چرا احساس تعلق از خاک محافظت می‌کند؟
به گزارش «سدید»؛ در همه زمان‌ها، دولت‌ها و نظام‌های سیاسی همواره به همبستگی ملی میان اقشار گوناگون جامعه اهتمام ورزیده‌اند اما این اهمیت در زمان‌های جنگ به اوج خود می‌رسد جایی که وحدت ملی به یک سلاح سترگ بدل می‌شود.
همبستگی ملی همواره چشم امید نظریه‌پردازان ناسیونالیسم بوده و در سرزمین ما نیز در برهه حساس جنگ، این پیوند آهنین شکل گرفت و تبدیل به ضرورتی بدیهی و انکارناپذیر شد.
این همبستگی سترگ از یک سو جامعه را در برابر تهاجمات و تهدیدات امنیتی داخلی و خارجی محافظت می‌کند و از سوی دیگر با شعله‌ور ساختن حس تعلق به ایران اسلامی و ارتقای غرور ملی در دل‌های اقشار و گروه‌های مختلف زمینه‌ای برای حضور فعال و مؤثر آنان در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی فراهم می‌آورد.
این حقیقت بزرگ، انگیزه‌ای شد تا در این برهه حساس گفتگویی عمیق و تأمل‌برانگیز با رضا صفری شالی هیات علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی انجام دهیم.
تمامیت ارضی با رسانه‌های مسئول و مردم وفادار معنا می‌یابد
نقش احساس تعلق به وطن در حفظ تمامیت ارضی کشور چیست و چگونه در جامعه ایرانی نمود دارد؟
صفری‌شالی: مسئله حمایت از تمامیت ارضی کشور، ابعاد و زوایای گوناگونی دارد که از دیدگاه‌های مختلفی مانند امنیتی، استراتژیک، جغرافیای سیاسی (ژئوپلیتیک)، جامعه‌شناختی و حتی روان‌شناختی مورد بررسی قرار می‌گیرد. تأکید اصلی من بر بُعد جامعه‌شناختی این موضوع است؛ چرا که نخستین مسئله‌ای که از این منظر به ذهن می‌رسد احساس تعلق به وطن است.
براساس یافته‌های پژوهش‌های مختلف این احساس تعلق در میان ایرانیان همواره بالا بوده و افتخار به پرچم، سرزمین و هویت ملی جایگاه ویژه‌ای در میان آنان داشته است. این افتخار و تعلق‌خاطر در قالب هویت ملی و هویت ایرانی همواره نمود داشته و دارد.
از دیگر ابعاد مهم در این زمینه، وفاق و همدلی ملی است. با وجود تنوع قومی و فرهنگی در کشور اقوام مختلف در سطح ملی دارای اشتراکات و تفاهم‌هایی هستند که می‌توان آن را نوعی وفاق یا همبستگی ملی دانست. البته باید توجه داشت که عوامل مختلفی می‌توانند بر این همبستگی ملی در شرایط مختلف تأثیر بگذارند؛ یکی از مهم‌ترین این عوامل رسانه است.
رسانه‌ها چه نقشی در تقویت یا تضعیف همبستگی ملی ایفا می‌کنند و مسئولیت آن‌ها در شرایط بحرانی چیست؟
صفری‌شالی: رسانه‌ها می‌توانند نقشی مؤثر در تقویت یا تضعیف همبستگی ملی ایفا کنند اما نکته اساسی اینجاست که سیاست‌گذاران و حاکمیت باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که جریان‌هایی که به دنبال تضعیف همبستگی ملی هستند، نتوانند از خلأها و ضعف‌ها سوءاستفاده کرده و با شایعه‌پراکنی یا انتشار محتوای مخرب بر انسجام ملی لطمه وارد کنند.
در همین راستا نقش مدیریت اجتماعی رسانه‌ها به ویژه رسانه‌های داخلی بسیار کلیدی است. اگر این رسانه‌ها محتوای دقیق، سالم و متناسب با منافع ملی تولید نکنند، جریان‌های معارض می‌توانند با تولید محتوای تخریبی، انسجام اجتماعی را هدف قرار دهند و در بزنگاه‌هایی مانند بحران‌ها یا شرایط جنگی، احساس تعلق به وطن را در میان مردم کاهش دهند.
بنابراین رسانه‌های داخلی مسئولیت اجتماعی سنگینی دارند. مدیران و مسئولان این رسانه‌ها باید در تمامی شرایط به ویژه در مواقع بحرانی مانند جنگ یا بلایای طبیعی (از جمله زلزله و سیل) نقش خود را به خوبی ایفا کنند. تولید محتوای مؤثر، مقابله با شایعات و پرهیز از انتشار مطالب تفرقه‌افکنانه از جمله وظایفی است که رسانه‌ها باید به آن توجه ویژه‌ای داشته باشند.
در مجموع رسانه‌ها می‌توانند با عملکردی مسئولانه به تقویت همبستگی اجتماعی، وفاق ملی، هویت ایرانی و احساس تعلق به وطن کمک کنند. این مسئولیت در شرایط خاص باید با حساسیت و جدیت بیشتری دنبال شود.
هنگام خطر ایران یکدل می‌شود؛ رمز همبستگی از جنگ تا بحران
در شرایط جنگی چگونه می‌توان همبستگی ملی را فارغ از شایعات تقویت کرد؟
صفری شالی: ما تجربه جنگ تحمیلی را داشتیم. در جنگ تحمیلی همان‌طور که می‌دانیم ما شاهد بالاترین سطح سرمایه اجتماعی بودیم. سرمایه اجتماعی شامل اعتماد متقابل اجتماعی در ۲ سطح اعتماد مردم به یکدیگر و اعتماد به حاکمیت و نیز مشارکت اجتماعی و وجود پیوندها با القائات اجتماعی بودیم. لذا تجربه جنگ تحمیلی به ما نشان داد که وجود سرمایه اجتماعی چگونه می‌تواند آن احساس همبستگی ملی و حمایت از تمامیت ارضی کشور را بالا ببرد.
امروزه نیز این وظیفه بر عهده گروه‌های مختلف، از نهاد حاکمیت گرفته تا نهاد نخبگانی، ورزشکاران، هنرمندان، افرادی که اهل رسانه هستند و افرادی که به تولید محتوا اقدام می‌کنند، قرار دارد. همه این‌ها باید این وظیفه را در قبال کشور خود، هویت ایرانی و هویت اسلامی خود داشته باشند.
اگر ما با توجه به تمامی دیدگاه‌های مختلفی که داریم، مبحث تمامیت ارضی را به‌عنوان نقطه عطف خود، به‌عنوان یک نقطه کانونی مدنظر قرار بدهیم، همبستگی ملی می‌تواند موجب نظم و وفاق اجتماعی و جلوگیری از هر نوع اقدامات تخریب‌گرایانه علیه مردم کشور شود.
دکتر شفیعی کدکنی متنی منتشر کردند با عنوان «ایران از پا نمی‌افتد و ...» اینگونه چهره‌ها در چنین شرایطی چگونه باعث تقویت همبستگی ملی می‌شود؟
صفری‌شالی: یک نکته کوتاه دیگر این است که همان‌طور که استاد شفیعی کدکنی اشاره کردند که «ایران از پای نمی‌افتد، می‌تپد و چو ققنوس از خاک خود برمی‌خیزد» باید اشاره کنم که ایران و ایرانی از پای نمی‌افتد. یعنی ما یک هویت کلانی داریم به نام ایران که هر ایرانی خود را بخشی از این ایران می‌داند. لذا چون هر کدام از ما این احساس تعلق را نسبت به ایران داریم همیشه نسبت به وطن خود احساس مسئولیت داشته و حفظ تمامیت ارضی خود را به عنوان بخشی از وظیفه فردی، اجتماعی و ملی خودمان قلمداد می‌کنیم.
/ انتهای پیام /
منبع: خبرگزاری ایرنا
