گروه فرهنگ و هنر «سدید» مهسا مولائی پناه: جایگاه و اهمیت نوروز زمانی بیشتر می‌شود که دریابیم علی‌رغم فراز و نشیب‌های فراوان و حوادث بیشماری که در طول تاریخ برای ایران رخ داده، این جشن همچنان با صلابت و شکوه به حیات خود ادامه می‌دهد و مردمان با شور و شوقی وصف ناپذیر برای انجام مراسم این جشن از هفته‌ها قبل به استقبال آن رفته و تدارک می‌بینند.
در حقیقت نوروز از مهمترین جشن‌هایی است که در میان ایرانیان و به عبارت بهتر تمام ملت‌ها برقرار مانده و از گذشته‌های دور تا امروز اعتبار و منزلت اجتماعی خود را حفظ کرده است. صرف نظر از این که نوروز جشنی چند روزه و گسترده و با تمهیدات ویژه است، از مرز‌های جغرافیایی و فرهنگی یک کشور و ملت خاص (ایران و ایرانیان)، فراتر رفته و قلمرو انسانی و جغرافیایی وسیعی را در برمی‌گیرد.
در حقیقت جشن‌هایی مانند نوروز که ریشه‌های طبیعی دارند، از فرهنگ و تاریخ و آداب و رسوم و زندگی مردم جدا نبوده و بزرگان هر ملت و مذهب در طول تاریخ زندگی انسان از این معنا سخن‌ها گفته‌اند. مثلا ابوریحان بیرونی از نوروز بزرگ یا خرداد روز از ماه فروردین (سومین روز ماه فروردین) به عنوان «روز برات» یاد می‌کند که در این روز سرنوشت و مقدرات مردم و حوادث سال از سوی خداوند و خلیفه خداوند به روی زمین تعیین می‌شود. توجه به تفاوت‌های برگزاری مراسم نوروز در ملت‌های مختلف، سبب می‌شود، دریافتی همه‌جانبه و صحیح از هویت مادی و معنوی این آیین مهم داشته باشیم. همچنین بدیهی است که از این طریق، نقاط ضعف و قوت پاسداشت این عید در کشورمان ایران مشخص خواهد شد. در ادامه به نحوه برگزاری نوروز در ایران و از تفاوت‌های آن با ملل دیگر به طور مختصر اشاره می‌شود.
تفاوت در برگزاری آیین‌های زمان نوروز:
۱- تفاوت در چیدن سفره هفت‌سین و برگزاری مراسم تحویل سال
محتوای سفره و نحوه اجرای مراسم تحویل سال از جمله آیین‌هایی است که اگرچه به ظاهر در اغلب کشور‌های حوزه تمدنی ایران برگزار می‌شود، اما در نحوه اجرای آن تفاوت‌هایی در این مناطق دیده می‌شود. در خانواده‌های ایرانی از اولین دقایق تحویل سال نو، سفره هفت‌سین بر روی زمین یا میز پهن می‌شود و تا روز سیزدهم نوروز جمع نمی‌شود. به طور کلی سفر نوروزی نقش مهم و برجسته‌ای در ایجاد وحدت و وفاق همبستگی میان اعضای خانواده ایفا می‌کند.
جشن‌های مخصوص آغاز نوروز در همه کشور‌های حوزه تمدنی ایران برگزار نشده و در کشور‌هایی هم که برگزار می‌شود نحوه برگزاری آن کاملا متفاوت است. مثلا در کشوری مثل افغانستان این آیین جنبه کاملا مذهبی به خود گرفته در حالی که در میان کرد‌های عراق و ترکیه جنبه اسطوره‌ای دارد
۲- تفاوت در نحوه برپایی و اجرای جشن‌های مخصوص در روز اول نوروز
جشن‌های مخصوص آغاز نوروز در همه کشور‌های حوزه تمدنی ایران برگزار نشده و در کشور‌هایی هم که برگزار می‌شود نحوه برگزاری آن کاملا متفاوت است. مثلا در کشوری مثل افغانستان این آیین جنبه کاملا مذهبی به خود گرفته در حالی که در میان کرد‌های عراق و ترکیه جنبه اسطوره‌ای دارد.
در هندوستان هم ماهیت این جشن متفاوت از دیگر کشور‌های حوزه تمدنی ایران است. مثلا جشن هولی (جشن رنگ‌ها) در هندوستان در حقیقت همان جشن نوروز است که آیین آن طی دو روز در فصل بهار برگزار می‌شود. هولی (جشن رنگ‌ها) از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین جشن‌های هند است که همه ساله برگزار می‌شود و نشانه زنده شدن طبیعت، فرارسیدن فصل بهار و پیروزی نیکی بر بدی است. مردم از تمام طبقات اجتماعی با پاشیدن آب‌های رنگی یا پودر رنگی به یکدیگر این آیین را با شور و شادی برگزار می‌کنند.
نکوداشت عید نوروز در ایران و رسانه همگانی، به چند برنامه زنده صدا و سیمایی و نظرسنجی و تبلیغات خلاصه شده و از پاسداشت همگانی و ملی آن در قالب مراسم رسمی و حضوری اثری دیده نمی‌شود مگر در میان برخی اقوام ایرانی که همچنان آداب و رسوم همدلانه خود را حفظ کرده‌اند، اما باز هم به صورت خانوادگی و خصوصی و نهایتا به شکلی در فضای مجازی یا غرفه‌های شهرداری در سطح شهر خود را نشان می‌دهند
در تاجیکستان، ترکمنستان و آذربایجان هم این جشن با وسعت و ابعاد متفاوت برگزار می‌شود که هم دربرگیرنده محتوای مذهبیست و هم اسطوره‌ای؛ ضمن این که نوروز به صورت عمومی در ایران برگزار نمی‌شود و مردم بیشتر به صورت خصوصی و خانوادگی این عید را جشن می‌گیرند. نهایتا نکوداشت عید نوروز در ایران و رسانه همگانی، به چند برنامه زنده صدا و سیمایی و نظرسنجی و تبلیغات خلاصه شده و از پاسداشت همگانی و ملی آن در قالب مراسم رسمی و حضوری اثری دیده نمی‌شود مگر در میان برخی اقوام ایرانی که همچنان آداب و رسوم همدلانه خود را حفظ کرده‌اند، اما باز هم به صورت خانوادگی و خصوصی و نهایتا به شکلی در فضای مجازی یا غرفه‌های شهرداری در سطح شهر خود را نشان می‌دهند.
در ادامه مثال‌هایی از برگزاری جشن نوروز به صورت عمومی در کشور‌های تاجیکستان و هندوستان می‌آوریم تا تفاوت محسوس جنبه خصوصی و عمومی پاسداشت عید نوروز مشخص شود:
آغاز اولین روز سال نو، در تاجیکستان با صدا‌های کرنی، سرنا و فلوت است که مردم را به تجلیل از این جشن فرا می‌خوانند. مردم در وسط میدانی که مراسم تجلیل از نوروز در آن برگزار می‌شود، آتشی روشن کرده و به نیت امید به زندگی بهتر و دوری از بدی‌ها، تمام شرکت‌کنندگان در مراسم گرد آن چرخیده و در گوشه دیگر میدان، آوازخوان‌ها اشعار نوروزی می‌خوانند.
در تاجیکستان رسم‌ها و بازی‌های نوروزی مختلف بوده و تجلیل نوروز را نمی‌توان بدون برگزاری بازی‌ها و مسابقات کشتی، اسب‌سواری، تیراندازی با کمان و رها کردن کبوتران و... تصور کرد. در ایام این جشن باشکوه، اسب‌سواران از تمام نقاط تاجیکستان در محل خاصی جمع شده و مراسم بزکشی که یکی از پرطرفدارترین ورزش‌های مردم در این جشن هست را انجام می‌دهند. بهترین کشتی‌گیران از تمام نقاط تاجیکستان و کشور‌های همسایه به این منطقه سفر کرده تا مراسم کشتی را به طور باشکوهی برگزار کنند. همه این بازی‌ها تا پاسی از شب ادامه پیدا می‌کند. در روز دوم هم از صبح زود شادی و سرور در گذرگاه‌های ده و کوچه‌ها آغاز می‌شود و تا آخر روز دوام دارد.
پختن غذا‌های نوروزی توسط زنان از مهمترین عناصر جشن نوروز در تاجیکستان است. در روز عید نوروز تهیه انواع مختلف غذا از قبیل نان‌های مخصوص تنوری، نان شیرمال، نان راچله، کماچه، نان سمرقندی و انواع مختلف سمبوسه و شیرینی‌ها، حلوای کاردچ و حلوای کنجدی بر عهده زنان تاجیک گذاشته می‌شود. آش بریده (آش رشته) که با سبزیجات تازه آماده می‌شود از دیگر مراسم نوروزی تاجیکان است. زنان با آرد، حبوبات و مواد خوراکی دیگر، آش بریده می‌پزند.
در هندوستان هم جشن بهاران در سراسر کشور انجام می‌شود و تقریبا همه مردم در آن شرکت کرده و از نمایش‌هایی با حیوانات گرفته تا بازی‌ها و ورزش‌های سنتی و اصیل در سطح کشوری و بین‌المللی اجرا می‌شود. مانند: کشتی، دو و میدانی، هاکی، فوتبال، تنیس، اسب‌سواری و اسب‌دوانی و مهم‌تر از همه نیزه بازی و کبدی، تئاتر، آکروبات و بازی‌های دیگر در آن جشن دیده می‌شوند. در این موقع از سال دسته‌های سرود و آهنگ و رقص‌های محلی هم در همه‌جا قابل رویت هست.
گروه‌های مختلف شیعی در هندوستان هم که ولایت حضرت علی (ع )را با نوروز همزمان می‌دانند و به این صورت به نوروز جنبه مذهبی دادند، پرچم‌های بلند رنگارنگ دست گرفته، در یک میدان وسیع (که معمولا فضای سبز یا چمن است) دور هم جمع شده و به رقص و پایکوبی می‌پردازند و تمام روز تا عصر را به همین صورت می‌گذرانند. مردم به هم تبریک گفته و در نزدیکی‌های غروب به خانه‌هایشان برمی‌گردند. شب را هم به دیدار با خانواده‌ها می‌پردازند
گروه‌های مختلف شیعی در هندوستان هم که ولایت حضرت علی (ع )را با نوروز همزمان می‌دانند و به این صورت به نوروز جنبه مذهبی دادند، پرچم‌های بلند رنگارنگ دست گرفته، در یک میدان وسیع (که معمولا فضای سبز یا چمن است) دور هم جمع شده و به رقص و پایکوبی می‌پردازند و تمام روز تا عصر را به همین صورت می‌گذرانند. مردم به هم تبریک گفته و در نزدیکی‌های غروب به خانه‌هایشان برمی‌گردند. شب را هم به دیدار با خانواده‌ها می‌پردازند و مهمانی می‌دهند. به صورت کلی آن‌چه در سراسر شبه قاره هند برگزار می‌شود، همان شیوه همگانی است که تقریبا ۱۵ روز اول بهار ادامه داشته و بعد از آن، چون هوا کم کم گرم و گرم‌تر می‌شود، مردم به زندگی عادی می‌پردازند.
در نهایت اینکه...
جشن نوروز که همواره میان ایرانی‌ها دارای هویت طبیعی و دینی بوده، امروزه در دید و بازدید‌های خانوادگی و خصوصی، برنامه‌های تلویزیونی، فضای مجازی و غرفه‌های فرهنگی شهرداری خلاصه شده است در حالی که با ملاحظه تفاوت برگزاری این جشن در کشور‌های دیگر شاهد هستیم که از هویت معنوی و مادی این جشن بهره‌های صحیح‌تر گرفته می‌شود. یکی از این بهره‌های بزرگ، ایجاد همدلی و وحدت اجتماعی بین اقسام عقاید و فرهنگ‌ها در یک ملت است.
منابع:
بلوک‌باشی، علی، ۱۳۸۱؛ نوروز، جشن نوزایی آفرینش، چ ۳، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
نوحه‌خوان، محمدحسین، ۱۳۸۴، از عید نوروز چه می‌دانید؟، تهران: مدین.
رضی، ه، ۱۳۸۲، گاه‌شماری و جشن‌های ایران باستان: پژوهش و نوشته‌ها، ویرایش سوم، تهران: فروهر
بازنمایی‌های هویتی و آیینی نوروز در کشور‌های حوزه تمدنی ایران، بهار سازمند
بررسی جشن باستانی نوروزو انعـکاس آن در هنر دوران هخامنشی و ساسانی؛ مهتاب مبینی، زهره منصور جاه
حسینی اسفیدواجانی، ۱۳۷۲؛ آداب و رسوم نوروزی در میان تاجیکان آسیای مرکزی، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، س ۲، ش ۳، زمستان
شاه‌آرا، اصل بیگم منظر، ۱۳۸۵؛ نوروز در بدخشان تاجیکستان؛ ماهنامه چشم‌انداز ارتباطات فرهنگی، سال جدید، ش ۲۲، فروردین ۱۳۸۵
ابراهیم‌آوا، تحفه، ۱۳۸۲؛ نقش زن در نوروز تاجیکستان، مجموعه مقاله‌های دومین همایش منطقه‌ای نوروز، تهران: پژوهشکده مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی کشور.
تارتار، محمدرضا، ۱۳۸۵، بررسی تطبیقی مراسم نوروز در ایران و هند، ماهنامه چشم‌انداز ارتباطات فرهنگی، سال جدید، ش ۲۲، فروردین ۱۳۸۵.
بقایی (ماکان)، محمد، ۱۳۸۵؛ گردونه نوروز در گذر زمان، ماهنامه چشم‌انداز ارتباطات فرهنگی، سال جدید، ش ۲۲، فروردین ۱۳۸۵.
/انتهای پیام/
