به گزارش «سدید»؛ جشنواره بین‌المللی شعر فجر یکی از مهم‌ترین جشنواره‌های ادبی و بزرگ‌ترین جایزه شعر در ایران است که از سال1385 هر سال برگزار می‌شود. شانزدهمین دوره این جشنواره به دبیری «قربان ولیئی» درحال برگزاری است و امروز چهارشنبه، چهارم اسفندماه، برگزیدگان خود را خواهد شناخت. این دوره از جشنواره، آثاری را که برای نخستین‌بار در سال۱۳۹۹ به زبان فارسی و با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در داخل کشور منتشر شدهاند، در پنج گروه ادبی شعر کلاسیک، شعر نو (قالب‌های نیمایی و سپید)، شعر محاوره، شعر کودک و نوجوان و درباره شعر (پژوهش‌های حوزه شعر) ارزیابی کرده است. در این دوره ازجشنواره، چهارهزار اثر به دبیرخانه رسیده که از این میان هزار و ۹۰اثر در حوزه شعر سپید و نیمایی، ۸۶اثر در حوزه ترانه و شعر محاوره، ۹۲۲اثر در حوزه شعر کلاسیک، ۳۶۴اثر در حوزه شعر کودک و نوجوان و ۱۲۷اثر با موضوع درباره شعر است. در راستای اختتامیه این جشنواره با «قربان ولیئی»، دبیرعلمی جشنواره، «علی داوودی»، داور بخش بزرگسال و «غلامرضا بکتاش»، داور بخش کودک و نوجوان گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
قربان ولیئی/ دبیر علمی
قربان ولیئی سال۱۳۴۹ در شهر صحنه کرمانشاه متولد شد. او دارای مدرک دکترای زبان‌وادبیات فارسی از دانشگاه تربیت‌مدرس تهران است و درحال‌حاضر مدیریت گروه زبان‌وادبیات فارسی دانشگاه زنجان را برعهده دارد. جهان‌بینی عاشقانه و عارفانه ولیئی حس و حالی بدیع به اشعارش بخشیده است. او سابقه دریافت جایزه کتاب سال و کتاب فصل را نیز دارد. «ترنم داودی سکوت»، «با دو چشم دچار یکتایی»، «زیارتنامه روح» و «جوان شدن جاودانگی» برخی آثار اوست. دبیر علمی شانزدهمین جشنواره شعر فجر درباره اهداف این جشنواره چنین گفت:
جشنواره شعر فجر 16دوره برگزار شده است. اهداف این جشنواره طی این سال‌ها چه بوده است؟
در این جشنواره نیز مانند دیگر جشنواره‌ها، هدف این است که کارنامه یک سال در حوزه شعر سنجیده شود. هیات داوران که معمولا خودشان اهل شعر و سرودن هستند، این کارنامه را ارزیابی می‌کنند. آثار شاعران به لحاظ شعریت و معیارهای ادبی در یک سطح نیستند و جشنواره به‌عنوان یک چشم بینا و دقیق موظف است که برجسته‌ترین کارها را ببیند و تشویق کند. بخشی از این تشویق به‌صورت مادی و بخشی نیز با معرفی اثر صورت می‌گیرد؛ اثری که هیات داوران آن را واجد خصوصیت‌هایی می‌دانند که آن را شایسته خواندن می‌کند.
آیا در این 16دوره، جشنواره شعر فجر موفق شده است به اهداف مدنظرش دست یابد؟
اینکه در این 16دوره جشنواره چنین توفیقی داشته یا خیر بحثی است که نیازمند مطالعات میدانی و دقیق است و شاید الان وقت آن رسیده باشد که هم در آیین‌نامه‌های جشنواره و هم در جزئیات و مسائل اجرایی تجدیدنظرهایی صورت گیرد. پاسخ به این سوال را نمی‌توان تنها با یک نظر شخصی مشخص کرد.
در این دوره ازجشنواره 4هزار اثر شرکت کرده‌اند، این استقبال را چطور می‌بینید؟ آیا استقبال نسبت‌به دوره‌های قبلی بهتر بوده یا خیر؟
تقریبا تفاوت زیادی با دوره‌های قبل وجود ندارد، مگر در زیرشاخه‌ها؛ به‌عنوان‌مثال، امسال در حوزه «درباره شعر» که در رابطه با نقد، نظریه‌های ادبی و مباحث پیرامون شعر است با کاهش روبه‌رو بودیم، به‌لحاظ کیفی بیشتر و تا حدودی هم به لحاظ کمی. در حوزه شعر کودک و نوجوان نیز به‌لحاظ کمی و کیفی با کاهش چشمگیری مواجه بودیم، به‌خصوص در حوزه شعر نوجوان که تعداد مجموعه‌های چاپ‌شده در سال99 بسیار اندک بود.
آیا دلیل این موضوع به کرونا ارتباط دارد؟
کرونا هم می‌تواند تاثیرگذار باشد اما باید مطالعه جامعی در این زمینه صورت گیرد. یکی از دلایل این موضوع این است که سرودن شعر کودک و نوجوان برای یک بزرگسال کار دشواری است. یک فرد بزرگسال باید خودش را در وضعیت ذهنی، شخصیتی و سنی کودکان و نوجوانان بگذارد و این کار راحتی نیست. خود این دشواری در ذات شعر کودک و نوجوان وجود دارد. شاید به دلیل مسائلی مانند کرونا ناشران کودک و نوجوان این بیم را داشته باشند که با توجه به محدودیت‌ها ممکن است بازاری وجود نداشته باشد. دلایل دیگری هم بی‌شک تاثیرگذار است که باید از اصحاب نشر و قلم پرسید.
در این جشنواره 4هزار کتاب شعر شرکت کرده‌اند که تنها در سال99 منتشر شدهاند. به نظر شما، مردم این 4هزار عنوان کتاب را می‌خوانند؟ و آیا جشنواره شعر فجر علاوه‌بر معرفی شاعران جدید موفق شده است مردم را مشتاق خواندن شعر کند؟
اینکه مردم این کتاب‌ها را می‌خوانند یا خیر نیاز به مطالعه دارد و مساله‌ای نیست که من بخواهم به‌صورت شخصی به آن جواب بدهم و قطعا به بررسی نیاز دارد. اما متاسفانه باید گفت که تیراژ کتاب شعر در سال‌های اخیر به تعداد 200 و 300نسخه رسیده و این موضوع فوق‌العاده برای جامعه‌ای که بنیان فرهنگی‌اش بر شعر است، خطرناک است. جامعه‌ای که حتی فیلسوفانش شاعرانه می‌اندیشیدند و شاعرانش فیلسوف بودند. به‌عنوان مثال مولوی و نظامی در قد و قواره فیلسوف در ادبیات ما ظاهر شدند. در بقیه حوزه‌های کتاب هم شرایط همین است ولی اینکه کتاب شعر با 200نسخه منتشر شود حاکی از این است که خوانندگان شعر کاهش پیدا کرده و مردم بیشتر به‌سمت رسانه‌های دیداری مانند فیلم و فضای مجازی حرکت کرده‌اند. این موضوع مانع از به دست گرفتن کتاب، ورق زدن و مطالعه آن شده است و در درازمدت و حتی کوتاه‌مدت اثرات منفی خودش را بر فرهنگ ما باقی خواهد گذاشت.
به‌عنوان دبیر جشنواره شعر فجر و استاد دانشگاه، دلیل این موضوع را چه می‌دانید؟ آیا کیفیت شعرها تاثیر بیشتری بر این امر داشته یا اوضاع معیشتی و گرانی کتاب باعث شده مردم رغبت خود را به خواندن شعر از دست بدهند؟
همان‌طورکه گفتم دلیل عمده این موضوع این است که مردم ایران بیشتر اوقات خودشان را در فضای مجازی صرف می‌کنند و به‌سمت رسانه‌های دیداری حرکت کرده‌اند، به همین دلیل فرصتی برای مطالعه باقی نمی‌ماند. دغدغه‌های معیشتی هم بی‌شک موثر است. اما نکته مهم این است که فرهنگ کتابخوانی در کشور ما وجود ندارد. شاید بشود گفت که ما اساسا به سمت مکتوبات و نوشتارها تمایلی نداریم و بیشتر دوست داریم بشنویم و جدیدا دوست داریم ببینیم. یکی از دلایل این موضوع را می‌توان غفلت رسانه‌های عمومی دانست. در رسانه‌هایی مانند تلویزیون چقدر کتاب حضور دارد؟ یا در فیلم‌های سینمایی که ساخته می‌شوند، چقدر شخصیت‌ها اهل کتاب هستند؟ آیا در لوکیشن‌های فیلم و سریال کتابخانه می‌بینیم؟ کاراکترهای سریال‌ها چقدر از حافظ، سعدی و مولوی نقل‌قول می‌کنند؟ باید آسیب‌شناسی شود که چرا کتاب در زندگی مردم حضور ندارد. صرفا بحث کتاب شعر نیست، در دیگر عرصه‌های کتاب هم شرایط همین است. اگر به جشنواره فیلم فجر نگاه کنید می‌بینید به‌شکل گسترده‌ای ازسوی رسانه‌ها پوشش داده می‌شود اما چقدر به جشنواره شعر فجر، جشنواره کتاب سال یا جشنواره کتاب جلال در تلویزیون و دیگر رسانه‌ها پرداخته می‌شود؟ مردم باید به‌گونه‌ای از این جریان مطلع شوند و لازم است حمایت ملی صورت گیرد.
عنوان جشنواره امسال «شانزدهمین جشنواره بین‌المللی شعر فجر» است. چند شاعر بین‌المللی در این دوره حضور داشتند؟
در این دوره جنبه بین‌الملل حضور پررنگی نداشت و بیشتر برای شاعران فارسی‌زبان محفلی برگزار شد.
علی داوودی؛ داور بخش بزرگسال جشنواره شعر فجر
علی داوودی سال۱۳۵۲ در همدان متولد شد و از سال۱۳۷۰ به‌طور جدی سرودن را آغاز کرد. او علاوه‌بر شعر، به طراحی و گرافیک هم علاقه دارد و دارای مدرک کارشناسی رشته گرافیک و کارشناسی‌ارشد رشته ادبیات است. داوودی برگزیده کتاب سال دفاع‌مقدس در بخش شعر است. مدیریت دفتر شعر حوزه هنری، دبیر چهارمین جشنواره شعر انقلاب و کارشناس ادبی بنیاد حفظ و نشر ارزش‌های دفاع مقدس از سمت‌های فرهنگی این شاعر است. از آثار او می‌توان به «نام تو چیست»، «چاپ بیروت» و «گاهی حواست نیست» اشاره کرد. علی داوودی درباره احتیاط شاعران در چاپ کتاب چنین می‌گوید:
شما داور سه بخش بزرگسال شعر کلاسیک، شعر نو و شعر محاوره هستید. چه ملاک‌هایی را برای داوری آثار مدنظر قرار دادید؟
برای داوری، ملاک همیشه شعریت کارهاست. در هر قالبی از اشعار تنوع فرمی، محتوایی و تنوع نظرات وجود دارد. لذا در بحث شعر انتخاب یک اثر شاخص که از جمیع جهات بتواند توقعات و انتظارات را برآورده کند کار بسیار مشکلی است. روال کار به این صورت بود که شعرها در مرحله اول گردآوری شده، در دبیرخانه بررسی شدند، تعدادی کتاب به مرحله دوم راه پیدا کردند و از بین این آثار که امتیازات و خلأهایی نیز داشتند گزینش انجام شد.
کتاب‌هایی که در دوره شانزدهم مورد بررسی قرار گرفت کتاب‌های چاپ سال1399 بود. در این سال کرونا در کشور وارد شده و بسیاری از امور را تحت‌تاثیر خود قرار داده بود. آیا می‌توان ردپای کرونا را در اشعار شاعران این دوره دید؟
یک کتاب شعر حاصل همان سال شاعر نیست. بیشتر از اینکه کرونا روی شعر سرودن تاثیر گذاشته باشد، روی بحث تجاری‌اش یعنی انتشار کتاب تاثیر گذاشته است. یکی دیگر از راه‌های قابل اتکا برای معرفی کتاب شعر برگزاری نمایشگاه‌هاست که همراه است با برگزاری جلسات نقد و رونمایی از کتاب‌ها. برگزار نشدن نمایشگاه خود یک آسیب جدی بود. جلسات معدود نقد و بررسی نیز انجام شد که بازتابش در فضای مجازی صورت می‌گرفت. به همین دلیل نشر مکتوب کمتر اتفاق افتاد. موضوع دیگر این است که در این سال‌ها می‌بینیم جامعه ادبی خلأ رمان و داستان را متوجه شده و توجه ویژه‌ای هم در متصدیان فرهنگ و هم در بین اهالی ادب در رابطه با رمان و داستان می‌بینیم. این موضوع نیز باعث شده است که شاعران بااحتیاط‌تر کتاب منتشر و سعی کنند کارهای جدیدشان در رقابت این بازار مورد توجه قرار گیرد.
به نظر شما به‌عنوان داور شانزدهمین دوره جشنواره شعر فجر، این جشنواره موفق شده است تا علاوه‌بر معرفی شاعران، مخاطبان را هم به خواندن شعر علاقه‌مند کند؟
در زمینه فرهنگ هیچ عاملی به‌تنهایی نمی‌تواند موثر باشد و بازار، رسانه، مخاطب و حمایت نیز در این زمینه بسیار مهم‌اند. یک جشنواره ملی با عنوان جشنواره شعر فجر یکی از عوامل این ماجراست که کتابی را معرفی کند اما برای دیده شدن این کتاب پیوست‌هایی لازم است. نکته مهم دیگر این است که وقتی از مخاطب حرف می‌زنیم چه مخاطبی را مدنظر داریم؛ مخاطب شعر، شعرشناس یا مخاطب عام. مخاطب عام حتی ادبیات زرد را نیز می‌خواند زیرا آن‌ها را بهتر درک می‌کند و همراهی با آثار فاخر طبیعتا برایش سخت‌تر خواهد بود به این دلیل که نیازمند طی مراحل و مراتبی از شناخت ادبی است. هر کتاب در هر زمانی که باشد، چه در این جشنواره و چه در هر جشنواره دیگری نیازمند حمایت‌های همه‌جانبه است. هم رسانه باید آن را بازتاب دهد و هم از روی آن فرآوری شود؛ بدین معنی که بخش‌هایی از آن در متون مختلف دیده شود. همه این‌ها می‌تواند در جریان‌سازی یک اثر دخیل باشد.
غلامرضا بکتاش؛ داور بخش کودک و نوجوان
غلامرضا بکتاش اردیبهشت ۱۳۵۱ در ملایر همدان به دنیا آمد. ۱۴ساله بود که نخستین زمزمه‌های شعر سراغش آمد. او دارای مدرک کارشناسی زبان‌وادبیات فارسی است و به‌صورت تخصصی در حوزه شعر کودک و نوجوان فعالیت می‌کند. این شاعر و نویسنده بیش از ۲۰عنوان کتاب در این حوزه منتشر کرده که برخی از آن‌ها در کنگره‌های بین‌المللی و کشوری برگزیده شدهاند. بکتاش مربی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و کارشناس شعر مجله کیهان بچه‌هاست و مدرک هنری خود در رشته شعر کودک و نوجوان را از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت کرده است. «رونویسی از بهار»، «با دعای باران»، «تا رادیو خبر داد» و «در دلم دریا بریز» برخی از مجموعه اشعار اوست. این شاعر درباره عناصر مهم در شعر کودک و نوجوان چنین می‌گوید:
آیا آموزش، مهم‌ترین هدف در آثار کودک و نوجوان است؟
خیر. یکی از این اهداف آموزش است؛ زیرا ما در شعر نمی‌توانیم تنها آموزشی کار کنیم. اگر تنها به‌سمت آموزش برویم از خلاقیت دور خواهیم شد. آموزش جزء جدانشدنی از ادبیات کودک و نوجوان است ولی به قول توران میرهادی، با آموزش شعر موافقم اما با شعر آموزشی نه. هنر برای این آفریده می‌شود و می‌آفریند که از مستقیم‌گویی پرهیز کنیم.
در ادبیات کودک و نوجوان چه عناصری مهم است و در داوری اثر ملاک قرار می‌گیرد؟
وقتی دم از شعر کودک می‌زنیم، شعریت مهم و مقدم است. شاعر باید خیلی شاعر باشد تا بتواند برای بچه‌ها شعر بگوید. شعر مقدم است و اول باید شاعرانگی اثر حفظ شود. فاکتورهای ادبیات کودک این است که بچه‌ها با شعر آشنا شوند، شعر باید کودک را خلاق کند، باید او را از تلویزیون دور کند، باید او را اهل مطالعه کند. شعر باید آنقدر شعر باشد که به خلاقیت ادبی کودک کمک کند، به شادی کودکان. شعر باید غم بچه‌ها و نوجوانان را بفهمد و بار اضافه‌ای روی دوش کودک و نوجوان نشود. باید احساس سادگی و همنشینی با کودک و نوجوان کند.
آیا می‌شد تاثیر کرونا را در اشعار کودک و نوجوان این دوره دید؟
همه ما در خانه‌های‌مان کار می‌کنیم، موسسه‌ای نیست که از شاعر حمایت کند، شاعران در خلوت خودشان کار می‌کنند و می‌آفرینند و سپس دنبال انتشارات از خیابانی به خیابان دیگر می‌روند. من هم شاعرم و کارم با بچه‌هاست. در این دو سال بچه‌ای را ندیده‌ام اما کارم نیز تعطیل نشده است. نمی‌توانیم بگوییم چون کرونا بوده پس شعر ما ضعیف شده است. همه شاعران به‌خصوص شاعران جوان باید مطالعات‌شان را زیاد کنند. شاعر باید مرتب کنکاش کند، فکر کند و اهل اندیشه باشد. شعر اگر به کودک و نوجوان اندیشه ندهد و چگونه اندیشیدن را یادش ندهد پس چه دارد که بدهد؟! هدف اصلی این است که بچه‌ها اندیشیدن و فکر کردن را یاد بگیرند و به یک نگاه فلسفی برسند. کرونا جشنواره‌ها را تعطیل کرده است ولی قرار نیست شاعر تنها برای جشنواره شعر بنویسد. زمانی که نوجوان بودم منتظر بودم تا اتفاقی مانند زلزله بیفتد تا برایش شعر بگویم. آن زمان شاعری را بلد نبودم. شاعر باید هر روز و هر شب کار کند. شاعر باید جلوتر از اتفاقات باشد، باید در خط مقدم و اهل پیش‌بینی باشد. اگر منتظر باشد تا اتفاقی بیفتد و او شعر بنویسد، شعرش به مرحله شکوفایی نمی‌رسد.
آیا جشنواره شعر فجر در این 16دوره موفق شده است شاعران کودک و نوجوان را معرفی کند؟
نگاه رقابتی جشنواره باعث می‌شود که شاعران برای بهتر نوشتن و بهتر سرودن تلاش کنند ولی واقعیت این است که وقتی فقط به جشنواره فکر کنیم نمی‌توانیم خوب شعر بنویسیم. باید خارج از جشنواره کتاب‌های‌مان را بنویسیم و بدون فکر کردن به جشنواره و جایزه‌ای که کتاب‌مان خواهد گرفت شعر بسراییم.
همه ما در خانه‌های‌مان کار می‌کنیم، موسسه‌ای نیست که از شاعر حمایت کند.
/انتهای پیام/
