به گزارش «سدید»؛ «دیپلماسی» مهم‌ترین عنصر در سیاست خارجی و روابط بین‌الملل است. این عنصر در روابط بین‌الملل به گونه‌ای حائزاهمیت است که برخی مفهوم «دیپلماسی» را مترادف با «سیاست خارجی» دانسته و برخی دیگر آن را به‌عنوان ابزار تأمین سیاست خارجی تعریف نموده‌اند. بدین ترتیب دیپلماسی دارای مفهومی گسترده و تعاریف مختلف خواهد بود. در مجموع، این اصطلاح شامل گستره‌ای از فعالیت‌ها است که تصمیم‌گیران یک کشور بر اساس منافع ملی خود در برابر کشورهای دیگر یا نهادهای بین‌المللی انجام می‌دهند. به بهانه عید مبعث سالروز آغاز رسالت نبی مکرم اسلام که مقدمه توحید و برچیده شدن بت‌پرستی از جهان هستی است، در این مقال مروری بر «الگوی دیپلماسی در سیره سیاسی رسول خدا(ص)» خواهیم داشت؛ الگویی که با دعوت به هدایت آغاز و با تأکید بر حفظ کرامت انسانی سفرا و نمایندگان ادیان و مذاهب مختلف ادامه یافت.
دعوت به هدایت
«دعوت» در اسلام به معنای رساندن یا ابلاغ پیام وحی و فرامین الهی به همه افراد بشر جهت هدایت آنها است؛ این اصل از جایگاهی مهم در دیپلماسی و سیاست خارجی نظام اسلامی و ارتقای جایگاه آن در نظام بین‌الملل برخوردار است. قرآن کریم دین اسلام را آخرین دین آسمانی برای بشر و پیامبر اسلام(ص) را آخرین فرستاده خداوند برای هدایت انسان‌ها قرار داده و همه انسان‌ها را به سوی آن دعوت نموده است.در قرآن کریم «دعوت» به‌عنوان وظیفه اصلی رسول‌خدا(ص) در هدایت انسان‌ها تلقی شده است: «یا ایها النبی انا ارسلناک شاهدا و مبشرا و نذیرا و داعیا الی‌الله باذنه و سراجا منیرا» (احزاب، 45-46). اجرای این اصل را می‌توان در ارتباط پیامبر(ص) با حاکمان خارجی آن عصر جست‌وجو کرد. ارتباطی که پیامبر خدا(ص) با قدرت‌های خارجی و امپراتوری‌های بزرگ عصر خویش مانند دو امپراتوری ایران و روم یا دولت‌های کوچک و بزرگ منطقه مانند دولت‌های یمن، حبشه، مصر، حیره و... برقرار کرد و آنان را به اسلام دعوت نمود، در این چهارچوب قرار دارد.دیپلماسی رسول خدا(ص) بر محور نیازهای مادی و معنوی بشر قرار داشت؛ از این رو، با ارسال نامه و سفیر به حاکمان کشورهای هم‌عصر خویش از یک‌سو، آنان را به پذیرش اسلام و حرکت در این مسیر دعوت می‌کرد و از سوی دیگر، مانع از تسلط کفار و بیگانگان بر سرزمین‌های اسلامی می‌گردید. رهبر معظم انقلاب با الگو قرار دادن این اصل در دیپلماسی رسول خدا(ص)، پیام انقلاب اسلامی را پیام رهایی ملت‌ها از بدبختی و فلاکت با دعوت به معنویت و توجه به اخلاق الهی در عین پرداختن به نیازهای بشری می‌داند. (بیانات در دیدار فرماندهان نیروی هوایی ارتش، 19/11/1390)
دیپلماسی در خدمت صلح
دیپلماسی در اندیشه اسلامی همواره به‌عنوان راهکاری برای پیشگیری از جنگ و برقراری صلح عادلانه و پایدار بوده است. حضرت علی(ع) در اجرای یکی از مأموریت‌هایی که رسول خدا(ص) بر عهده ایشان نهاده بود می‌فرماید: «پیامبر مرا به یمن فرستاد و فرمود یا علی، با هیچ‌کس جنگ نکن مگر اینکه اول او را به اسلام دعوت کرده باشی.» رسول خدا(ص) حتی در اوج قدرت، دعوت ابوسفیان به اسلام را که از سخت‌ترین دشمنان بود نیز قطع نکرد؛ گفت‌وگوی آن حضرت با قبیله غطفان در جنگ احزاب، مذاکره با یهودیان بنی‌قریظه جهت جلوگیری از جنگ و خونریزی و تداوم مذاکرات هنگام فتح مکه که باعث فتح مسالمت‌آمیز این سرزمین شد، از نمونه‌های بارز توجه پیامبر اکرم(ص) به دیپلماسی سیاسی و اولویت دادن گفت‌وگو بر جنگ و خشونت است. در ماجرای صلح حدیبیه، پیامبر اسلام(ص) پس از صلح با مشرکان مکه، زمینه تسریع گسترش ندای اسلام در سراسر جهان را فراهم نمود و در نهایت نیز با همین روش مسالمت‌آمیز مشرکان مکه را به تسلیم واداشت.
از نمونه‌های بارز توجه پیامبر اکرم(ص) به دیپلماسی سیاسی و اولویت دادن گفت‌وگو بر جنگ و خشونت است. در ماجرای صلح حدیبیه، پیامبر اسلام(ص) پس از صلح با مشرکان مکه، زمینه تسریع گسترش ندای اسلام در سراسر جهان را فراهم نمود و در نهایت نیز با همین روش مسالمت‌آمیز مشرکان مکه را به تسلیم واداشت
حفظ عزت مسلمین
بر اساس قاعده «الاسلام یعلو و لایعلى علیه» که رسول خدا(ص) فرمودند: «اسلام علو دارد و هرگز چیزی بر آن برتری پیدا نمی‌کند.»(وسائل الشیعه، ج 26، ص 125) حفظ عزت مسلمین خط قرمز در دیپلماسی است و دولت اسلامی در روابط خارجی خود هرگز نباید به گونه‌ای عمل کند که به عزت نظام اسلامی خدشه‌ای وارد شود. برای حفظ عزت، رعایت اصل احترام متقابل در روابط خارجی به‌عنوان یک اصل پذیرفته شده در روابط بین‌الملل حائزاهمیت است. رسول خدا(ص) از همان ابتدای تشکیل حکومت، بر اساس همین اصل به‌دنبال ایجاد ارتباط مسالمت‌آمیز با دولت‌ها و ملت‌های سرزمین‌های مختلف با هدف پدید آوردن دنیایى به دور از شرک، ظلم و بی‌عدالتی برآمد. رعایت این اصل به‌ویژه در ارتباط کشور اسلامی با دولت‌ها و کشورهای غیرمسلمان از اهمیت بیشتری برخوردار است. در عین حال، قرآن کریم می‌فرماید: «خدا شما را از نیکى کردن و عدالت ورزیدن با آنان که با شما در دین نجنگیده‌اند و از سرزمین‌تان بیرون نرانده‌اند، باز نمى‌دارد. خدا کسانى را که به عدالت رفتار مى‌کنند دوست دارد.» (ممتحنه، 8)
در آیه 9 سوره نساء نیز آمده است: «فان اعتزلوکم فلم یقاتلوکم و القوا الیکم السلم فما جعل‌الله لکم علیهم سبیلاً؛ پس اگر از شما کناره‌گیری کردند و با شما پیکار ننمودند (بلکه) درخواست صلح دادند خداوند به شما اجازه نمی‌دهد که متعرض آنان شوید.» مفسران این آیه را درباره طایفه بنی مدلج می‌دانند که خدمت پیامبر(ص) در مدینه رسیدند و اظهار داشتند که ما نه با شما همصدا هستیم و نه بر ضد شما گام برمی‌داریم و پیامبر اکرم(ص) با آنها پیمان ترک مخاصمه بست.(تفسیر نمونه، ج 4، ص 54). شاید مهم‌ترین دلیل قطع رابطه جمهوری اسلامی ایران با امریکا را در چهارچوب همین اصل بتوان تحلیل کرد، زیرا امریکا هیچگاه از ظلم و دشمنی علیه ملت ایران رویگردان نبوده و به‌دنبال برقراری رابطه بر اساس احترام متقابل نیست.
مقاومت در برابر استکبار
اصل مقاومت در برابر استکبار، از آشکارترین اصول در سیره سیاسی پیشوایان معصوم(ع) و در رأس آنان پیامبر اسلام(ص) به شمار می‌رود. رمز موفقیت و پیروزی اسلام در جزیرةالعرب و سپس گسترش آن به مناطق دیگر، مقاومت سرسختانه رسول خدا(ص) در برابر کفار قریش و دشمنان اسلام بود. از این رو، این اصل را باید از مهم‌ترین اصول در سیاست خارجی نظام اسلامی به شمار آورد. قرآن کریم تنها راه مواجهه با پیشوایان پیمان‌شکن کفر را که بر هیچ عهد و پیمانی پایبند نیستند، ایستادگی و مبارزه با آنان تا زمان دست کشیدن‌شان از خصومت می‌داند (توبه، 12)؛ ضرورت مقاومت نظام جمهوری اسلامی در برابر استکبار به رهبری امریکا را می‌توان از همین اصل استنباط نمود. تجربه نیز نشان می‌دهد دولت‌هایی که تسلیم زیاده‌خواهی‌های امریکا شده‌اند، متحمل خسارات بیشتری شده‌اند و در واقع به تعبیر مقام معظم رهبری، هزینه سازش بسیار سنگین‌تر از مقاومت است.
حفظ منافع و مصالح امت اسلامی
در اسلام رعایت مصالح مسلمین از اهمیت فراوانی برخوردار است. لذا یکی از اهداف سیاست خارجی نظام اسلامی، حفظ مصالح و منافع امت اسلامی است. آرمان نهایی اسلام دربارۀ مناسبات انسانی، رسیدن به «امّت واحد بشری» است اما پیش از تحقق این آرمان، مسلمانان در هر نقطه از جهان عضوی از امت اسلامی تلقی می‌‌شوند
در اسلام رعایت مصالح مسلمین از اهمیت فراوانی برخوردار است. لذا یکی از اهداف سیاست خارجی نظام اسلامی، حفظ مصالح و منافع امت اسلامی است. آرمان نهایی اسلام دربارۀ مناسبات انسانی، رسیدن به «امّت واحد بشری» است اما پیش از تحقق این آرمان، مسلمانان در هر نقطه از جهان عضوی از امت اسلامی تلقی می‌‌شوند. از این رو، منافع نظام اسلامی منطبق بر مصالح امت اسلامی خواهد بود.
سیره سیاسی پیشوایان معصوم(ع) بر اساس توجه به مصالح امت اسلامی شکل گرفته و این مهم‌ترین هدفی است که در تمام مراحل زندگی سیاسی آن بزرگواران مشاهده می‌شود. اقدام به جنگ یا صلح، انعقاد قراردادها و پیمان‌ها با دشمنان اسلام از سوی پیامبر اکرم(ص)، امام علی(ع) و امام حسن مجتبی(ع) و... همه در راه حفظ مصلحت امت اسلامی انجام می‌گرفت. عقد قرارداد صلح رسول‌خدا(ص) با طوایف بنی ضمره و بنی اشجع، صلح حدیبیه با کفار مکه، همچنین پذیرش صلح با معاویه از سوی حضرت علی(ع) و امام حسن(ع) همگی در راستای حفظ منافع و مصالح جامعه و نظام اسلامی بود. بر این اساس، می‌توان معیار حق بودن سیاست‌ها و جهت‌گیری‌های جهانی نظام اسلامی را دیپلماسی در راستای منافع و مصالح امت اسلامی توصیف کرد.
حفظ کرامت انسانی
با توجه به تأکید اسلام بر کرامت انسانی، حق مصونیت سفرا از نخستین اصول دیپلماتیک در اسلام است که مورد سفارش رسول‌خدا(ص) بود؛ ایشان هرگز اجازه نمی‌داد امنیت سفرای سیاسی و گروگان‌ها به خطر افتد. آن حضرت نه تنها برای سفرای سیاسی مصونیت قائل بود که با آنان برخورد اخلاقی مناسب داشت و سفرا را مورد تکریم و احترام خاص قرار می‌داد و هنگام بازگشت، هدایایی نیز برای ایشان در نظر می‌گرفت.
توصیه به رعایت اخلاق دیپلماتیک در منطق اسلام، همه مخاطبان نظام اسلامی حتی کافران و دشمنان اسلام را نیز شامل می‌شود؛ چنانکه خداوند وقتی به موسی و هارون فرمان می‌دهد به سوی فرعون طغیانگر بروند و او را به راه حق فراخوانند، به آنان سفارش می‌کند با زبان نرم و محترمانه با فرعون سخن بگویند: «اذهبا الی فرعون انه طغی فقولا له قولا لینا لعله یتذکر او یخشی.» (طه، 43-44) علامه طباطبایی ذیل تفسیر این آیه رعایت این اصل را از ضروری‌ترین آداب اخلاق دیپلماتیک در دعوت دشمنان به اسلام می‌داند.(المیزان، ج 14، ص 154)
/انتهای پیام/
منبع: روزنامه ایران
