نه عیب‌جو باش و ثناگو نه تلخ‌زبان و مجادله‌گر

به گزارش «سدید»؛ اگر بتوان تمام آموزه‌های اجتماعی دین اسلام را در دو کلمه خلاصه کرد، شاید آن دو کلمه «حسن‌خلق» باشد. اخلاق حسنه محور بسیاری از احادیث و روایات اجتماعی در مکتب انسان‌ساز اسلام است. مرور شماری از گهربارترین کلام معصومین (ع) بر این موضوع صحه می‌گذارد.

حسن‌خلق صفت انبیای الهی است
حُسْنِ خُلْق؛ اصطلاحی اخلاقی به معنای خوی خوش و اخلاق و برخورد نیکو با دیگران و از فضایل اخلاقی که در روایات معصومین ستایش شده است.

حُسن‌خلق به معنای نرم‌خویی، خوش‌گفتاری و گشاده‌رویی در برخورد با دیگران است. اما معانی دیگری نیز برای آن آورده‌اند از جمله: اعتدال در قوای عقلی و غضبی و شهوانی که درون فرد را از انوار افاضات علوم و معارف الهی، درخشان و اعضای او را به طاعات و وظایف مشغول می‌کند. این حالت درونی با علاماتی همچون معاشرت نیکو با مردم و بروز صفاتی مانند خوش‌برخوردی، محبت، راستی و... شناخته می‌شود. در این معنی، حُسن خلق تابع استقامت تمام اعضای ظاهری، باطنی و زیبایی صورت درونی انسانی در اثر این تناسب اخلاقی است. همانطور که حسن ظاهری با زیبایی و تناسب همه اعضا محقق می‌شود، حسن خلق که زیبایی باطنی است نیز با زیبایی همه صفات و اخلاق محقق می‌شود. از آنجا که این فضیلت اخلاقی دارای مفهوم بسیار گسترده است، منابع اسلامی با بیان نشانه‌ها و مصادیق حسن‌خلق، سعی در ارائه درک بهتری از معنای حسن خلق و نیز عملیاتی نمودن تعریف مفهومی آن برای دستیابی آسان به این صفت والا داشته اند. برخی از این مصادیق عبارتند از: تبسم بر لب داشتن هنگام گفتگو با مؤمنین، عطا و بخشش، تواضع، بشاشیت و خوش‌کلامی، سلام کردن و بذل تحیت، انعطاف و الفت گرفتن با دیگران، خوش‌رویی، خوبی کردن و منع آزار خود از دیگران، کلام زیبا، رفق و مدارا، تعاون با مؤمنین، بدزبانی نکردن و صبر بر اذیت.
نرم‌خویی یکی از مهم‌ترین مصادیق اخلاق حسنه است که به کرات مورد تأکید خداوند تبارک و تعالی و سخنان حضرات معصومین (ع) است. در مورد اهمیت و جایگاه ویژه این خوی الهی همین بس که خداوند کریم در قرآن به رسول خود سفارش کرده که اگر حسن خلق و نرم‌خویی در سیره تبلیغی خود قرار ندهی، مردم از تو کنار‌ه‌گیری می‌کنند.

از طرفی با تأمل و دقت در سیره پاک و الهی رسول‌الله به این امر واقف می‌شویم که ایشان در تمام زندگی پر خیر و برکت خود تابع دستورات انسان‌ساز الهی بوده و با توجه به اینکه یکی از دستورات مهم خداوند جلیل امر به اخلاق حسنه بوده، حضرت هم این رفتار را هم رعایت و هم به دیگران سفارش می‌کرده‌اند، چنانکه در روایات بسیار از حضرت مشخص است.
امام صادق (ع) حسن خلق را یکی از ۱۰ صفت انبیای الهی برشمرده است. در روایات امامان شیعه برای این فضیلت اخلاقی آثار دنیوی و اخروی فراوانی برشمرده شده است که برخی از آن‌ها عبارتند از: جبران کمبود عبادت، افزایش رزق، جلب محبت و ایجاد لطافت در گفتار.

بر اساس قواعد تربیت اسلامی، اولین قدم برای کسب فضایل، توبه و سپس دفع رذایل اخلاقی مهم به ویژه گناهان رفتاری در حد توان است که البته به هر درجه این مراتب طی شود به همان میزان امکان بروز حُسن خلق از فرد مهیا می‌شود و بلکه بسیاری از این مراتب، خود حسن‌خلق هستند. اما به طور خاص چند سبب برای دستیابی به این صفت والا وجود دارد که عبارتند از: تلقین ارزش حسن خُلق به نفس، تلاش برای دستیابی به محبت الهی، حیا، رأفت قلبی، تکرار اخلاق زیبا، معاشرت با اهل اخلاق زیبا و توجه به سلامت جسم.
بی‌تردید وجود مبارک حضرت محمد (ص) بهترین نمونه حسن‌خلق می‌باش

د و در این زمینه شاهد مثال آیات الهی است: «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِک فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکلْ عَلَى اللَّهِ آن اللَّهَ یحِبُّ الْمُتَوَکلینَ» / به سبب رحمت خداست که تو با آن‌ها اینچنین خوشخوى و مهربان هستى. اگر تندخو و سخت‏دل مى‏بودى از گرد تو پراکنده مى‏شدند. پس بر آن‌ها ببخشاى و برایشان آمرزش بخواه و در کار‌ها با ایشان مشورت کن و، چون قصد کارى کنى بر خداى توکل کن که خدا توکل‌کنندگان را دوست دارد. (آل عمران: ۱۵۹)

حسن خلق در کلام معصومین (ع)
در ادامه گزیده‌ای از زیباترین احادیث را از پیامبر اکرم (ص)، امیرالمؤمنین (ع)، حضرت امام صادق (ع) و دعایی از فراز‌های صحیفه سجادیه در طلب اخلاق حسنه می‌خوانید:
پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند:
- اخلاق خود را نیکو کنید و با همسایگان خود مهربان باشید و زنان خود را گرامى بدارید تا بى‌حساب وارد بهشت شوید.
- خوش‌اخلاقی، اولین، سنگین‏ترین، نیکوترین، با فضیلت‏ترین چیزی است که روز قیامت در ترازوی عمل انسان قرار داده می‌شود.
- خداوند هنگامی که ایمان را خلق کرد، آن را به خوش‌اخلاقی و سخاوت تقویت کرد. همچنین هنگامی که کفر را آفرید، آن را به بداخلاقی و بخل تقویت کرد.
- نه عیب‌جو باش و نه ثناگو، نه زخم زبان زن و نه مجادله‌گر.
- تفسیر خوش‌اخلاقى این است که اگر دنیا به انسان رو کرد، راضى و خشنود باشد و اگر رو نکرد خشمگین و ناراحت نشود.
حضرت امام على (ع) می‌فرماید:
- گنج‌هاى روزى در وسعت اخلاق نهفته است.
- چه بسیار انسان‌های عزیزی که اخلاق بد ایشان را ذلیل ساخته است. چه بسیار انسان‌های ذلیلی که با اخلاق خوش به عزت رسیده‏‌اند.
امام صادق (ع) فرمود:
- هیچ زندگی‏ای گواراتر از زندگی همراه با خوش‌اخلاقی نیست.
- حسن‌خلق روزی را زیاد می‏نماید، بر عمر انسان می‏افزاید و گناهان را آب می‏نماید؛ همان‌گونه که آفتاب یخ را آب می‏کند.
- خوش‌اخلاقى در بین مردم، زینت اسلام است.
- هیچ زندگى گواراتر از اخلاق و رفتار پسندیده نیست.
- بهشتى‌ها چهار نشانه دارند: روى گشاده، زبان نرم، دل مهربان و دست دهنده.
- انسان خوش‌اخلاق، از دوستى مردمان خوب برخوردار است و از تعرض آدم‌های نابکار در امان است.
امام سجاد (ع) در فرازی از صحیفه سجادیه می‌فرماید: خدایا هیچ صفتى که بر من عیب شمرده شود وامگذار مگر آنکه اصلاحش فرمایى و هیچ صفت نکوهیده‌اى را به جا مگذار. مگر آنکه آن را نکوسازى و مرا در هیچ خصلت پسندیده ناتمامى فرو مگذار مگر آنکه کاملش گردانى.

 

انتهای پیام/