فرهنگ اسلامی؛ تنها اهرم برای ایجاد تحرک در جامعه

به گزارش«سدید»؛ مقوله ایثار و شهادت پیش از انقلاب اسلامی موضوعاتی بودند که شاید غیر از فضا‌هایی همچون آنچه در مورد امامان معصوم گفته می‌شد، نوعی اتمام زندگی محسوب به حساب می‌آمد، اما زمانی که امام(ره)  این موضوع را در جامعه و بین اقشار مختلف مردم مطرح کردند، به نوعی تغییر کرده و ماهیت آن در روح جامعه تا به امروز ماندگار ماند. تقریبا ابتدای ماه جاری بود که رهبر معظم انقلاب در دیدار با اعضای مجلس خبرگان بر لزوم کشاندن مفاهیم و اندیشه‌های مهم به عرصه عمل تاکید داشتند، مثالی در مورد نهادینه کردن این مفاهیم در ابتدای انقلاب اسلامی مطرح فرمودند.

مفاهیم معرفتی اسلام باید جنبه عملیاتی پیدا کنند
ایشان فرمودند: یکی از نیاز‌هایی که مورد ابتلای همه جوامع اسلامی و همه کشور‌های اسلامی است و به آن نیاز دارند و به‌خصوص کشور عزیز ما که بحمدالله با نظام اسلامی اداره می‌شود به آن نیاز دارد، عبارت است از اینکه ما مفاهیم اسلامی را به مرحله عمل و به عرصه عمل بکشانیم. منظومه معرفتی و ارزشی اسلام یک مجموعه مفاهیمی است که آوردن این مفاهیم به میان مردم و آن‌ها را به مرحله و منصه عمل در آوردن، یک کار بسیار بزرگ و مهمی است که ما هر جا این کار را نسبت به هر یک از این مفاهیمی که حالا بعد اجمالا عرض خواهم کرد، انجام دادیم، برای ملت و کشور و برای آبروی اسلام و جمهوری اسلامی ارزشمند بود؛ و هر جا غفلت کردیم، محروم ماندیم. در واقع عرض بنده این است که عناوین و مفاهیم معرفتی اسلام جنبه عملیاتی و ترجمه عملیاتی پیدا کند و عمل به آن‌ها ممکن و رایج بشود که این به خودیِ خود نمی‌شود و احتیاج به تلاش دارد. حالا من دو، سه مثال در این زمینه عرض می‌کنم.

ایجاد نهضت کمک مؤمنانه با گسترش مفهوم مواسات در عرصه عمل
رهبر معظم انقلاب با بیان مثالی در این مقوله افزودند: مثلا فرض بفرمایید در همین قضیّه اخیر کرونا؛ مفهوم «مواسات» یک مفهوم کلیدی است در مجموعه و منظومه ارزشی و معرفتی اسلام، که این مفهوم با یک قدری تبیین در جامعه، یک نهضت در همین ایّام به وجود آورد: نهضت کمک مؤمنانه؛ و یک کار بزرگ انجام گرفت؛ یعنی مردم مواسات را از جایگاه یک مفهوم معتبر و مثلا ارزشمند شرعی که همه قبول داشتند، آوردند به مرحله عمل، و شما دیدید در سرتاسر کشور چقدر کار انجام گرفت، چقدر ارزش خلق شد با کار‌هایی که جوان‌ها کردند، مردم کردند، گروه‌ها کردند، دستگاه‌های دولتی کردند، دستگاه‌های نهادیِ انقلابی انجام دادند؛ یک حرکتی راه افتاد، یک نهضتی انجام گرفت، گره‌هایی را باز کرد، کار‌هایی را راه انداخت، یعنی مفهوم مواسات این کشش را داشت، این ظرفیّت را داشت که این‌جور تأثیر بگذارد و جامعه را تحت‌تأثیر قرار بدهد.

رواج مفاهیم ارزشی و تبدیل آن به عمل توسط امام(ره)
ایشان در مورد ریشه و مثال‌های این‌گونه حرکت‌ها در جریان انقلاب اسلامی خاطرنشان کردند: یا برویم جلوتر؛ این مفاهیم مهمّی که امام (رضوان‌الله علیه) از آن‌ها استفاده کردند، مثل مفهوم توکّل، مفهوم تکلیف، مفهوم ایثار -این‌ها همه مفاهیم شرعی است دیگر- تا مفهوم شهادت، مفهوم جهاد؛ این‌ها مطرح شدند و با حضور امام و با تحرّک امام و با تبیین امام و با خواست امام که مؤیَّد به اراده الهی بود، وارد عمل زندگی مردم شد؛ نتیجه این شد که ما مثلا در هشت سال، یک جنگ در واقع بین‌المللی را توانستیم بر مخالفین‌مان پیروز بشویم؛ که این حرکت عظیم مردم در میدان جنگ ناشی از این مفاهیم بود؛ این مفاهیم را امام در بین مردم رایج کرد و این‌ها را از جایگاه مفهومی که همین طور در قرآن و در حدیث و مانند این‌ها می‌خواندیم و می‌گفتیم، امّا در عمل حضور نداشت، آورد در [عرصه‌ی]عمل؛ یکی این.

رهبری همچنین تاکید کردند: نظام اسلامی که تشکیل شد، آرمان‌هایی را مطرح کرد که خود این آرمان‌ها هم مربوط به اسلام بود و از قرآن گرفته شده بود. این‌ها قبل از تشکیل نظام اسلامی به صورت یک آرزو گفته می‌شد، یا ممکن بود به صورت آرزوی دست نیافتنی در ذهن کسی بیاید، مثل قیام به قسط، این‌ها آرمان‌های اسلامی است؛ این‌ها آرمان‌هایی است که جمهوری اسلامی مطرح کرده است چیز‌هایی نبود که در مرحله عمل بتواند مورد توجّه قرار بگیرد. خب برای رسیدن به این آرمان‌ها ابزار‌هایی لازم است. آن ابزار‌ها هم که ما را به آن آرمان‌ها برساند، باز در خود منظومه معرفتیِ اسلام بلاشک وجود دارد، چون امکان ندارد که مقصد را به ما بگویند و ما را تحریض کنند به رسیدن به آن مقصد، امّا راه را جلوی پای ما نگذارند؛ چنین چیزی امکان ندارد؛ بنابراین راهش هم در کتاب و سنت هست.


آنچه در مورد این موضوع مورد اشاره رهبر معظم انقلاب خواهد بود را می‌توان در سه بخش تقسیم کرد. یکی از آن‌ها امکان تحقق این مهم در جامعه امروز است و دیگری اثرات مثبت جاری‌کردن این حرکت در جامعه و مردم کشور خواهد بود. در عین حال آنچه بسیار باید مورد توجه قرار گیرد این است که در واقع چه کسانی هم باید چنین نگاهی را در جامعه کلید بزنند.

بیرون‌زدگی از اندیشه انقلاب اسلامی اکثریتی نیست
مهدی جمشیدی، عضو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ضمن توضیح در مورد امکان برقراری این تفکر در شرایط امروز جامعه گفت: بخش قابل‌توجهی از جامعه‌شناسان بر این معتقدند که در طول چهار دهه گذشته جامعه گذار فرهنگی را تجربه کرده و دیگر مفاهیم دینی دهه ۶۰ از سکه افتاده و این روند روز به روز شدید هم می‌شود. در واقع بر اساس سخن این‌ها ما باید اصل انقلاب و دهه ۶۰ را نوعی بیرون‌زدگی در جامعه ایران تعریف کنیم که البته به تعبیر بنده اینطور نیست. ما در پی بیش از یک سده اخیر در حال گذار از سنت به تجدد بوده‌ایم. جریانات دینی در مواقعی دست و پا زدند، ولی نتوانستند کاری کنند، غیر از انقلاب اسلامی که یک هیجان دفعی و زودگذر بود که بر اساس دین به وقوع پیوست.

وی افزود: اگر در انقلاب اسلامی مردم به سراغ اسلام آمدند، به این علت بود که الگوی بسیج اجتماعی دیگری در اختیار نداشتند که اگر بود از آن استفاده می‌کردند. اگر در دهه ۶۰ هم عقاید دینی غلظت فراوان داشت به دلیل حضو کاریزماتیک امام؟ ره؟ بود. البته بعد از دهه ۶۰ عقلانیت به جامعه برگشت و جامعه در همان مسیر متجدد شدن پیش رفت. آن چیزی که معیوب و مخدوش است، خود انقلاب اسلامی است و این تفکر همان افرادی است که انقلاب را نوعی بیرون‌زدگی می‌بینند. روایت دیگری وجود دارد که توسط شهید مطهری، مرحوم شریعتی و... نقل شده است. آن‌ها می‌گویند که جامعه ما بعد از اسلام من متفاوتی پیدا کرد و تمام ساحات و شوون زندگی‌اش با آن در آمیخته شد. در این روایت دوم بیرون‌زدگی عبارت است از جریان تجدد تحمیلی بیرونی به ایران که تمام مقولات خارجی را بیرون‌زدگی می‌بیند.

عضو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ادامه ضمن تاکید بر این آمیختگی اسلام و ایران خاطرنشان کرد: شریعتی در کتاب اقبال این نکته را مطرح می‌کند که این جامعه با دین آمیخته شده است و اگر صدایی از گلویی برخیزد که مردم احساس کنند صدای حسین؟ ع؟ است با او همخوان می‌شوند. اگر امروز اتفاقاتی افتاده باید آن را به نوعی ایراد تفسیر کنیم که نیاز به اصلاح دارد؛ البته باید بگوییم که این بیرون زدگی جامعه اکثریتی نیست و همیشه بخشی از جامعه مخالف بوده‌اند، ولی چون نمود بالایی دارند، خود را اکثریت می‌نمایانند.

فرهنگ اسلامی؛ تنها اهرم برای ایجاد تحرک در جامعه
وی ضمن اشاره به ثمرات مثبتِ آوردن این اندیشه‌ها به کف جامعه و عرصه عمل گفت: البته تضعیف تفکر سکولاریسم و مساله عرضی آن است، ولی زمانی که ما موضوع مواسات را مطرح می‌کنیم، در اصل هدف‌مان آن است که مردم در شرایط بحرانی به داد یکدیگر برسند و البته موضوعات دیگر را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. رهبر انقلاب گفتند ما در هر برهه تاریخی که قرار داریم باید با تولید نرم‌افزاری پاسخ دهیم و مبنای ما فکر و فرهنگ دینی است. این نگاه کارکردگرایانه به دین است.

وی تاکید کرد: فرهنگ دیگری در این کشور نه مطلوبیت دارند و نه طرفدار و تنها اهرم برای تغییر در جامعه، فرهنگ اسلامی است. اگر در جامعه بخواهیم تحرک ایجاد کنیم، راهی جز محرک دینی نداریم. فقط و فقط باید به سراغ منبع و ذخیره فرهنگی رفت و به فراخور موضوع، آنچه نیاز داریم را برای مصرف جامعه استفاده کنیم. آقای مطهری هم به این موضع اشاره داشتند و می‌گفتند که انقلاب اسلامی هر سال نیازمند ایده جدید است. این نیاز یا از متن جامعه برمی‌خیزد یا آرمانی است که باید طرحی برای آن ایجاد کرده و به سمت آن حرکت کنیم. خلاصه برای اینکه انقلاب دچار رکود نشود و نظام انقلابی بماند، نیازمند این حرکات هستیم.

وظیفه جریان‌سازی مردمی بر دوش نخبگان است
علیرضا صدرا، استاد دانشگاه تهران در مورد این موضوع که وظیفه این مهم بر دوش چه کسانی است، گفت: نخبگان وظیفه اصلی جریان سازی عمومی و مردمی را بر عهده دارند؛ البته نخبگان هم به دو دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از نخبگان علمی و عملی. دسته اول با تبیین ارزش‌ها و دسته دوم با تحقق ارزش‌ها آن‌ها را ترویج می‌کنند. ترویج به آن معناست که در جامعه جریان سازی شده و مقولات جز ارزش‌های نظری و عملی جامعه قرار می‌گیرد و حرکت‌های اجتماعی، مطالبات، ارزیابی‌ها، انتخابات و... همه از سوی این ارزش‌ها انجام می‌گیرد.

وی افزود: جامعه نخبه کشور باید به مردم نشان دهند که ارزش چیست و زمانی که ارزش‌ها توسط دانشگاهیان و سیاسیون دست‌اندرکار شکل گرفت، بینش‌ها را شکل می‌دهد و همین موضوع باعث می‌شود که کنش و رفتار تغییر کرده و در جهت آن ارزش‌ها پیش رود. ایثار و شهادت هم که پیش از انقلاب در کتابخانه‌ها بود، بعد از پیروزی انقلاب عمومی شد و مردم آن‌ها را ارزش دانسته و در مسیر آن حرکت کردند.

این استاد دانشگاه تهران همچنین خاطرنشان کرد: البته باید به این نکته توجه کرد که لفظ نخبگان، نهاد‌های نخبگانی را نیز دربرمی‌گیرد؛ چه آن‌ها که دولتی هست و چه آن‌هایی که خصوصی‌اند، باید در این مسیر حرکت و تلاش کنند و حتی ممکن است یک فردی هم در این مسیر قدم بردارد.

 

انتهای پیام/