از سیر تا پیاز مقوله‌ای به نام مهاجرت

گروه جامعه و اقتصاد «سدید»؛  مهاجرت یک انتخاب است. انتخابی که گاهی دردناک و البته گاهی هم با رضایت فرد مهاجر همراه می‌شود. از هر مبدأ و هر مقصدی در جهان و با انگیزه‌های گوناگون این اتفاق می‌افتد. فرد مهاجر گاهی با کوهی از امید و انگیزه برای رشد و ترقی و گاهی هم برای فرار از وضعیت فعلی، هر چه دارد را در یک چمدان می‌ریزد و ترک وطن می‌کند. در این یادداشت با صفر تا صد مقوله مهاجرت با تأکید بر وضعیت ایرانی و ایرانی در این مقوله مواجه خواهیم شد.

معنی مهاجرت

مهاجرت به آن معناست که فرد یا افرادی بنا به اجبار یا با اختیار خود و برای ایجاد بهبود در وضعیت زندگی یا شغلی یا برای ادامه تحصیل و... از یک مکان به مکانی دیگر بروند.

در لغت، مهاجرت به معنی ترک‌کردن زادگاه، کوچ کردن، هجرت‌کردن، از جایی به جای دیگر رفتن، ترک‌کردن یک مکان و رفتن به مکان دیگر و در آنجا منزل‌کردن، رفتن به مکانی دیگر و اقامت‌کردن در آنجا گفته می‌شود.

دلایل مهاجرت

مردم به دلایل مختلف دست به مهاجرت می‌زنند که از آن جمله می‌توان به شرایط نامساعد زندگی، مشکلات جسمی، مسائل روحی و روانی، موضوعات سیاسی، فقر و درماندگی، کمیاب‌بودن مواد غذایی، بروز جنگ و خونریزی، نبود امنیت و شغل، وجود مصیبت، رنج، گرفتاری و... اشاره کرد.

از دیگر دلایلی که می‌تواند زمینه ایجاد مهاجرت را پدید آورد، وجود تجهیزات، امکانات و شرایط مناسبی است که سبب می‌شود شود تا افراد برای به‌دست‌آوردن آنها دست به مهاجرت و ترک وطن بزنند. این شرایط می‌تواند شامل مسائل اقتصادی، موقعیت پیشرفت و سرمایه‌گذاری، زمینه مناسب برای تهیه مسکن، وجود آزادی از ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و برخورداری از خدمات بیشتر و... باشد.

چه کسانی بیشتر مهاجرت می‌کنند؟

از جمله کسانی که به کشورهای دیگر مهاجرت می‌کنند می‌توان به پنج گروه اشاره کرد؛ دانشجویان و فارغ‌التحصیلان، پزشکان و پرستاران، کارآفرینان و مدیران ارشد، مدیران میانی و کارکنان.

از بیشترین دلایلی که سبب مهاجرت دانشجویان و فارغ‌التحصیلان می‌شود، بی‌ثبات بودن وضعیت اقتصادی، نداشتن امید و انگیزه برای آینده، وجود مفاسد اقتصادی و...است. در این میان، بهره‌مندی از کیفیت در زندگی و نبود تبعیض در جامعه از دیگر دلایلی است که در کنار موضوعات پیشین، در میان پرستاران و پزشکان به چشم می‌خورد. 

کارآفرینان دلایل دیگری مثل فقدان انضباط و قانون‌مندی، داشتن استرس برای آینده فرزندان، تحریم بودن کشور و نوسان پرتلاطم قیمت ارز و تورم بالا را به عنوان پیش‌زمینه‌های مهاجرت مطرح می‌کنند.

علاوه بر موارد یاد شده، کارآفرینان دلایل دیگری مثل فقدان انضباط و قانون‌مندی، داشتن استرس برای آینده فرزندان، تحریم بودن کشور و نوسان پرتلاطم قیمت ارز و تورم بالا را به عنوان پیش‌زمینه‌های مهاجرت مطرح می‌کنند. 

اما کارمندان شرایطی دیگری را مورد تأکید دارند و آن پایین‌بودن سطح پرداخت حقوق و دستمزد است که با توجه به وجود تورم و افت و خیز شدید قیمت ارز که بر هزینه‌های جاری و معیشت زندگی در ایران اثرگذار است، اهمیت بسیاری دارد.

مهاجرت به دلیل ناامنی

در کنار این قشر از افراد، گروه‌هایی از مردم کشورها نیز هستند که از سر اجبار و به دلیل رانده‌شدن از سرزمین، جنگ و... به دیگر کشورها مهاجرت می‌کنند. نمونه این مورد را می‌توان در مردم میانمار مشاهده کرد که به دلیل سیاست‌های مداوم نسل‌کشی که دولت این کشور در منطقه روهینگیا علیه مسلمانان انجام می‌دهد، صورت می‌گیرد که سبب مهاجرت آنها به بنگلادش شده است.

از دیگر نمونه‌های بارز چنین مهاجرت‌هایی می‌توان از هجرت مردم سوریه و فلسطین به دیگر کشورها نام برد که به دلیل جمله اسرائیل به برخی از مناطق فلسطین از جمله غزه، حمله آمریکا به مناطق مختلف سوریه همچون ادلب و... اتفاق می‌افتد. همچنین جنگ میان طالبان و آمریکا طی چند سال اخیر و به دست گرفتن حکومت افغانستان توسط طالبان در حال حاضر، از دیگر مواردی است که زمینه مهاجرت مردم این کشور به دیگر کشورها را ایجاد کرده است. ناامنی به وجود آمده در موارد یاد شده نیز از دیگر دلایلی است که زمینه‌ساز مهاجرت به دیگر کشورها شده است.

مهاجرت؛ امری طبیعی یا غیرطبیعی؟

با توجه به اینکه انسان، موجودی رفاه‌طلب، ترقی‌خواه و همواره خواهان رشد است، بر این اساس، دور از ذهن نیست که به دنبال موقعیت‌ها و شرایطی باشد که بتواند زندگی بهتری را تجربه کند؛ بنابراین هر کجا که شرایط رفاهی بهتر و امکان درآمدزایی مناسب‌تری را بیابد، امکان اینکه به آن منطقه مهاجرت کند وجود دارد. 

مهاجرت امری طبیعی به شمار می‌رود و نمی‌توان آن را غیرطبیعی دانست.

از سوی دیگر، علاوه بر کسب موقعیت‌های شغلی، تحصیلی، درآمدزایی و رفاهی بهتر در دیگر کشورها برای مهاجران، گاه مسائلی چون نیاز به امنیت بیشتر، آسایش، آینده روشن به دور از هر گونه هراس و ناامیدی و... نیز می‌تواند سبب شود که بشر به محلی دیگر نقل‌مکان کند تا بتواند شرایط بهتری را تجربه کند. از این رو مهاجرت امری طبیعی به شمار می‌رود و نمی‌توان آن را غیرطبیعی دانست.

این موضوع امروزه به عنوان یک امر اجتماعی جهان‌شمول پذیرفته شده و همه کشورهای جهان را تحت‌تأثیر خود قرار داده است. به عبارتی مهاجرت سبب شده است که مرزهای جغرافیایی از بین برود.

مهاجرت غیرقانونی

مهاجرت غیرقانونی به این معنی است که فرد یا گروهی از افراد به صورت غیرقانونی یعنی بدون داشتن مجوز ورود به یک کشور یا همان روادید قانونی، وارد خاک آن شده و قوانین تعیین شده در آن را نقض کنند. در این مورد، حضور موقت یا غیرموقت فرد خاطی به کشور یاد شده اهمیتی ندارد و حداقل حضور یا اقامت وی نیز در خاک آن سرزمین نیز غیرقانونی تلقی می‌شود.

این شکل از مهاجرت که جنبه غیرقانونی دارد می‌تواند جنبه‌های مختلفی داشته باشد. فقدان امنیت جانی در کشور مبدأ، نداشتن آرامش روانی و روحی و یا شکلی از هر دو مورد می‌تواند از جمله دلایلی باشد که فرد بر اساس آن اقدام به مهاجرت غیرقانونی می‌کند.

معمولاً مهاجرت غیرقانونی از کشورهایی صورت می‌گیرد که وضعیت اقتصادی و سیاسی نامناسبی دارند و مردم آن حاضر می‌شوند با به جان خریدن مشکلات پیش رو، اقدام به مهاجرت کنند و به کشور دیگری بروند که شرایط سیاسی آزادانه‌تر و رفاه مالی بیشتری دارد. 

در ایران نیز طی ۴ سال گذشته موضوع تشکیل سازمان مهاجرت طرح و در دولت مصوب شد. این اقدام به آن منظور انجام شد تا به امور مهاجرانی که به صورت غیرقانونی در ایران حضور دارند رسیدگی شود و ساماندهی لازم به عمل آید

این نوع مهاجرت‌کردن معمولاً از طریق افرادی که به صورت قاچاق، گروهی را به کشور دیگر می‌برند روی می‌دهد و مسیری که به این منظور مورد استفاده قرار می‌گیرد نیز مسیری غیرمعمول است و سختی‌های راه، مشکلاتی همچون غرق‌شدن در دریا، اسیر شدن به دست افرادی که قاچاق اعضای انسان را انجام می‌دهند و... را به همراه دارد.

البته یادآوری این نکته نیز حائز اهمیت است که گاه فرد موردنظر به صورت غیرقانونی وارد کشور مقصد می‌شود و سپس از آن سرزمین درخواست پناهندگی می‌کند که پس از پذیرش این موضوع از سوی کشور مقصد، وی پناهنده محسوب می‌شود. در غیر این صورت و در صورت دستگیری فرد موردنظر، شخص دستگیرشده به کشور مبدأ بازگردانده می‌شود.

راه‌اندازی مراکز دولتی برای موضوع مهاجرت

دولت برخی از کشورها اقدام به راه‌اندازی مراکز مهاجرتی کرده‌اند که موضوع پذیرش درخواست مهاجران را مورد بررسی قرار دهند. از جمله این کشورها می‌توان به آمریکا اشاره کرد که درصدد راه‌اندازی مراکزی در کلمبیا و گواتمالا است تا به صورت متمرکز توسط متخصصان مهاجرت اداره شده و به موضوع مهاجرت رسیدگی شود.

در ایران نیز طی ۴ سال گذشته موضوع تشکیل سازمان مهاجرت طرح و در دولت مصوب شد. این اقدام به آن منظور انجام شد تا به امور مهاجرانی که به صورت غیرقانونی در ایران حضور دارند رسیدگی شود و ساماندهی لازم به عمل آید. بر این اساس، با همکاری وزارت امور خارجه، وزارت اطلاعات، سازمان اطلاعات سپاه، مرکز آمار ایران، فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، سازمان ثبت‌احوال کشور و سایر دستگاه‌های اجرائی، نسبت به ساماندهی، ورود، خروج، طرد، سرشماری، آمایش سرزمینی و ثبت‌احوال اتباع بیگانه، پناه‌جویان، مهاجران قانونی و غیرقانونی، به نحوی اقدام شود که تمام اطلاعات مهاجرین و اتباع بیگانه در یک پایگاه داده مرجع برخط و یکپارچه گردآوری شود و درگاه‌های بهره‌برداری از آن بر اساس ماده (۷) قانون مدیریت داده‌ها و اطلاعات ملی برای سایر دستگاه‌ها ایجاد شود.

همچنین IOM (سازمان بین‌المللی مهاجرت) که در سال ۱۹۵۱ تأسیس شد، سازمان بین‌دولتی پیشرو در زمینه مهاجرت است و با شرکای دولتی، بین‌دولتی و غیردولتی همکاری نزدیک دارد. در سراسر کشورها، IOM با همکاری نزدیک با نهادهای دولتی ملی و محلی، آژانس‌های غیردولتی، سازمان‌های اجتماعی و جامعه کمک‌کننده برای رسیدگی به چالش‌های مبرم و پیچیده در مدیریت مهاجرت، برای پاسخگویی به نیازهای ایجاد شده توسط شرایط اضطراری بشردوستانه در کشور و تضمین بهبود شرایط زندگی برای جوامع آسیب‌پذیر فعالیت می‌کند. فعالیت این سازمان، کمک‌رسانی به ساماندهی افرادی است که در دوره جنگ جهانی دوم خانه و کاشانه خود را از دست دادند و آواره شدند. مقر این سازمان نیز در ژنو سوئیس قرار دارد.

شروع به فعالیت سازمان امور پناهندگی نروژ در دیگر کشورها از سال ۲۰۱۲ نیز موضوعی است که به بحث مهاجرت و پناهندگان مربوط می‌شود. بهبودبخشی به شرایطی که رویکرد حمایت گونه دارد، در اختیار گذاشتن خدماتی که جنبه هم‌نوع دوستانه دارد و... از جمله فعالیت‌هایی است که این سازمان انجام می‌دهد.

اداره فدرال مهاجرت و پناهندگان آلمان با نام اختصاری BAMF نیز مرکزی است که توسط این کشور در شهر نورنبرگ راه‌اندازی شده است. این اداره موارد مهاجرت به آلمان را مورد رسیدگی قرار می‌دهد. ثبت اطلاعات هویتی، بازگرداندن مهاجران و... از جمله موضوعاتی است که در این اداره به آنها رسیدگی می‌شود. این اداره با ادارات حامی پناهندگی در اروپا، شبکه و صندوق مهاجرت و ادغام پناهندگی نیز همکاری می‌کند.

پذیرش مهاجران نخبه در کشورها

یکی از دلایل نخبه‌پذیری در دیگر کشورها و ارائه‌دادن امتیازات ویژه به آنان، جذب افراد نخبه و هوشمند در سرزمین مقصد است. در اختیار گذاشتن منزل مسکونی، شغل و حقوق مناسب برای فرد نخبه‌ای که مورد پذیرش کشورهای پیشرفته قرار گرفته، به این دلیل است که فرد در همان کشور زندگی کرده و ازدواج می‌کند و پس از آن به فرایند فرزندآوری مبادرت کرده و عملاً به انتقال ژن‌های هوشمند و نخبه در آن کشور کمک می‌کند.

این موضوع سبب می‌شود که نسل‌های بعدی که در این کشور رشد و نمو می‌کنند، آینده بهتری را برای آن رقم بزنند و به صورت طبیعی اصلاح ژنتیک روی دهد و نسل‌های هوشمند و نخبه متولد و تولید شوند. در نتیجه، طی سال‌های آینده کشور به خودکفایی در بسیاری از زمینه‌ها می‌رسد و می‌تواند نیازهای خود را در داخل برآورده کند. در نتیجه چنین اقدامی، توسعه پایدار کشور موردنظر تقویت می‌شود و از سوی دیگر، سیاستمداران نیز توانسته‌اند ثروت عظیم ملی را که از مهم‌ترین منابع آن همین نیروی انسانی و نخبگان هستند، حفظ و به چندبرابر افزایش دهد.

یکی از کشورهایی که بستر پذیرش و جذب مهاجران نخبه را فراهم کرده، آمریکا است. این کشور به این قشر از افراد، اقامت دائم می‌دهد. برای دریافت ویزای نخبگان، محدودیت سن، سرمایه‌گذاری، انتقال سرمایه و مدرک تحصیلی ویژه نیاز نیست. 

یکی از کشورهایی که بستر پذیرش و جذب مهاجران نخبه را فراهم کرده، آمریکا است. این کشور به این قشر از افراد، اقامت دائم می‌دهد. برای دریافت ویزای نخبگان، محدودیت سن، سرمایه‌گذاری، انتقال سرمایه و مدرک تحصیلی ویژه نیاز نیست.

آلمان هم کشوری نخبه پذیر است و از مهاجرت این گروه از افراد استقبال می‌کند، اما کمبود و فقدان شرایط و امکاناتی که از سوی نخبگان مورد پذیرش است - همچون شرایط درآمدزایی مناسب، تجهیزات پژوهشی و... - سبب شده که برخی از نخبگان این کشور به آمریکا یا دیگر کشورهای اروپایی مهاجرت کنند.

در میان کشورهای مختلف، کانادا، آمریکا، آلمان، ترکیه و استرالیا بیش از سایر سرزمین‌ها اقدام به پذیرش نخبگان مهاجر دیگر ممالک می‌کنند. در این میان، استرالیا به دلیل شرایط مناسب برای سرمایه‌گذاری و شروع فعالیت‌هایی از نوع استارتاپ، کشوری است که تمایل زیادی برای مهاجرت به آن وجود دارد.

آمریکا نیز به‌عنوان پیشرفته‌ترین کشور جهان و برخورداری از امکانات مدرن، مهم‌ترین کشوری به شمار می‌رود که موضوع مهاجرت به آن مطرح است و نخبه‌پذیری نیز در برنامه‌های آن جای دارد.

آمار مهاجرت و مهاجران در جهان

بیش از ۲۳۰ میلیون نفر مهاجر در سراسر دنیا وجود دارد که این میزان برابر با ۳ درصد کل جمعیتی که روی کره زمین وجود دارد، می‌باشد. در این زمینه، کشورهایی که اقدام به پذیرش مهاجران می‌کنند از سال ۱۹۰۰ رشد چهار برابری داشته‌اند. به طوری که آمار این کشورها از ۵۰ به ۲۰۰ افزایش یافته است.

نگاه سطحی به این رشد چهار برابری در وهله اول گویای آن است که تعداد کشورهایی که مرز خود را به روی مهاجران گشوده‌اند، بیشتر شده است. آماری که از تعداد مهاجران در سطح جهان به‌دست‌آمده است، سالانه میزانی برابر با دست‌کم ۱۵ میلیون نفر را نشان می‌دهد. از میان این تعداد، ۶ میلیون به افرادی اختصاص دارد که به‌منظور فعالیت اقتصادی هجرت کرده‌اند. ۴ میلیون نفر را دانش‌آموزان تشکیل می‌دهند، ۳ میلیون نفر از این آمار مختص پناهنده‌ها و ۲ میلیون نفر را نیز افرادی تشکیل می‌دهند که بنا به مقاصد خانوادگی مهاجرت کرده‌اند. البته این نکته حائز اهمیت است که تعداد پناهندگان به دیگر کشورها در دهه ۹۰ میلادی رشد ۷۰ درصدی داشته است.

آمار مهاجران ایرانی

بنا بر آمار رصدخانه مهاجرت ایران، هر سال ۶۵ هزار نفر به طور متوسط از ایران به دیگر کشورها مهاجرت می‌کنند. از این میان، شش هزار نفر به افرادی اختصاص دارد که در حوزه کسب‌وکار فعالیت می‌کنند یا خود کارآفرین هستند. 

بنا بر آمار رصدخانه مهاجرت ایران، هر سال ۶۵ هزار نفر به طور متوسط از ایران به دیگر کشورها مهاجرت می‌کنند.

تعداد ایرانیان مستقر در کشورهای دیگر که زادگاهشان ایران است به دو میلیون نفر می‌رسد. از این تعداد، بیش از ۳۹۷ هزار نفر آمریکا را ترجیح می‌دهند. همچنین بیش از ۲۱۳ هزار نفر به کانادا مهاجرت می‌کنند. در انگلستان آمار مهاجران ایرانی طی سال ۱۴۰۱ برابر با ۸۳ هزار و ۵۳۱ نفر بوده است. ۲۰۳ هزار ایرانی نیز در همین سال به آلمان مهاجرت کردند. تعداد مهاجران به امارات متحده عربی نیز ۴۵۴ هزار نفر و مهاجرت‌کنندگان به ترکیه ۱۵۴ هزار و ۹۶۵ نفر در سال ۱۴۰۱ بوده است. استرالیا در رده بعدی قرار دارد و ۷۷ هزار و ۷۸۰ هزار مهاجر در این سال به آنجا مهاجرت کردند.

جایگاه ایران در مهاجرت دانشجویان

در میان کشورهای مختلف جهان، ایران رتبه هفدهم را در مهاجرت دانشجویان دارد. در این آمار، چین رتبه نخست را با یک میلیون و ۸۸ هزار و ۴۶۶ نفر دارد. سپس هند و ویتنام به ترتیب با بیش از ۵۱۶ هزار و ۱۳۲ هزار نفر در جایگاه دوم و سوم جای دارند. 

در میان کشورهای مختلف جهان، ایران رتبه هفدهم را در مهاجرت دانشجویان دارد.

آلمان، فرانسه، ایالات متحده آمریکا، کره جنوبی، نپال، قزاقستان، برزیل، ایتالیا، اوکراین، سوریه، نیجریه، عربستان سعودی و ترکمنستان نیز در جایگاه بالاتری نسبت به ایران در مهاجرت قشر دانشجوی خود دارند.

کشورهای مقصد مهاجران ایرانی

کشورهای مختلفی مقصد مهاجران ایرانی هستند که از آن جمله می‌توان به آمریکا، کانادا، ترکیه، انگلستان و... اشاره کرد. کشورهایی که در قالب اتحادیه اروپا هستند مانند فرانسه، آلمان، هلند، سوئد و... نیز از این جمله به شمار می‌روند. در این راستا می‌توان به کشور استرالیا نیز اشاره کرد. همچنین سوئیس، دانمارک، ایسلند، چین، عمان، بلژیک، قطر و امارات نیز جزء کشورهایی هستند که ایرانیان بیشترین مهاجرت را به آنها دارند. قبرس و پرتغال در کنار اتریش، استرالیا و کانادا، از کشورهایی هستند که شرایط مطلوبی را برای سرمایه‌گذاری اقتصادی ایرانیان دارند.

ایران از کدام کشورها مهاجر می‌پذیرد؟

رویکرد پذیرش نخبگان مهاجر در ایران صورت دیگری دارد. بیشتر افرادی که در ایران مورد پذیرش قرار می‌گیرند، از کشور افغانستان هستند که به دلایلی چون کسب درآمد بهتر، داشتن زندگی امن و... وارد ایران می‌شوند و یا به صورت غیرقانونی و یا با کسب مجوز اقامت در جمهوری اسلامی ایران زندگی می‌کنند.

در این میان عده‌ای از افغانستانی‌ها نیز ایران را به عنوان یک گذرگاه موقت می‌بینند که بتواند با پس‌انداز درآمد و کسب مدرک تحصیلی و زندگی بهتر، فرصتی را برای مهاجرت به کشوری پیشرفته برای خود فراهم کنند.

از دیگر سو، طی دوره‌ای مردم عراق، همسایه دیگر ایران نیز بنا به رانده‌شدن از سوی رژیم بعثی صدام حسین به ایران آمدند و در اینجا ساکن شدند. حضور این مردم در شهر مرزی اهواز نمود و بروز بیشتری داشت. کمتر دیده شده است که فردی نخبه از کشورهای دیگر وارد ایران شود و بخواهد در این کشور به صورت دائم یا دست‌کم برای مدت‌زمان کوتاهی اقامت داشته باشد.

البته می‌توان پذیرش دانشجویان دیگر کشورها در دانشگاه‌های ایران را به عنوان یکی از سیاست‌های دولت جمهوری اسلامی به این منظور دانست. در این حوزه می‌توان دانشجویانی از چین، سوریه، روسیه، افغانستان، فلسطین، عراق و... را مشاهده کرد.

فهرست منابع:

1. https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA
2. https://abadis.ir/fatofa/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA/
3. https://lamtakam.com/dictionaries/amid/38905/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA
4. https://imobs.ir/publication/show/1055
5. https://imobs.ir/publications/info-graph
6. https://imobs.ir/publication/show/1051
7. https://imobs.ir/publication/show/1055
8. https://www.khabaronline.ir/news/1745866/%D8%B4%D8%B4-%D9%85%D9%82%D8%B5%D8%AF-%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8%AC%D8%AF%D9%88%D9%84
9. https://unican.ae/the-most-popular-immigration-destinations/

/ انتهای پیام/