به گزارش «سدید»؛ از قدیم الایام در ایران و دیگر کشورهای اسلامی در ایام ماه محرم به مناسبت شهادت امام حسین(ع) و یارانشان تعزیه ها و نمایش های آیینی و مذهبی زیادی برگزار می شد و ایرانیان نیز علاقه مند به تماشای این نمایش ها و تعزیه ها بودند چرا که می خواستند برای عزاداری هایشان در غم شهادت امام و یارانش مویه کنند.
بنابراین این نمایش های دینی و مذهبی ریشه و مایه دیرینه دارد و حتی با گذشت زمان و پیوستن به مدرنیسم و پست مدرنیسم، تئاتر دینی در ایران از بین نرفته و جایگاه خود را حفظ کرده است ، در عرصه نمایش های میدانی این آثار مذهبی و دینی تماشاگران بیشتری را هر ساله جذب می کند و ما هم هنوز شاهد این هستیم که در ایام محرم و ماه مبارک رمضان نمایش های مذهبی زیادی بالاخص به صورت میدانی و خیابانی برگزار می شود و مردم زیادی را به خود جذب می کند.
امسال اما به دلیل تفاوت وضعیت دنیا و ایران به دلیل شیوع ویروس کرونا این طور نمایش های یا لغو شده و یا آنهایی هم که برگزار می شوند، با رعایت تمام پروتکل ها و فاصله های اجتماعی خواهند بود. یکی از نمایش هایی که در سال های گذشته مورد اقبال زیاد عموم مردم قرار گرفته «خورشید کاروان» است که با پروداکشن قوی و زیاد هرساله برگزا رمی شود و اقبال زیادی کسب کرد و مخاطبان زیادی در عرصه نمایش های آیینی داشت.
عده‌ای عقیده دارند آوازه ماجرای عاشورا قبل از تولد امام حسین(ع) در بین انبیای الهی پیچید، سیاوش معادلی برای امام حسین(ع) در میان ایرانیان باستان شد. دامنه آیین سووشون به دوران پس از اسلام و زمان گسترش تشیع کشید و پس از آن برای سالار شهیدان اجرا شد. تعزیه در سال‌های طولانی، تغییرات نرمی داشت اما روح خودش را حفظ کرد تا پای تئاتر مدرن به ایران باز شد. اکثر هنرمندان تئاتر ایران راهی جدا از اجراهای تاریخی-مذهبی را پی گرفتند.
به هرحال شاخه دیگری هم پدید آمد که سعی کرد در قالب تئاتر مدرن، محتوای مذهبی شیعی را بریزد. گاهی برای این منظور از تئاتر کلاسیک یونان وام گرفته می‌شد و چیزی روی صحنه‌ها می‌رفت که شبیه نمایشی از یونانیان باستان به شیعیان امروز درباره قیام عاشورا یا سایر رویدادهای تاریخی-مذهبی شیعه شد.
به مناسبت ماه محرم تصمیم داریم برخی از نمایش های مذهبی و پر مخاطب هر ساله را تحلیل و بازخوانی کنیم و تا هم شاهد کمرنگ نشدن آنها باشیم و فیلم ها و عکس های آنها را مرور کنیم تا اگر نتوانستیم امسال مثل هر سال این دست نمایش ها را داشته باشیم لااقل یادآوری از آنها کرده باشیم، در شماره پنجم این دست گزارش ها پس از خورشید کاروان و تنهاتر از مسیح ، اُپرای عاشورا کاری از بهزاد عبدی ، «خاتون» ، در نهایت به «زخم مدینه» رسیدیم که سال گذشته نیز اجرا شد.
نمایش «زخم مدینه» یکی از نمایش هایی است که به همت موسسه فرهنگی فدک هر ساله تولید و اجرا و سال گذشته نیز با همکاری معاونت اجتماعی شهرداری تهران و برج میلاد در مجموعه فرهنگی ایوان شمس اجرا شد. این نمایش به مناسبت ایام فاطمیه تولید و به زندگی و شهادت حضرت زهرا (س) می پردازد و نویسنده آن مهدی متوسلی و کارگردان عبدالرضا کیهانی هستند.
این اثر نمایشی نخستین‌بار در ایام فاطمیه سال 72 به مدت 10 شب در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به صحنه رفته بود. در اجراهای گذشته «زخم مدینه» چهره‌ها و هنرمندانی نظیر شهید محمدجواد حسن‌زاده، مرحوم انوشیروان ارجمند و مرحوم ولی‌الله مؤمنی به ایفای نقش پرداخته بودند و تا اینکه تا سال گذشته بازیگران آن نیز گاها تغییر کردند.
بازیگران این نمایش در سال گذشته «جلیل فرجاد»، «مالک سراج»، «اسدالله بابایی» و «مهدی امینی» ، آهنگساز «سعید ذهنی»، طراح دکور «علی وطن دوست» و «محمد نصرالهی« سرپرست گروه همسرایان» هستند.
نمایش زخم مدینه دارای مضمون زندگی و شهادت حضرت زهرا(س)است که در سال 85 به کارگردانی سیدجواد هاشمی در تالار وحدت و سال 98 نیز با کارگردانی عبدالرضا کیهانی اجرا شد. عبدالرضا کیهانی در سال‌های گذشته همواره دستیار کارگردان نمایش‌های بزرگی همچون «خورشید کاروان»، «از خاک تا افلاک» ، «پنجره فولاد» و «اذان صبح» شده و اولین کارگردانی خودش نیز «زخم مدینه» است.
عبدالرضا کیهانی کارگردانی این کار در سال گذشته درباره این نمایش عنوان کرده بود که زخم مدینه در چندین دوره اجرا به کارگردانی خودش بوده و سال 98 نیز به سفارش شهرداری تهران و مجموعه ایوان شمس به صحنه رفته است. نمایش «زخم مدینه» به زندگی و شهادت حضرت زهرا (س) پرداخته و داستان آن درباره مادر خانواده‌ای است که در حادثه موشک‌باران جنگ تحمیلی شهید شده است. وی در حین داستان، بچه‌هایش با حضرت زهرا (س) آشنا شده و مقایسه‌ای میان مادرشان و حضرت صورت می‌گیرد.»
فضای دکور و طراحی صحنه نمایش یک امام زاده است در روستایی نزدیک به جنوب ایران که مادر در آن دفن شده است، در حین اجرا هم البته تغییراتی در دکور و صحنه ایجاد می شود که به فضای مدینه زمان حضرت فاطمه(س) نزدیک می شود. جلیلی فرجاد شخصیت سید نمایش است که داستان مادر خودش حضرت فاطمه(س) را برای بچه‌های مادر شهید تعریف کرده و در این جریانات داستان فلش بک‌هایی نیز به مدینه می‌زند.
این نمایش در هر سالی که برگزار شده به صورت رایگان بوده و رزرو افراد با وقت قبلی برای تماشای نمایش صورت می‌گرفته است.
نمونه نمایش‌هایی چون زخم مدینه سالیانه پس از انقلاب اسلامی ایران در عرصه مذهبی با رویکرد روایی قصه‌های ائمه اطهار(ع) و ماجراهای صدر اسلام مثل زندگی حضرت محمد (ص)تا واقعه عاشورا و شهادت حضرت علی(ع) و فاطمه (س) چه در عرصه محیطی و میدانی و چه صحنه‌ای اجرا شده و مخاطبان خاص خود را کسب کرده‌اند.
این نمایش‌ها از جمله زخم مدینه دارای ویژگی‌هایی بودند از جمله روایت مناسب ،داستان جذاب و خلاقیت در بکارگیری اجرا همینطور تیم حرفه‌ای اجرا وگرنه کار زیاد بوده که شاید اسمی هم از آن نمانده اما از دسته این اثار مثل زخم مدینه که اقبال مخاطبان تئاتر را کسب کردند این ویژگی های نمایشی و آیینی ـ مذهبی را داشتند. یا مثلا خورشید کاروان بعد از سه دهه هنوز هر سال ایام ماه صفر برگزار می شود و رکورددار کارهای مذهبی است و همینطور تنهاتر از مسیح که مخاطبان خیلی زیادی کسب کرد.
نمایش زخم مدینه نیز از زمانی که از سال 72 اجرایش را توسط دانشجویان در دانشگاه تهران شروع کرد و تا بعد از آن شناخته شد و خیلی از بازیگرانش الان در عرصه تئاتر، سینما و تلویزیون شناخته شده هستند.بیش از پانزده سال اجرا در ایام فاطمیه خیلی قابل توجه است که کارگردان هایش از حسین مسافرآستانه تا سیدجواد هاشمی و در نهایت نیز عبدالرضا کیهانی رسیده است حال باید منتظر باشیم و ببینیم امسال در شرایط کرونایی باز هم امکان اجرا در ایام صفر را پیدا می کند یا خیر.
کیهانی کارگردان نمایش در مصاحبه دیگری درباره این کار درباره ارزیابی این مسئله که طی یک دهه اخیر با رشد هنر تئاتر در ایران به واسطه تعدد تماشاخانه‌ها و فراگیر شدن مفهوم نمایش بین مردم می‌گوید: این سال‌ها شاهد شکل گیری جریان تئاتر دینی به شکل مستمر در کشور هستیم هر چند نسبت به دیگر گونه ها هنوز هم به لحاظ کمی تفاوت قابل ملاحظه‌ای دارد اما در مقایسه با خودش و شرایط قبلی‌اش وضعیت خیلی بهتر شده است.
با این تفاوت در چند سال اخیر، تولید کمی و کیفی آثار تئاتر دینی رشد داشته و به شکل مستمر نه تنها در تهران بلکه در دیگر استان‌ها و شهرستان‌ها نیز شاهد این رشد بودیم. در بین این آثار، نمایش‌هایی نیز توانستند از بُعد قصه‌پردازی و دیدگاه رضایت مخاطب اقبال زیادی را کسب کنند.
در این سال‌ها شاهد هستیم که نگاه به نمایش‌های مذهبی نیز خیلی نسبت به گذشته تغییر کرده است هر چند همیشه مردم ما علاقه مند تعزیه و نمایش‌های آیینی بودند اما خیلی از کارها نمی‌توانست آنها را جذب کند خوشبختانه در دهه گذشته عموم مردم با این دست کارها مواجهه دارند و به یاد تعزیه و نمایش‌های رویکرد روضه خوانی و مداحی با این دست کارها نیز ارتباط خوب برقرا رکردند عموم مردم هم در مواجه با تئاتر مذهبی نمایشی با همین مختصات در ذهنشان می‌آید که در حوزه مفاهیم دینی و شرعی باشد.
کیهانی درباره این کار می‌گوید: «هر فرد از یک زاویه دید و جهان‌بینی مختصش برخوردار است. من نیز فعالیت در عرصه تئاتر را در شاخه هنر تئاتر مذهبی و نمایش‌های دینی دوست دارم . تا زمانی که قرار باشد به عنوان هنرمند از خانواده تئاتر به تولید آثار نمایشی بپردازم، در حوزه نمایش‌های مذهبی فعالیت می‌کنم. تئاتر هنری تأثیرگذار و جریان ساز است زمانی که با نمایش اقبال مخاطب کسب شود این بستر می‌تواند آورده‌های زیادی برای فرهنگمان داشته باشد. در واقع به واسطه این هنر می‌توان به توسعه و ترویج فرهنگ از جمله هنر دینی و آیینی پرداخت.
نمایش زخم مدینه نسبت به سال 72 و تجربه پانزده سال‌اش در کشور تغییری نکرده است. درباره روایت زندگی و شهادت حضرت زهرا (س) است تا در بستری از حوادث دفاع مقدس این دو رویکرد را با هم تلفیق کند. در واقع مخاطب در این کار هم با داستان مادر یک خانواده زخم خورده از حادثه موشک باران از هشت سال دفاع مقدس روبه رو شده و هم به قصه حضرت زهرا (س) می‌رسد . در خلال این داستان هم فرزندان این خانواده با پیرمردی آشنا می‌شوند که در نمایش سید هست و این روایتها را بازگو می‌کند.
مهدی متوسلی نویسنده و تهیه کننده نمایش زخم مدینه نیز درباره این نمایش مطرح می‌کند که طرح این نمایشنامه را با برداشتی از نمایشنامه «روایتی دیگر» نوشته است که آن نمایشنامه خیلی محدود اجرا شده بود و با اجازه این کار از آن نمایشنامه بیرون آمد و دیدگاه‌هایی هم بدان اضافه شد.
با توجه به اختلاف نظرهایی که در برخی منابع تاریخی نسبت به مسائل مربوط به حضرت فاطمه زهرا(س) وجود دارد، نویسنده خیلی در این زمینه کنکاش و منابع متفاوت تاریخی را بررسی کرده است. دیدگاه «زخم مدینه» مانند دیدگاه نمایشنامه «روایتی دیگر» و موازی سازی زمان حال و موضوع حضرت فاطمه زهرا (س) ، سعی شده بیشترین بار این نمایش موازی را بر دوش زمان حال بگذارد. براین اساس زمان بیشتری برای نگارش و مطالعه اختصاص پیدا کرده و استادانی چون حجت الاسلام فاطمیان و حجت الاسلام مجتبی حسینی در این مسیر به نویسنده کمک کرده اند.
نویسنده این کار اذعان می‌کند که خیلی از تماشاگران کار اهل سنت بودند با وجود اختلاف نظرهایی که در این زمینه در ارتباط با روایت از حضرت زهرا(س) وجود دارداما به دلیل همان کنکاش و بررسی زیاد روایی و دید تاریخ نگارانه خیلی از این اختلافات اصلا در کار دیده نمی‌شود و پالایش شده است و بخشی از آنها هم که موثق نیست اصلا در کار ضعیف شده است.
امیدواریم همچون گذشته که می‌توانیم مثال‌هایی از کارهای موفق در عرصه تئاتر مذهبی و آیینی بزنیم در آینده نیز شاهد چنین کارهایی باشیم که نویسندنگان با صبر و حوصله و درایت زیاد کار کنند و نمایش‌های خوبی تولید کنند مثل همین کار زخم مدینه که ادای دین هنرمندان در این عرصه باشد و رشد خوبی را نیز شاهد باشیم که همه نیازمند حمایت مسئولان و مدیران فرهنگی کشور نیز هست.
انتهای پیام/
