گفتگو‌ و شنود مجازی!

گروه فرهنگ و هنر «سدید»؛ پس از آنکه همزمان با دوره فراگیری کرونا در جهان و ایران، شبکه اجتماعی صوت‌پایه کلاب هاوس بر بستر سیستم عامل IOS در آوریل سال ۲۰۲۰ توسط مبتکرین آن، "پل دیویسون" و "روهان ست" به جهان معرفی شد. جامعه ایران نیز نسبت به بهره برداری از این فضا اقبال قابل توجهی نشان داد. در ابتدا و با نزدیکی به ایام انتخابات سیزدهم ریاست جمهوری در کشور، کلاب هاوس به فضایی برای گفتگو و تضارب آرا و چالش و جدل پیرامون این رویداد سیاسی در ایران تبدیل شد، تا آنجا که در مقاطعی رسماً حکم فضایی برای مناظره‌های انتخاباتی در فضای مجازی را پیدا کرده بود؛ از ابتدای سال ۱۴۰۰ به مرور هرچه فضا به سوی این رویداد پیش میرفت، هم به تعداد کاربران این ابزار رسانه‌ای افزوده میشد، و هم کاربران ایرانی، فضای کلاب هاوس را در خدمت سایر موضوعات قرار میدادند و به مرور پای موضوعات فرهنگی، هنری، اقتصادی، سیاست خارجی و... نیز به این فضا باز شد و همزمان مخاطبان بیشتری نیز با افزایش و گسترش فضای موضوعی در این ابزار به آن گرایش پیدا میکردند. این در حالی بود که تا پیش از انتشار نسخه اندروید کلاب هاوس در می ۲۰۲۱، مخاطبان مجبور بودند فقط با سیستم عامل IOS از این ابزار بهره‌مند شوند و یا دارندگان گوشی‌های دارای سیستم عامل اندروید از کاربرانی که دارای گوشی اپل بودند درخواست کنند تا برای پیوستن به کلاب هاوس برای‌شان دعوتنامه مجازی ارسال کنند. همزمان با فراگیری تنوع در موضوعات گفتگو‌ها در کلاب هاوس فارسی و انتشار نسخه اندروید کلاب هاوس، به مرور به تعداد کاربران فارسی این ابزار رسانه‌ای اضافه شد.

از حدود اوایل سال ۱۴۰۰ تا به حال، گفتگو‌های مجازی و شنیداری بسیار زیاد و بسیار جنجالی در کلاب هاوس فارسی رخ داده که با حضور افراد سرشناس عمدتاً سیاسی و فرهنگی در داخل و خارج برگزار شده است، اما هنوز رکورد حضور در کلاب هاوس فارسی به جلسه گفت و گوی زنده ۲۵ فروردین ماه ۱۴۰۰ میان مصطفی فقیهی و فائزه هاشمی رفسنجانی با حضور حدود ۲۴ هزار نفر اختصاص دارد.
کلاب هاوس به مرور در حال به روزرسانی امکانات و ابزار‌های خود است و از جدیدترین ابزار‌هایی که به بستر خود افزوده، میشود به امکان ضبط کامل گفت و گوی صورت گرفته در یک اتاق، افزودن فایل یا لینک در فضای اتاق گفتگو و... اشاره کرد.



عواملی که باعث جلب توجه کلاب هاوس فارسی برای کاربران ایرانی شده است:

 

رفع کامل فیلترینگ کلاب هاوس
در ابتدا کلاب هاوس صرفاً در بستر اینترنت خانگی قابل دسترسی بود، اما پس از آنکه دسترسی به این شبکه گفت‌وگوی شنیداری در بستر اینترنت همراه موسوم به اینترنت DATA نیز ممکن شد و از فیلترینگ خارج شد، از آنجا که کاربر میتواند در فضایی به دور از فیلترینگ و محدودیت‌های دسترسی از این دست به گفت شنود پیرامون موضوعات روز یا موضوعات تخصصی و نخبگانی بپردازد، انگیزه بیشتری پیدا کرده است تا عمده تمرکز شفاهی و بیان ایده و نظر خود را به صورت شفاهی در این شبکه معطوف کند.

 

امکان بالای مدیریت و کنترل هویت شخصی توسط کاربر
از آنجا که افراد در این شبکه میتوانند صرفاً حضور صوتی داشته باشند و از این طریق هویت خود را صرفاً از طریق صوت و شنیدار عیان کنند، اطمینان خاطر و آسودگی بیشتری دارند تا نظرات خود را خصوصاً پیرامون مسائل سیاسی و حتی خط قرمز‌های درون جامعه ایران مطرح کنند. کاربران حتی میتوانند در بخش Bio مربوط به خود که فضایی برای درج اطلاعات و مشخصات شناسایی و معرفی‌شان است، اطلاعات جهت‌دار، مورد پسند مخاطبان‌شان و اطلاعات امن پیرامون خود را درج کنند، حتی میتوانند از قرار دادن عکس واقعی خود در بستر فضای کاربری‍‌شان امتناع کرده و یک هویت بصری غیر برای خودشان بسازند و به نوعی از این طریق به خودسانسوری دست بزنند و در این بین بیشتر به خودافشایی و بیان نظرات‍شان اقدام کنند، اما در مجموع تنها امکان درک از هویت واقعی فردِ کاربر، صوت او است که در مباحث و گفتگو از او شنیده میشود؛ بنابراین انعطاف در میزان احراز هویت در کلاب هاوس، راحتی و اطمینان خاطر بیشتری برای مخاطب پدید آورده است تا در روند بیان نظرات و آراء خود، گارد‌های شخصی و تدافعی اش را در این فضای گفت و محور بیشتر بزداید. البته نیک روشن است که تشدید روند پنهان کردن یا کمرنگ کردن هویت شخصی توسط فرد کاربر میتواند موجب بروز مشکلات فردی و شخصیتی برای وی شود و مسئله قابلیت ابزاری انعطاف در میزان احراز هویت در کلاب هاوس به طور کامل مورد تائید نیست.

 

فعالیت در شاخه‌های مختلف مباحثاتی
کلاب هاوس این امکان را برای کاربر فراهم ساخته تا با دسترسی ساده به اتاق‌های عمومی و تخصصی که به گفتگو بر سر یک یا چند مسئله و موضوع میپردازند، مخاطب شنیدن گفتگو‌ها باشد و یا خود نیز به عنوان یک مخاطب فعال در گفتگو‌ها شرکت کند؛ این در حالی است که در سایر فضا‌هایی با قابلیت ایجاد گفتگو مانند لایوِ اینستاگرام، گروه‌های واتس اَپ و گروه‌های تلگرام، کمتر میشود تا این حد به طور متمرکز از فضای گفت و گویی بهره برد. همچنین اتاق‌های گفتگو دارای امکان درج برچسب‌های کلی موضوعی است که برای مخاطب جوینده میتواند امکان دسترسی به اتاقی با تمایلات موضوعی و مباحثاتی خاص و مورد تمایلش را نیز سهل سازد.

 

دسترسی زنده و آسان به افراد مرجع
کلاب هاوس فارسی با ابزار‌ها و امکانات خود، فضای دسترسی کاربر ایرانی را به افرادی که به زعم کاربران مرجع هستند را ممکن ساخته است، در حالی که ممکن است به دلایل بسیار، یک فرد ایرانی در موقعیت حضوری امکان مواجه با آن فرد مرجع را داشته باشد. همچنین با توجه به ضرورت گفت و گوی متقابل میان مخاطب و افراد مرجع در شاخه‌های عمومی و تخصصی متنوع و فراوان با انگیزه‌های گوناگون، بسیاری از افراد مرجع و شناخته شده در داخل و خارج از کشور تمایل و میزان حضور قابل توجهی در کلاب هاوس طی چند ماه اخیر از ابتدای سال تاکنون از خود نشان داده اند؛ لذا این ابزار در کم کردن فاصله میان کاربر و افراد مرجع در داخل و خارج از کشور بسیار موثر بوده است.

 

سوپاپ تخلیه‌گر هیجانی و منطقی برای بیان آراء و نظرات
با توجه به مطالعات گسترده در داخل کشور توسط جامعه شناسان سیاسی و مردم شناسان و با در نظر گرفتن پیچیده شدن الدّوام جامعه ایران، این جامعه به فضا‌هایی برای گفتگو و نوعی سوپاپ اطمینان در برون‌ریزی و بیان آراء و نظرات عمومی پیرامون موضوعات مختلف با مایه‌های تند و جنجالی عمومی و همچنین نخبگانی و تخصصی نیاز فراوان دارد، تا میزان کمتری از این برون‌ریزی‌ها به شکل نافرمانی مدنی و تشنج‌های اعتراضی در جامعه خود را نشان دهد. در واقع کلاب هاوس فارسی با فضای ذاتاً گفتگو محور خود، برای یک شهروند و فرد ایرانی که در جامعه زندگی میکند امکانی را فراهم ساخته تا بتواند خواه انتقادی و تند اعتراض کند، و یا خواه موافق و همسو و همراه به بیان نظرات خود بپردازد تا این عدمِ بیان به یک خفقان و عدم ابراز احساسات و منطق بدل نشود و اثر خود را در اعتراضاتِ موسوم به کف خیابانی نشان ندهد.

 

عمده فرصت‌های پیش آمده از محل گسترش و فراگیری فضای کلاب هاوس فارسی نزد کاربران ایرانی در داخل و خارج کشور به شرح زیر است:
 تقویت فرهنگ گفتگو و ایجاد فضای گفتگو محور
 ایجاد یک فضا به عنوان یک جایگزین موثر برای بیان انتقادات عمومی، اما مسالمت آمیز پیرامون موضوعات مختلف جامعه و کشور ایران
 موثر در تقویت فضای چند صدایی در مقابل فضای رسانه ایِ تک صدایی که به انسجام فرهنگ گفتمان در قالب بیان نظرات مخالف و موافق کمک میکند.
 جایگزین مناسب و به صرفه برای فعالیت‌های گروهی در فضای مجازی با موضوعات مختلف و با انگیزه‌های عمومی و تخصصی
 ایجاد فرصت گفتگو در جامعه ایران؛ در حالی که تا پیش از این با وجود الگو‌های ارتباطی مجازی و ابزار‌های رسانه‌ای متفاوت و گوناگون و متنوع، اما منفک از هم در فضای مجازی، مسئله فرصت گفتگو به خوبی به یک ساختار فرهنگ ساز در این جهت نزدیک نشده است. گسترش فضای کلاب هاوس در جامعه ایران در تقویت نفس پدیده دیالوگ و دیالوگ‌پردازی میان کاربران همسو و موافق با هم و یا مخالف و متضاد با یکدیگر تا حدود قابل توجهی موثر بوده است.

 

کلاب هاوس فارسی در ایران به موجب یک جریان رسانه‌ای مناسب کار خود را آغاز کرد تا مردم با علاقه و انگیزه و کنجکاوی به سوی آن بروند؛ البته که شروع جریان کلاب هاوس در جامعه ایران از یک جریان سیاسی بود و پیشتر رسانه‌هایی مانند واتس اپ و تلگرام این امکان گفتگو را برقرار ساخته بودند، اما چون کسی به امکان نزدیک شدن به فرهنگ گفتگو در آن ابزار‌ها چندان فکر نمیکرد، بنابراین به سراغ آن نیز نمیرفت، ولی کلاب هاوس این امکان را به نحو سهل‌تر ممکن کرد، چون مدیوم آن کاملا مبتی بر ایجاد گفتگو و دیالوگ پردازی است و اساساً به همین منظور طراحی شده است.

تهدید‌ها

 

با تداوم فضای شفاهی در بستر کلاب هاوس، این امکان وجود دارد که نوعی الگوبرداری غلط و مورد انتقاد ایجاد شود که مخاطب اینگونه آموخته شود که برای یادگیری به همین فضای شفاهی بسنده کند و از عمیق شدن در موضوعات و مسائل خودداری کند و یا خود را از مطالعه به روش غیرشفاهی بی نیاز بداند که البته این آسیب میتواند بیشتر متوجه مخاطب خاص و جدی و متخصص کلاب هاوس باشد.
با تدوام فضای شفاهی در بستر کلاب هاوس، ممکن است تا افراد متخصص و مخاطبان جدی در این فضای رسانه ای، به مرور از فضای مطالعات مکتوب و متنی فاصله گرفته و تماماً نیاز خود به کسب اطلاعات و دانستنی‌ها پیرامون شاخه‌های تخصصی و موضوعات مورد علاقه خود را از همین طریق تأمین کنند، آن هم در شرایطی که جامعه ایران با بحران بسیار گسترده و عمیقِ ضعفِ در مطالعه و پائین بودن بسیار زیاد سرانه مطالعه در میان اقشار و جمعیت اش روبرو است.
فساد اخلاقی قابل توجه در برخی اتاق‌های کلاب هاوس که نمونه‌ای از آن را میشود به این شکل مطرح کرد: معضل چالش‌های اینستاگرامی با مایه‌های غیراخلاقی و هتک حرمت خانواده و والدین و به سخره گرفتن ارتباطات درون خانوادگی به مرور از پلتفورم اینستاگرام به اتاق‌های کلاب هاوس در حال انتقال است. همچنین از دیگر فضا‌های آسیب ساز در این رسانه، گردهمایی افراد برای بیان تجربیات و خاطرات جنسی‌شان برای یکدیگر است، در حالی که اشتراک این تجربیات با هیچ منطق و وجه گفت و محور سازنده و سالم همراه نیست و بیشتر مبتنی بر نوعی اشاعه فحشاء است.
دسترسی به کلاب هاوس برای تمامی سنین؛ با توجه به امکانات و ابزا‌های سهل آن و همچنین فیلتر نبودن‌اش، هرکس، از کودک تا نوجوان میتواند در هر حد سنی با دارا بودن یک گوشی هوشمند اندروید و دسترسی به اینترنت به فضای محتوایی کلاب هاوس دسترسی کامل داشته باشد.

 

کلاب هاوس در این چند ماه از سال ۱۴۰۰، به خوبی و گستردگی توانسته جای خود را در میان کاربران فضای مجازی باز کند و موجب تقویت نسبی فضای گفتگو در فضای مجازی شود، اما بسیار به یک پیوست فرهنگی نیازمند است تا به سوی یک الگوی فرهنگ ساز جدی در جهت تقویت پایه‌های گفت و گوی متقابل سازنده در سطح فرهنگ عمومی جامعه هدایت شود. این مسئله ابداً نباید به معنای محدودسازی تلقی شود بلکه به عنوان یک بستر مناسب و عقلانی با هدف تقویت فرهنگ بیان جرأتمندانه‌ی نظر مخالف و تقویت روحیه نقد‌پذیری در جامعه باید انگاشته شود و مورد بررسی و سیاست‌گذاری فرهنگی قرار گیرد.

ممکن است آسیب‌های خصوصاً اخلاقی در این رسانه افزایش یابد و حتی به آسیب‌های اجتماعی در سطح جامعه بیرون از مجازی نیز تبدیل شود که این امر محتمل است، اما روش برخورد با این احتمال ابزار‌هایی مانند فیلترینگ نیست بلکه ضروری است تا فضای کلاب هاوس با فرهنگ سازی درست به سوی تولید و نشر محتوای مناسب و ایجاد فضای فکری و گفت و محور سازنده برود تا به مرور فضا برای اِعمال روش‌ها و برنامه‌های غیراخلاقی در این رسانه کم‌رونق شود. در این بین نقش و حضور میدانی روانشناسان، جامعه شناسان، مردم شناسان و کارشناسان رسانه و حوزه فرهنگ سازی و تقویت الگو‌های ارتباطی موثر بسیار پُررنگ احساس می‌شود.

کلاب هاوس با حضور خود حتی با وجود آسیب‌های احتمالی پیرامون آن از نبودن آن نیز بهتر است، چرا که در همین مدت کوتاه که از ورود این رسانه به فضای مجازی فارسی میگذرد، توانسته تا اثر مثبت و موثر و سازنده خود را در تقویت فرهنگ گفتگو بگذارد.

مهم این است که جامعه بداند از این فضا و گفتار و این پدیده که اجازه میدهد افراد با هم ارتباطات موثر و سازنده برقرار کنند چگونه بهره ببرد و در واقع نیاز است تا جامعه، فرهنگِ درست بهره برداری از این ابزار مفید و لازم در جهت تقویت فرهنگ گفتگو را بیش از پیش بیاموزد و فرا بگیرد تا به مرور این فرهنگِ درست برای مخاطب درونی شود و به سایر حوزه‌های مرتبط در جامعه سرایت کند.

با تقویت وجه عمدتاً اندیشه‌ای و گفت و محور سالم در کلاب هاوس و ایجاد الگو‌های سازنده از این دست در این رسانه، به مرور میشود شاهد آن بود که فعالیت‌های حاشیه‌ای از نوع آسیب‌های اخلاقی و اجتماعی در این رسانه کمرنگ شود.

 

/انتهای پیام/