دین و اندیشه - اسلام پژوهی

اسطوره‌ها به‌مثابه پیشران‌های یک جامعه جهت خلق یک آینده متفاوت عمل کرده و جامعه را از رکود و ایستادن باز می‌دارند. جامعه ایرانی مملو از اسطوره‌هایی است که حسب هر موقعیت مستحدثه‌ای، حاضر شده و حادثه را برای ما معنا می‌کنند. لذا این جامعه در مواجهه با موج حوادث همواره در طول تاریخ پایدار مانده و قوام و دوام آن دستخوش آسیب نشده است.

با فروپاشی ساختارهای سنتی معنا، جهان مدرن هم‌زمان که فرد را آزاد می‌سازد، او را در مواجهه با «دیگری»، «قدرت»، «تاریخ» و حتی «خودِ فردی» دچار انقطاع می‌کند. نتیجه، انسانی است که اغلب در نقش Victim، تجربه گسست، بی‌پناهی، و بی‌معنایی را از طریق بدن، کنش و روابط روزمره زیست می‌کند. اما در دل همین بحران، نشانه‌هایی از مقاومت، بازسازی معنا و بازتعریف کنش قربانی شدن پدیدار می‌شود.

«مرد سیاسی» با «سیاست‌مدار» صِرف تفاوت دارد. اکنون ما در جهان «سیاست‌مدار» داریم، اما «مرد سیاسی» نداریم. مرد سیاسی یعنی کسی که تعهد و مسئولیت دارد. اما درعین‌حال بی‌توجه و ناآگاه نیست و بدون اندیشه و حساب‌وکتاب عمل نمی‌کند. یعنی تعهد او عینِ آگاهی و هوشمندی یا همراه با آگاهی و هوشمندی اوست.

کنشِ «کناره‌گیری/ مقاومت» با تشکیل حکومت، همبستگی کمتری دارد یا اساساً همبسته نیست؛ اما کنشِ «مبارزه/ مداخله» معطوف به حکومت است. آن کنشِ کناره‌گیری، معطوف به تعطیل حکومت است و از دلِ آن، نظریه «تعطیل» برمی‌آید و برون‌دادِ اجتماعیِ آن نیز «تعطیل‌گرایی» است. در حالی که کنشِ مبارزه، معطوف به حکومت است و برون‌دادِ اجتماعیِ آن نیز «تشکیل حکومت» است.

کتاب دقیقا حول محور یک پرسش همگانی ایستاده است، آنجا که بسیاری بر این باورند که امر شرعی، به فراخور سرشت معرف شرعیت، اساساً حائز امکان، برای انتقال به قانون و در وهله‌ای پیچیده‌تر، به مقوله توزیع قدرت بر پایه قانون نیست؛ یعنی گویی ما با شرایط امتناع دست‌به‌گریبان هستیم.

این کتاب در واقع تصویری است که شما به‌جای اینکه آن را ببینید، می‌خوانید. اگر نویسنده هنرمند باشد، داستان یا شعر به منزله تصویر مکتوب است. واقعاً اگر شما، هنگامی که این کتاب را می‌خوانید، خیالتان را آزاد کنید، به کوفه، جمل، صفین و نهروان خواهید رفت.

ما برای فهم درست وضعیت خود و آنکه بدانیم به لحاظ دین‌داری در چه موقعیتی قرار گرفته‌ایم، نیازمند فهمی تفصیلی و عاری از سیاه و سفید سازی‌ها از گذشته هستیم و این مهم تنها با بررسی علمی و موشکافانه تاریخ میسر می‌شود.

مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری با درکی سیاسی از عرصه جامعه و حکومت در ایران، از مدل‌های مرسوم کنش سیاسی فاصله گرفته و با همین درک سیاسی، در صدد تربیت مجتهد و تأسیس حوزه علمیه قم برآمده است.

اهل سنت به دلیل آنکه در مبانی فکری خود برای حاکمیت شأن عدالت و تکلیف اقامه تام و تمام عدالت را قائل نبودند و اساساً یک سکولاریته‌ای در شکل‌گیری فقه و جهان‌بینی آن‌ها شکل گرفته بود، آن مبنا و قدرت اینکه بتواند از همین ظرفیت کوچک شیخ‌الاسلامی خود مبانی یک تمدنی را تعریف کند، نداشت. یعنی خیلی از مباحث را می‌گفتند به سلیقه حاکم باشد

با اندیشه مهدویت هویت مشترکی به جامعه شیعی داده می‌شود که آن را به جامعه‌ای منتظر تبدیل می‌کند؛ جامعه‌ای که تلاش می‌کند پیش برود و احساس انتظار را با خود حمل می‌کند. حضور احساس انتظار در باور، ذهن و دل افراد یک جامعه، انسجام درونی ایجاد خواهد کرد.