نگاه شما به عنوان کارشناس رسانه به فضای مجازی که روزبهروز هم در حال گستردگی و تنوع است، چیست؟
امروز فضای سایبری با سرعت زیادی در حال پیشرفت است و باید این را بدانیم که فضای سایبری برای آنهایی که اقتضائات آن را درک نکردهاند، یک فضای کاملاً بدون مرز و ناامن است. با نرمافزارهایی که در گوشیهای هوشمند نصب میشود رصد و پایش کاربران در همه دنیا به طور مستمر انجام میشود. سرویسهای مکانمحور در حال رصد توانمندیهای اقتدارافزای جامعه در پوشش فریبنده و جذاب فناوری سایبری هستند. شبکههای اجتماعی به اَبرگراف تعاملات جامعه دست پیدا کردند و کسی از رصد پنهان نیست. همچنین محتواهای نادقیق، مغرضانه و دستکاری شده به مراجع کاذب و معتبر تبدیل شدهاند. پس به هر محتوایی نمیتوانیم اعتماد کنیم. موتورهای جستوجوگر در حال جهتدهی به فکر و اندیشه کاربران، مهندسی و مدیریت جامعه هستند، مرورگرها نیز همه ارتباطات جوامع را رصد میکنند.
پس با وجود این ورود به فضای مجازی را نباید سطحی و ساده انگاشت؟
بله دقیقاً، مگر اینکه این فضا را بشناسیم و بتوانیم با استفاده و رژیم مصرف درست آن را برای خود تعریف کنیم و به این وسیله نگذاریم همه اطلاعات به خصوص اطلاعات محرمانه و کلیدی خود، خانواده و جامعه به دست آنها بیفتد، چون چه بخواهیم یا نخواهیم فضای سایبری جای امنی نیست و هیچ گوشه امنی در این فضا وجود ندارد، بنابراین باید مراقبت باشیم چه اطلاعاتی را در این فضا رد و بدل میکنیم، بچههای ما هم باید یاد بگیرند که اگر مراقب نباشند در سالهای آتی هنگام استخدام حتماً شرکتها یکی از استعلامهایشان، استعلام از فضای مجازی خواهد بود و با استفاده از همین دادهها به راحتی میتوانند بفهمند فرد مورد نظر در چه سطح علمی و فکری است و چه شخصیتی دارد که در زندگی کاری و اجتماعی آنها تأثیرگذار خواهد بود.
سواد رسانهای چقدر برای فعالیت در این فضا میتواند یاریرسان باشد؟
بدن ما برای زنده ماندن نیاز به غذا و خوراک و آشامیدنی دارد، با این حال نمیتوانیم هر چیزی را بخوریم و بیاشامیم، چون سلامتیمان به خطر میافتد. ما باید فواید و مضرات مواد غذایی را بدانیم مثلاً کالری، قند و چربی و ببینیم آیا با شرایط جسمی ما سازگار است یا خیر، در فضای سایبری هم نیاز به یک رژیم هوشمند و درست است و باید بدانیم چه چیزی به چه میزان و از کجا دریافت میکنیم. در غیر این صورت دچار آسیب و ضررهای زیادی میشویم، لذا سواد رسانهای دقیقاً به ما کمک خواهد کرد تا بهترین رژیم مصرف اینترنت را برای خود و خانواده انتخاب کنیم، لذا قبل از ورود به دنیای مجازی لازم است فضای سایبری را بشناسیم و مدیریت کنیم که این مستلزم یادگیری سواد رسانهای است.
این مدیریت چه شاخصههایی دارد؟
با رعایت دو قاعده طلایی میتوان قوای مدیریتی برای استفاده از فضای مجازی را تقویت کرد. اولین قاعده، استفاده مشروط و دوم استفاده محدود است. این دو اصل میتواند به ما کمک کند که تا حدود زیادی بر این دنیای مجازی بیدر و پیکر کنترل داشته باشیم. اصولاً مشروط و محدود عمل کردن درهمه زمینهها لازم است و به نفع خود ماست. اینکه مشروط به حیطه مذهبی، اخلاقی و قانونی باشیم و در فضای مجازی اولویتهای واقعی را بشناسیم و رعایت کنیم به نفع خود ماست. مثلاً در فضای مجازی خانواده را اولویت بدهیم، تکلفمحوری را برای فرزندان مقدم بدانیم و رشد و اعتلای آنها را مشروط کنیم و محدود به زمان و مکان و قیمت و قوانین اینترنت باشیم. اینکه در چه زمانهایی اینترنت آزاد یا ممنوع است یا در چه مکانهایی باید یا نباید استفاده کرد یا هزینه را در نظر بگیریم که اگر تمام شود دیگر این ماه اینترنت نداریم. با این قواعد به فرزندانمان نظم در استفاده و قانون را میآموزیم تا مراقب باشند و اینترنت را مدیریت کنند.
هدف از سواد رسانهای چیست؟
انسان وقتی وارد فضای بدون مرز مجازی جهانی میشود که حدود و امنیتی ندارد، باید مجهز و با شناخت لازم باشد، والا آسیب میبیند. سواد رسانهای یک مهارت است تا بدانیم چه مقدار و چه زمان و چه مکانی از اینترنت استفاده داشته باشیم و در میان باران اطلاعات درست و غلط فضای مجازی، واقعیت را تشخیص بدهیم و نیازهای واقعی را دنبال کنیم، چون هیچ چیزی در این فضا معلوم نیست و هیچ جای امنی هم ندارد تا در آن پناه ببریم، پس سواد رسانهای بسیار لازم است.
چند سالی میشود که گوشیهای هوشمند و اینترنت در کشور رواج پیدا کرده است، به طوری که سن استفاده از آن هم پایین آمده است، پس چرا زودتر از اینها سواد رسانهای مطرح و اجرایی نشد؟
بله سواد رسانهای باید زودتر از اینها در کشور اجرایی میشد نه اینکه بگذارند اینترنت گسترش و عمومیت پیدا کند و بعد از آن به فکر آموزش رسانه، سواد و مهارت آن باشیم، متأسفانه بعضاً مسئولان ناکارآمد در این حوزه مسئولیت داشتهاند که همین باعث شده است با وجود توصیههای مکرر مقام معظم رهبری درباره فضای مجازی و ناامنی آن کار چندانی انجام ندهند، حتی شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای عالی فضای مجازی هیچ کاری نتوانستند در این راستا انجام بدهند، همین باعث شد تا امروز چوب کمکاری و اهمالورزی آنها را بخوریم هم فضای آشوب و اغتشاش ایجاد شود و هم فضای مجازی برای فرزندان ما خطرناک و ناامن گردد.
اعتیاد به اینترنت در روند شکلگیری شخصیت نوجوان چه تأثیری دارد؟
نمونه بارز آن اغتشاشات اخیر بود که بیشتر، نوجوانان را درگیر کرد. نوجوانانی که غرق در بازیهای مجازی بودند، در جامعه میخواستند آن را پیاده کنند؛ معتادانی که حتی به کشتن هموطن خود هم رسیدند. متأسفانه اعتیاد به اینترنت و بازیهای آن شاید مانند سایر اعتیادها به چشم نیاید، اما بسیار خطرناکتر است. برای همین باید به فکر چاره باشیم و جلوی این اعتیاد خطرناک را بگیریم. با توجه به اینکه سن استفاده از اینترنت هم خیلی پایین آمده است و کودکانمان از همان سنین پایین از این فضا استفاده میکنند، لذا حتماً روی شکلگیری شخصیت آنها تأثیر زیادی دارد.
با این حال چرا پیامرسانهای خارجی کامل بسته و فیلتر نمیشوند تا کنترل فضای مجازی بهتر صورت بگیرد؟
اهمالورزی مسئولان نسبت به فضای مجازی عواقب زیادی داشته است، البته من شخصاً مخالف فیلترینگ هستم، منتها معتقدم باید یک شبکه ملی قوی و خوبی داشته باشیم تا نیازهای داخلی برآورده شود و پیامرسانهای خارجی کنترل قانونی بشوند، به این صورت نیازهای واقعی افرادی که با آن کار میکند برآورده میشود.
طبق آمار افرادی که از اینترنت بینالملل درست استفاده میکنند ۵ تا ۶ درصد هستند، لذا اصلاً نیاز به قطع کردن کامل آنها نیست، چون هزینههای سنگینی دربردارد، ولی باید سواد رسانهای را در جامعه نهادینهسازی کنیم تا از همان دوران کودکی که افراد گوشی هوشمند در اختیار دارند، سواد آن را هم داشته باشند، درست مثل سواد خواندن و نوشتن مدرسه که الزامی است. سواد رسانهای هم برای فضای مجازی الزامی باشد، وگرنه با فیلترینگ کار درست نمیشود. همه این اتفاقات نیاز به جدیت و حمیت انقلابی و اساسی از سوی مسئولان در این حوزه دارد.
چرا مسئولان فضای مجازی مورد بازخواست قرار نمیگیرند؟
اینکه مسئولان کمکار و متخلف باید بازخواست بشوند امری درست و اصولی است و این را باید مطالبه کرد. ما زمانی برای اینکه آذریجهرمی بازخواست شود از راه قانونی و با مطالبهگری جدی نامهنگاری و چندین هزار امضا جمع کردیم تا او را به خاطر اهمالهایی که در فضای مجازی داشت بازخواست کنند. این را بدانید تا وقتی مطالبه عمومی بحق و قانونی نباشد، تأثیری نخواهد داشت. باید برای حل مشکلات و ولنگاری در فضای مجازی درست تشکیلاتی و قانونی مطالبهگری کرد.
