گروه فرهنگ و هنر «سدید»؛ سریال‌های تاریخی بدون تردید از جمله جذاب‌ترین برنامه‌های رسانه ملی به‌شمار می‌آیند. حتی با وجود آنکه هر سریال تاریخی، بارها تکرار می‌شود و حتی گاهی دستمایه سوژه طنز کاربران در فضای‌مجازی می‌شود؛ با این‌وجود، با هر بار پخش سریال‌های تلویزیونی تاریخی، عده زیادی از مخاطبان را به پای تلویزیون می‌کشاند. اما پرسش اساسی اینجاست که چرا جامعه ایرانی به تماشای سریال‌های تاریخی علاقه دارد؟ و چرا ساخت این آثار به دلیل علاقه گسترده مخاطبان اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
چرا سریال های تاریخی برای ما ایرانی‌ها جذابند؟
جامعه ایران با تاریخ و حوادث تاریخی بسیار عجین بوده و در دوره‌های مختلف تاریخی اتفاقات زیادی را پشت سر گذاشته است. به همین دلیل حافظه مشترک جامعه ایران سرشار از اتفاقات و تجربه‌های تاریخی است و طبیعتاً این موضوع در نگاه تاریخی ملت ایران نیز تأثیرگذار است.
اتفاقات تاریخی اگرچه در دهه‌ها و سده‌های گذشته اتفاق افتاده‌اند، اما بازتولید آنها در بسترهای مکتوب و انواع حوزه‌های هنری، سبب شده تا خاصیت معنابخشی و هویت‌بخشی به جامعه ایرانی داشته باشد. اسطوره‌های بسیار زیادی وجود دارند که در حال حاضر جامعه ایران براساس آنها به زندگی خود معنا می‌دهد. تاریخ ایران سرشار از اسطوره‌هاست و این اسطوره‌ها همچنان کارکرد دارند و تحولات سیاسی و اجتماعی ایران را می‌آفرینند. به نظر می‌رسد سریال‌های تاریخی به این دلیل که دربردارنده بخشی از این اسطوره‌ها هستند؛ برای جامعه ایران جذابیت دارند. همچنین جامعه ایران نسبت به خودش و تجربه تاریخی که پشت سر گذاشته کنجکاو است و به همین خاطر تماشای آن از قاب تلویزیون برایش جذابیت دارد. البته نیاز به یک مطالعه عمیق روانشناسانه هست تا دریابیم که چرا سریال‌های تاریخی ایرانی برای مخاطبان ایرانی جذاب هستند.
ساخت آثار نه تنها هدررفت بودجه نیست؛ بلکه دستاوردهای بسیار عظیم‌تری نسبت به بودجه صرف‌شده دارد. از جمله کارکردهای سریال‌های تاریخی، می‌توان به کارکردهای فرهنگ‌سازی، افزایش اطلاعات تاریخی، هویت‌سازی و هویت‌بخشی، افزایش ظرفیت دیپلماسی فرهنگی، افزایش همبستگی ملی و امنیت ملی اشاره کرد
نگاهی به نظرسنجی‌های صورت گرفته در صداوسیما نشان می‌دهد که سریال‌های تاریخی، جزو پراستقبال‌ترین و جذاب‌ترین محصولات صداوسیما بوده‌اند. سریال‌های تاریخی کارکردهای متفاوتی دارند و می‌توان گفت که ساخت اینگونه آثار نه تنها هدررفت بودجه نیست؛ بلکه دستاوردهای بسیار عظیم‌تری نسبت به بودجه صرف‌شده دارد. از جمله کارکردهای سریال‌های تاریخی، می‌توان به کارکردهای فرهنگ‌سازی، افزایش اطلاعات تاریخی، هویت‌سازی و هویت‌بخشی، افزایش ظرفیت دیپلماسی فرهنگی، افزایش همبستگی ملی و امنیت ملی اشاره کرد.
چرا نسل‌های جدیدتری از کارگردانان تاریخی ساز نداریم؟
با وجود اهمیت ساخت آثار تاریخی، از نظر نیروی فیلمساز، ایران با مشکلاتی مواجه است: اولاً آموزشگاه‌های مشخصی برای ساخت آثار تاریخی وجود ندارد؛ ثانیاً شیوه تربیت کارگردانان آثار تاریخی نیز به گونه‌ای نیست که تربیت نسل اندر نسل را در پی داشته باشد.
احتمالاً کسانی که در حال حاضر آثار تاریخی می‌سازند؛ از سر علاقه شخصی خود به این حوزه روی آورده‌اند و به احتمال زیاد نیروهای جدیدی را پرورش نداده‌اند. به همین خاطر پیش‌بینی می‌شود که در سال‌های پیش‌رو از نظر ساخت آثار تاریخی و از نظر سرمایه انسانی در این زمینه، صداوسیما با مشکلاتی مواجه باشد.
در کنار آثار بسیار موفق تاریخی که در تلویزیون به نمایش گذاشته شده‌اند؛ البته آثار غیرموفقی نیز وجود داشته است. آثاری که به هردلیل، یا به دلیل ضعف در محتوا یا به دلیل ضعف در شیوه اجرای فنی، نتوانسته‌اند جایگاهی برای جلب نظر کسب کنند. از جمله علل عدم جذابیت آثار غیرموفق، می‌توان به مواردی مانند: غالب بودن نگاه سیاسی و ایدئولوژی، بدون هویت بودن اثر تاریخی، ضعف‌های محتوایی و ضعف در روایت و همچنین بکارگیری تکنیک‌های ضعیف اشاره کرد. فرهنگ ایرانی منابع بسیار غنی برای ساخت آثار تاریخی دارد. برای نمونه متون کهن ایرانی، رویدادهای تاریخی دینی، رویدادهای تاریخی ایرانی و ظرفیت‌های تخیل و افسانه‌سرایی برای ساخت آثار تاریخی، از جمله منابعی هستند که می‌توانند مورد توجه فیلمسازان تاریخی قرار گیرند.
جای خالی پژوهش درباره آثار هنری تاریخی و تاثیرات آن
به نظر می‌رسد برخلاف اهمیت بالای آثار تاریخی، این آثار و علل جذابیت آنها برای جامعه، کمتر مورد مطالعه علمی قرار گرفته‌اند. برای نمونه آثار فیلمسازانی همچون فرج‌الله سلحشور، داود میرباقری و مهدی فخیم‌زاده، کمتر مورد مطالعه علمی قرار گرفته‌اند. باید این موضوع مشخص شود که چرا برخی سریال‌های تاریخی توانسته‌‌اند مخاطبان بیشتری را جذب کنند و برخی دیگر در این زمینه موفق نبوده‌اند.
آثار سینمایی تاریخی، به دلیل همبستگی و انسجامی که در جامعه ایران به وجود می‌آورد، از نظر امنیت ملی می‌توانند دستاوردهای قابل توجهی داشته‌باشند. به‌طوری که به جرأت می‌توان گفت ساخت هر اثر تاریخی می‌تواند بقای جمهوری‌اسلامی را تا چند سال بیمه کند
سریال‌های تاریخی چگونه به افزایش امنیت ملی کمک می‌کنند؟
آثار سینمایی تاریخی، به دلیل همبستگی و انسجامی که در جامعه ایران به وجود می‌آورد، از نظر امنیت ملی می‌توانند دستاوردهای قابل توجهی داشته‌باشند. به‌طوری که به جرأت می‌توان گفت ساخت هر اثر تاریخی می‌تواند بقای جمهوری‌اسلامی را تا چند سال بیمه کند. یکی دیگر از کارکردهای مهم سریال‌های تاریخی: افزایش امنیت ملی و انسجام جمعی است؛ سریال‌های تاریخی این خاصیت را دارند که در زمان پخش، جمع زیادی از مخاطبان را پای تلویزیون بنشانند. معمولاً سریال‌های مهم و جذاب تلویزیون به‌صورت خانوادگی دنبال می‌شوند؛ یعنی تمام اعضای خانواده راس ساعت پخش سریال پای تلویزیون نشسته و آن را تماشا می‌کنند. در نتیجه این سریال ها: اولاً در مقیاس خانواده نوعی هماهنگی و انسجام به وجود می‌آورند و ثانیاً در مقیاس کلان‌تر به‌واسطه درک مشترکی که از تاریخ ارائه می‌دهند؛ نوعی فضای گفتگوی جمعی و فرصت فکر کردن درباره موضوعات تاریخی را به دست می‌دهند و این گفتگوی جمعی، می تواند زمینه‌ای برای افزایش انسجام جمعی محسوب شود.
با دیدن آثار تاریخی می‌توانیم «ما»ی تاریخی و جمعی خود را بشناسیم
جامعه ایران به واسطه ارتباط تنگاتنگ با سنت‌ها و قرار گرفتن در آستانه تغییرات فرهنگی، نسبت به گذشته نوعی غربت و نوستالژی دارد و این نوستالژی در عرصه‌های مختلف سیاسی اجتماعی مشهود است. به عبارت دیگر، آنچه باعث می‌شود جامعه زیاد به گذشته فکر کند؛ تصوری است که از گذشته در ذهن جمعی شکل گرفته و روایت‌هایی هستند که از گذشته در حال ارائه شدن هستند. با این مقدمه می‌توان گفت که کلمه «گذشته» و مفهوم آن در ذهن مخاطبان ایرانی فعال است و هر چیزی که بین حال حاضر و گذشته ارتباط برقرار کند؛ برای آنها جذابیت دارد. از همین رو سریال‌های تاریخی جذابیت زیادی برای مخاطبان ایرانی دارند و شاید روی مخاطبان ایرانی نسبت به مخاطبان در سایر کشورها تاثیرات بیشتری بگذارند. همچنین غنای تاریخی ایران و میراث فرهنگی به جای مانده در حوزه‌های مختلف باعث پیوند تنگاتنگ با دوره‌های تاریخی گذشته است؛ بنابراین ساخت سریال‌های تاریخی می‌تواند نوعی استفاده از این ظرفیت ذهنی و فرهنگی باشد.
اتفاقاتی که در حال حاضر در جامعه می‌افتد به دلایل مختلف (که بخشی از این دلایل می‌تواند به واسطه سیاه‌نمایی جریان‌های رسانه‌ای معاند باشد) شاید برای جامعه چندان جذابیتی نداشته‌باشد. جامعه ایرانی از وضعیت امروز خود به هر دلیل راضی نیست و بنابراین دوست ندارد که با مسائلی که هر روز با آنها مواجه است؛ در سریال‌ها نیز مواجه شود؛ بلکه نیاز به فضای جدید دارد که به مخاطب فراغت ذهنی بدهد و برای اندکی هم که شده او را به جهان دیگری برده و آدم‌های دیگر، و فرهنگ های جدیدی را به او نشان بدهد. بنابراین، ساخت سریال‌های تاریخی به خاطر اینکه جهان دیگر و فرهنگ های جدیدی را به مخاطبان نشان می‌دهد، برای آنها دارای جذابیت است.
چرا هیچ کس به ظرفیت شهرک‌های سینمایی توجهی نمی‌کند؟
برای جامعه این موضوع جذاب است که شهرک‌های سینمایی تاریخی، چگونه شکل می‌گیرند و تأسیس می‌شوند. مخاطب ایرانی دوست دارد مکان فیلم‌هایی که در تلویزیون می‌بیند از نزدیک مشاهده کند و خاطره مشترک خود را که از فیلم به دست آورده در آنجا مرور کند. به نظر می‌رسد هم ساخت این شهرک‌ها اهمیت دارد و هم نگه داشتن آنها برای نسل‌های بعد و برای تولید آثار بعدی می‌تواند دستاوردهای مهمی به دنبال داشته‌باشد
در کنار ساخت هر اثر تاریخی، معمولاً شهرک‌های سینمایی هم شکل می‌گیرند. شهرک‌هایی که یا صرفاً برای آن فیلم کارکرد دارند و یا به دلیل وسعت و عظمت و بودجه‌ای که صرف آنها شده‌است؛ به عنوان شهرک‌های دائمی برای فیلم‌های بعد نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخلاف جذابیت این شهرک‌ها و ظرفیت‌های فرهنگی که دارند، درباره آنها چندان سیاستگذاری فرهنگی و گردشگری صورت نگرفته است.
برای جامعه این موضوع جذاب است که شهرک‌های سینمایی تاریخی، چگونه شکل می‌گیرند و تأسیس می‌شوند. مخاطب ایرانی دوست دارد مکان فیلم‌هایی که در تلویزیون می‌بیند از نزدیک مشاهده کند و خاطره مشترک خود را که از فیلم به دست آورده در آنجا مرور کند. به نظر می‌رسد هم ساخت این شهرک‌ها اهمیت دارد و هم نگه داشتن آنها برای نسل‌های بعد و برای تولید آثار بعدی می‌تواند دستاوردهای مهمی به دنبال داشته‌باشد. همچنین ظرفیت‌های گردشگری شهرک‌های تاریخی می‌تواند بهانه مناسبی برای جذب گردشگر در ایام خاصی از سال به حساب آید. اگرچه گاهی در برخی از برنامه‌ها و مستند‌هایی که در تلویزیون پخش می‌شود، برخی از این شهرک‌ها نشان داده و معرفی می‌شوند، اما به نظر می‌رسد درباره آنها باید سیاستگذاری‌های کلان‌تری صورت گیرد و به طور ویژه مورد توجه مسئولان قرار گیرد.
/انتهای‌پیام/
