسئله را باید از هم تفکیک کنیم؛ به نظر من مسئله روش سنتی تبلیغ امری لازم است، یعنی ما نباید از آن غافل شویم. ضمن اینکه روش تبلیغ در فضای مجازی هم لازم است و این دو باید با همدیگر باشند. اما در اینکه کدام اولویت دارند، قطعاً بحث فضای مجازی بسیار مهم است و باید به آن پرداخته شود. زیرا مخاطب گسترده‌تری در آن وجود دارد، همچنین از تبلیغ در فضای مجازی نباید غافل شد. دلیل اینکه برخی به فضای مجازی ورود نکرده‌اند، به نظر می‌رسد به دلیل آشنا نبودن با این فضاست. یعنی بسیاری از آنها روش ورود به بحث‌های تبلیغ مجازی را بلد نیستند.
همچنین مسئولان و هدایتگران امور فرهنگی، خودشان به اهمیت این موضوع واقف نیستند و در این زمینه ورود نکرده‌اند و اهمیتی هم برای این کار قائل نیستند؛ از این رو ما هنوز در بحث فضای مجازی در کشورمان با مشکلاتی مواجه هستیم. دلیل اصلی هم این است که ادراکی صحیح برای این موضوع در میان مسئولان فرهنگی وجود ندارد.
باید و نبایدهای تبلیغ دینی اثرگذار در فضای مجازی چیست؟
باید زبان بیان بین‌المللی را بدانیم. امروز ما نمی‌توانیم بدون توجه به گرایش‌ها، افکار و نظریات مخالفان و بدون آگاهی به عرصه مجازی ورود کنیم. همچنین باید محترمانه با همه برخورد کنیم، یعنی سعی کنیم به مقدسات و باورهای مخاطبان خودمان احترام بگذاریم و چنانچه ما برای ارزش‌های خودمان تقدس قائل هستیم بسیاری از کاربران نیز مقدساتی دارند که ما نمی‌توانیم نسبت به آنها بی‌اعتنا باشیم یا برخورد قهرآمیز داشته باشیم. قرآن کریم هم در این زمینه به ما سفارش می‌کند که با مخاطبان خود به ویژه در بیان حقایق دین با احترام برخورد کنید. همچنین مسئولان فرهنگی که هدایتگران عرصه فرهنگ هستند، خود اهل کار فرهنگی باشند و روش‌ها و شیوه‌های تبلیغ دینی و فرهنگی در فضای مجازی را بدانند. در غیر این صورت آنها راهبران و هدایتگران خوبی در این عرصه نخواهند بود.
یکی دیگر از بایدها، آگاهی از حقایق دین است. کسانی که در فضای مجازی وارد می‌شوند باید اطلاعات دینی درستی داشته باشند تا بتوانند به درستی از دین دفاع کنند و نباید کاری کنند که اقدام آنها نه تنها سبب هدایت نشود، بلکه اسباب گمراهی مخاطبان را به وجود بیاورد. فراهم کردن زیرساخت‌های فنی برای ورود به عرصه مجازی نیز حائز اهمیت است. ما امروز از مخالفان خودمان در زیرساخت‌های فضای مجازی در عرصه فرهنگ واقعاً عقب هستیم. اگر وارد اینترنت شوید، علی‌القاعده در زمینی بازی خواهید کرد که طرف مقابل برای شما باز کرده است. هر وقت هم بخواهد آن نقشه را برمی‌دارد و زمین بازی را از شما می‌گیرد؛ بنابراین یکی از الزامات پیشبرد اهداف دینی و مذهبی این است که زیرساخت‌های فضای مجازی برای تبلیغ فرهنگی فراهم شود؛ در غیر این صورت همواره تابع هستیم، مانند کسی که زمینی که دشمن فراهم کرده و نقشی که دشمن اجازه فعالیت به ما می‌دهد را وارد می‌شویم. بنابراین حوزه‌های علمیه هم باید به این مسئله کمک کنند که اول در کشور زیرساخت‌ها فراهم شود و دوم مراجع و منابع انسانی فرهنگی تلاش کنند از فضای فراهم آمده برای رشد فعالیت دینی استفاده کنند.
در نقشه راه برای تبلیغ دین در فضای مجازی چه مسائلی حائز اهمیت است؟
ابتدا هدفگذاری شود که برای چه چیزی می‌خواهیم تبلیغ کنیم و در بحث تبلیغ می‌خواهیم به کجا دست پیدا کنیم. مخاطبان ما چه کسانی هستند. از این رو باید سعی کنیم مخاطبان خود را بشناسیم و با آنها ارتباط برقرار کنیم. مخاطبان فضای فرهنگی همه انسان‌ها هستند. در قرآن کریم زبان بیان، گاهی للناس و گاهی بیان خاص و برای مؤمنان است. بنابراین در نقشه راه باید عموم مردم را مورد توجه قرار دهیم. بنابراین باید بدانیم در چه جایی فرهنگ عمومی را مخاطب قرار دهیم و در چه جایی مخاطبان خاص را مورد توجه قرار دهیم. اما اصل هدایت برای همه مردم است و تا مادام که در تبلیغ دین فقط افراد خاص را مورد توجه قرار دهیم از هدایت بسیاری از جوانان بازخواهیم ماند و این خلاف بیان و زبان قرآن برای تبلیغ دین است.
در بخشی از صحبت‌های خود به شبهه‌ها و انحراف‌ها هم اشاره کردید، برای مقابله با این شبهه‌ها و انحراف‌ها، مبلغان باید به چه دانشی مسلط باشند؟
این شبهات گاهی عمومی است، پس اطلاعات عمومی دقیق قرآنی می‌تواند برای پاسخگویی به آنها مفید باشد. اما گاهی این شبهه علمی، کلامی، سیاسی، روانشناسی و ... است، پس کسانی که می‌خواهند در مقام پاسخگویی باشند، افزون بر اطلاعات عمومی، باید در آن گرایش‌ها هم ورود کنند. بنابراین لازم است حوزه‌های علمیه، مراکز دینی، دانشگاه‌های مربوط به علوم انسانی در این راستا افرادی را تربیت کنند تا با زبان‌ها و گرایش‌های گوناگون تهاجماتی که از سوی مخالفان دین برای القای شبهه در دین دینداران مطرح می‌شود را پاسخ دهند و از یک موضع عالمانه و آگاهانه این شبهه‌ها را برطرف کنند.
منبع: ایکنا
