آن سوی خنده‌های جوکر

گروه فرهنگ و هنر «سدید»؛ فیلم پیش از آنکه بر روی پرده برود، تمام جهان را درگیر خود کرد؛ همزمان رسانه‌ها با آب و تاب از آن صحبت می‌کردند. کمتر اتفاق می‌افتد که از بین صدها فیلمی که هرسال در ایالات‌متحده تولید می‌شوند، اثری بتواند در این حد ذهن جهان را به خود مشغول کند. تلاطم‌های رسانه‌ای پس از اکران آخرین ساخته جدید تاد فیلیپس نیز ادامه یافت. در نخستین روزهایی که «جوکر» در ایالات‌متحده اکران می‌شد، CNN در یک گزارش خبری از اعزام نیروهای پلیس فدرال لس‌آنجلس برای کنترل خشونت احتمالی در سطح شهر خبر داد. اما علت چیست؟ چرا برخی معترضان در کشورهای مختلف خود را شبیه جوکر در می‌آورند؟ آیا اهدافی در پشت پرده دنبال می‌شود؟ این فیلم چه اثراتی بر جامعه ایرانی می‌تواند داشته باشد؟

 

 

 

فیلم جوکر (Joker) اثری سینمایی است که در ژانر تریلر روانشناختی به نویسندگی و کارگردانی تاد فیلیپس ساخته شده و در سال ۲۰۱۹ اکران گردیده است. شخصیت اصلی فیلم الهام گرفته از شخصیت ابرشرور جوکر بوده که یکی از شخصیت‌های دی سی کامیکس به شمار می‌رود. ماجرای فیلم در سال ۱۹۸۱ در شهر گاتهام سیتی می‌گذرد. گاتهام سیتی نام شهری خیالی در آمریکا است که در کامیک‌های دی‌سی کامیکس خلق شده است و ماجرای بتمن نیز در همین شهر می‌گذرد. برخی معتقدند که این شهر تداعی کننده فضای نیویورک سیتی بوده و از ان الهام زیادی گرفته است. فیلم جوکر، زندگی آرتور افلک را روایت می‌کند؛ افلک مبتلا به نوعی بیماری عصبی است که توان کنترل احساسات خود را ندارد و به عنوان یک دلقک تبلیغاتی در جایی کار می‌کند. بیماری ذهنی او باعث می‌شود که خنده‌های عجیب و شیطانی داشته باشد و همین مسئله در موقعیت‌های مختلف برای او دردسر‌هایی را ایجاد کرده است. همین دردسر‌ها به تدریج زندگی آرتور را هر لحظه بیشتر در سراشیبی فرو می‌برند و جامعه نیز به جای آن که با وی همراهی و همدلی داشته باشد، او را بیشتر در مصائبش فرو برده و تنها می‌گذارد. وی که مردی ساده دل است، آرزو دارد که روزی به کمدینی معروف تبدیل شود؛ اگرچه به واسطه اتفاقاتی تا حدی به آرزویش نزدیک می‌شود و حتی این آرزو تحقق می‌یابد، اما حوادث دیگری که در زندگی برایش رخ می‌دهد، او را به فردی انتقام جو تبدیل می‌سازد؛ حوادثی همچون ضرب و شتم توسط چند نفر اراذل و اوباش، اطلاع از هویت پدر واقعی اش و بیماری روانی مادرش در دوران جوانی، روابط و احساسات عاشقانه و ظلم و ستم‌هایی که در جامعه به انحاء مختلف در حق وی روا داشته می‌شود. افک در حقیقت کمدین شکست خورده‌ای است که اتفاقات تلخ و ناخوشایندی را در زندگی اش تجربه می‌کند و در نهایت به یک قاتل تبدیل شده و جنایت‌های متعدد و وحشتناکی را مرتکب می‌شود. جنایت‌های افلک تمام شهر را به هم می‌ریزد و عنوان جوکر نیز اشاره به نامی دارد که وی پس از تبدیل شدن به یک جنایتکار با آن شناخته می‌شود. مدت زمان فیلم، ۱۲۱ دقیقه است و رده سنی تعیین شده، افراد بالای ۱۷ سال هستند.

**دی سی کامیکس (DC Comics) یک شرکت قدیمی و با سابقه آمریکایی و یکی از شرکت‌های زیرمجموعه کمپانی برادران وارنر بوده که در سال ۱۹۳۴ تاسیس شده است. نام دی‌سی مخفف کمیک‌های کارآگاهی (Detective Comics) است. محصولات این شرکت کتاب‌های کمیک و مجموعه داستان‌های مصور هستند که در مجموع دنیایی خیالی را خلق می‌کنند. در این دنیای خیالی شخصیت‌های ابر قهرمانی و ابرشرور وجود دارند و محصولات در ژانر‌های ابرقهرمانی، خیال پردازی، ماجراجویی، علمی-تخیلی، ترسناک و اکشن تولید می‌شوند. وی، بتمن، سوپرمن، واندر وومن، فلش، گرین لانترن، نایت وینگ، آکوامن و گرین ارو از جمله شخصیت‌های مشهوری هستند که توسط شرکت دی سی کامیکس خلق شده اند. داستان‌های کامیک دی‌سی عمدتا در در دنیای خیالی دی‌سی اتفاق می‌افتند که گروه‌های مختلفی مانند لیگ عدالت، جوخه انتحار، تایتان‌های نوجوان. از افراد ابرشرور این داستان‌ها می‌توان به جوکر، لکس لوتر، دارک‌ساید، زن گربه‌ای، سینسترو، برینیاک، بلک ادم، رأس‌الغول و دث‌استروک در آن حضور دارند و داستان‌ها را به پیش می‌برند.

** دنیای سینمایی دی سی یا دنیای توسعه یافته دی سی (DC Extended Universe) در اصطلاح به مجموعه فیلم‌های ابرقهرمانی آمریکایی گفته می‌شود که در یک دنیای مشترک خلق شده اند. عناصر داستانی، بازیگران و شخصیت‌های فیلم‌های دنیای سینمایی دی سی با یکدیگر مشترک بوده که برگرفته از شخصیت‌های کمیک‌های دی سی کامیکس هستند و توسط کمپانی برادران وارنر منتشر می‌شوند. کار ساخت فیلم‌های سینمایی دنیای دی سی از سال ۲۰۱۳ با فیلم «مرد پولادین» آغاز شده که تاکنون هفت فیلم منتشر شده و بیش از ده فیلم دیگر نیز در دست ساخت قرار دارد. بتمن در برابر سوپرمن: طلوع عدالت (۲۰۱۶) و جوخه انتحار (۲۰۱۶) دومین و سومین فیلم در این دنیا به‌شمار می‌روند. «زن شگفت‌انگیز» (۲۰۱۷)، «لیگ عدالت» (۲۰۱۷)، «آکوامن» (۲۰۱۸)، «شزم!» (۲۰۱۹)، «جوکر» (۲۰۱۹)، «پرندگان شکاری» (۲۰۲۰) و «زن شگفت‌انگیز ۱۹۸۴» (۲۰۲۰) فیلم‌های بعدی هستند که در دنیای سینمایی دی سی منتشر شده و یا قرار است که انتشار یابند. هنری کویل، بن افلک، گل گدوت، ازرا میلر، جیسون موموآ و ری فیشر از جمله بازیگرانی هستند که در مجموعه فیلم‌های پروژه دی سی در چندین فیلم نقش آفرینی خواهند کرد. در حال حاضر جف جانز، جان برگ و بن افلک به عنوان تهیه‌کنندگان اجرایی فیلم‌ها بر روند ساخت فیلم‌ها، تولید و داستان‌ها نظارت می‌کنند. گفتنی است بن افلک، کارگردانی فیلم سینمایی آرگو (۲۰۱۲) را که روایتی ضد ایرانی از ماجرای تسخیر سفارت آمریکا در ایران بوده را نیز برعهده داشته است.

۲- نگاهی به حواشی فیلم

جوکر برای اولین بار در هفتاد و ششمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز اکران شد. این فیلم را باید نخستین اثر سینمایی کامیک بوکی دانست که توانسته در جشنواره ونیز، عنوان «بهترین فیلم» را از آن خود کرده و شیر طلا را کسب کند. جشنواره ونیز که تاکنون این عنوان را به فیلم‌هایی اختصاص می‌داد که جنبه هنری آن‌ها بسیار برجسته باشد، در این انتخاب همه را شگفت زده کرد. این فیلم همچنین رکورد‌هایی همچون ۴۴امین فیلم پرفروش تاریخ سینما، هفتمین فیلم پرفروش سال ۲۰۱۹ و پرفروش‌ترین فیلم درجه R. تاریخ سینما را نیز به خود اختصاص داده است. از دیگر حواشی فیلم، هشدار‌ها و جنجال‌های نهاد‌های امنیتی پیش از اکران بود؛ پیش از اکران عمومی فیلم، پلیس ایالات متحده به تماشاگران هشدار داد که با هرگونه آشوب پس از تماشای فیلم برخورد خواهد کرد. یکی از دلایل این پیش بینی امنیتی، اتفاقی بود که چند سال قبل در زمان اکران فیلم «شوالیه تاریکی برمی خیزد» (The Dark Knight Rises) رخ داد که در آن در یکی از سالن‌های نمایش فیلم، تیراندازی مرگباری به وقوع پیوست و تعداد زیادی از تماشاگران کشته شدند. همچنین سینما‌های نمایش دهنده نیز به همراه داشتن نقاب‌ها و وسایل جوکر به هنگام تماشای فیلم را ممنوع اعلام کردند.

۳- تحلیل روانشناختی و جامعه شناختی فیلم

آرتور افلک در فیلم جوکر انسانی است که در ارتباط با دیگران مهربان است و دل ساده‌ای دارد. او که به دلیل بیماری عصبی عجیبش توان کنترل خنده‌های خود را ندارد، همواره کارتی را با خود به همراه دارد که روی ان نوشته: «از خنده‌های من ناراحت نشوید، من بیمارم!». به این ترتیب کارگردان درصدد است به مخاطب ثابت کند که آرتور افلک به هیچ عنوان فردی شرور نبوده و در ذات خود انسان مهربان و با عاطفه‌ای است، اما دیگران گویی مهربانی او را نمی‌بینند و حتی فرصتی را برای دیدن آن به خود نمی‌دهند. فضای شهر خیالی گاتهام، فضایی سرد، بی روح و مملو از فساد است که در آن افراد قوی، افراد ضعیف را مورد ظلم قرار داده و روز به روز به سختی‌ها و مصائب بیشتری گرفتار می‌شوند. در چنین فضایی است که شخصیت آرتور، لطمه‌های روحی زیادی می‌بیند و به دلیل مشکلات روانی خود همواره مورد خشونت سایرین قرار می‌گیرد. او هرگز نمی‌تواند در مسیر اهداف خود گام بردارد و همواره ابزاری برای خوشگذرانی و تمسخر محسوب می‌شود. تمام این موارد دست به دست هم می‌دهند تا در نهایت آرتور به درجه‌ای از استیصال رسیده و از همه جا ناامید شود. وی که زمانی فردی اجتماعی و خانواده دوست بود، به نقطه‌ای می‌رسد که از ارتکاب هیچ جنایتی باکی ندارد. چنین شخصیتی البته وقتی در عرصه رسانه و سینما بازنمایی می‌شود، پیامد‌های وحشتناکی را برجای خواهد گذاشت؛ ساده‌ترین پیامد‌ها آن است که افرادی با سرنوشت و وضعیت مشابه آرتور، به خود حق انتقام از دیگران را می‌دهند. درواقع فیلم با به تصویر کشیدن چنین سرنوشتی به مخاطبان اینگونه القا می‌کند که وضعیت آرتور یک حالت طبیعی و معلول علل مشخصی است و هرکس دیگری هم که در چنین جایگاهی و در معرض چنین علل و اتفاقاتی قرار بگیرد، اگر دست به چنین جنایت‌هایی بزند، چندان نباید او را سرزنش کرد. درواقع فیلم به جای آن که رویکرد تقبیحی به جنایت‌های جوکر داشته باشد، منفعلانه اتفاقات وحشتناک رخ داده را می‌پذیرد و آن‌ها را مجموعه‌ای از نتایج طبیعی قلمداد می‌کند؛ روشن است که در چنین نگاهی اختیار و اراده انسان به حاشیه می‌رود و انسان بر عمل خود هیچ گونه کنترلی نخواهد داشت. اما آرتور یک مورد به خصوص است؛ فیلم قصد ندارد که زندگی آرتور افلک را به صورت نمادین روایت کرده و یا او را نماینده قشری خاص بداند؛ هرچند که افراد زیادی همانند او وجود دارند که می‌توانند اقدامات او را هضم کنند و حتی از آن دفاع کنند. صحنه‌ای که هواداران آرتور همانند یک قهرمان از او استقبال کردند، القا کننده این مسئله نیست که آرتور نماینده اقشاری از جامعه واقعی است که به نقطه‌ای شبیه به آرتور رسیده اند؛ بلکه صرفا ماجرا را در همان فیلم محدود کرده و آن‌ها را به مثابه طرفدارانی عام نشان می‌دهد. اگرچه این اقدامات او به مرور منجر به شورش مردم فقیر علیه ثروتمندان در گاتهام می‌شود، اما نوک پیکان اعتراض و تهدید مشخصا هیچ قشر یا گروه مشخصی را نشانه نگرفته است. فیلم به هیچ عنوان مشخص نمی‌کند که چه گروه‌ها و اقشاری وضع فعلی را به وجود آورده اند. به همین خاطر برخی منتقدان این فیلم را علیه سرمایه داری نمی‌دانند. حتی خود کارگردان هم در جایی اظهار داشته که جوکر مطالعه موردی یک شخصیت است. باید توجه داشت که فیلم‌های دنیای سینمایی دی سی عمدتا زمینه‌ای تاریک و رویکردی واقع گرایانه دارند و در طراحی صحنه‌ها از سایه‌های بلند و ترکیب رنگ‌های سرد استفاده زیادی شده است. این ویژگی‌ها در مجموع هویتی مستقل را برای این مجموعه فیلم‌ها به وجود آورده اند؛ به خصوص آن که مضامین فیلم‌ها نیز روانشناسانه است. لارنس شِر، تصویربردار فیلم جوکر در گفتگویی با مجله فوربْس گفته بود: «ما به دنبال فرصت‌هایی می‌گشتیم تا کوچکی و عدم اهمیتِ آرتور در نسبت با فضایی بزرگ را نشان دهیم؛ فرصت هایی، که از منظر روانشناختی، ما را به سوی جهان آدمی می‌کشاند که در شهر، به چشم کسی نمی‌آید». جاش وایس، یکی از نویسندگان کمپانی مارول می‌نویسد که حضور «انبوهِ زباله ها، گرافیتی‌ها و سالن‌های نمایش فیلم‌های پورن» در گاتهام سیتیِ تاد فیلیپس «بازتابی مادی ست از وضعیت روانیِ رو به زوالِ شخصیت اصلی فیلم». همین رویکرد را می‌توان در تحلیل موسیقی متن فیلم نیز به کار بست. خشونت فیلم جوکر، خشونتی پنهان است که می‌تواند به طور آرام و نامحسوس تاثیرش را بر جهان بینی تماشاگران بگذارد.

 

 

 

۴- تحلیل‌های ارائه شده درباره فیلم

فیلم جوکر در رسانه‌ها بحث‌های زیادی را به دنبال داشته است. هم موافقان فیلم و هم مخالفانش استدلال‌های خاص خود را برای مواضعشان دارند. جدال‌های صورت گرفته درباره فیلم جوکر بیشتر بر پیام‌های القایی فیلم و تاثیراتی که می‌تواند بر ذهن تماشاگران داشته باشد، متمرکزند. رسانه‌های مروج اندیشه لیبرالیسم روی خوشی به فیلم نشان نداده اند و حتی دیدن آن را خطرناک دانسته اند. البته سازندگان، در پاسخ به این دست انتقادات گفته اند که جوکر، تنها و تنها یک فیلم است و در پی تحریک و یا القای فکر‌های موذیانه به جامعه نیست. اما جریان‌های چپ با داشتن نگاهی تاریخی و مرتبط دانستن وضعیت به تصویر کشیده شده در فیلم با سیاست‌های ایالات متحده، ارزیابی مثبتی از فیلم داشته و معتقدند که فیلم نگاهی انتقادی به وضع کنونی دارد. اما نمی‌توان واکنش‌ها و تحیلیل‌ها را صرفا در این دسته بندی دوگانه جای داد. در این بخش به برخی از تحلیل‌ها اشاره خواهد شد.

۴-۱- جوکر علیه سرمایه داری است

برخی تحلیل‌ها که عمدتا رویکرد چپ گرایانه نیز دارند، فیلم جوکر را نوعی اعتراض سیاسی علیه سرمایه داری ایالات متحده دانسته و آن را نمادی برای مقابله با بی عدالتی در جهان به شمار آورده اند. در این دسته از تحلیل‌ها به تبعیض‌هایی که در حق جوکر به عنوان یک شهروند روا داشته می‌شود، توجه شده و فقر او که حتی از عهده پرداخت هزینه روانشناس خود ناتوان است، نماد انسان‌های استثمار شده توسط نظام سرمایه داری به حساب می‌آید. در این دسته از تحلیل‌ها به پایان فیلم اشاره می‌شود که در آن توماس پین کشته می‌شود؛ بر این اساس توماس پین و همسرش نماد بورژوازی فاسد و رانت خواری محسوب می‌شوند که با گلوله معترضان، زندگی آن‌ها خاتمه می‌یابد.

۴-۲- جوکر مدافع سرمایه داری است

گروهی از تحلیلگران جوکر را نه تنها علیه سرمایه داری نمی‌دانند، بلکه آن را در راستای سیاست‌های سرمایه داری نیز قلمداد می‌کنند. مهم‌ترین استدلال این دسته آن است که اولا این فیلم را کمپانی‌های بزرگ فیلم سازی ساخته اند؛ کمپانی‌هایی که خود در بازار‌های مالی ایالات متحده نظیر وال استریت حساب‌های مالی داشته و یا بخشی از سرمایه هنگفت خود را در کارخانه‌های اقتصادی و نظامی به کار بسته اند؛ بنابراین منطقی نیست که چنین کمپانی‌هایی فیلمی را علیه خود بسازند و آن را برای تمام کشور‌های جهان تبلیغ و عرضه کنند. استدلال دیگر این عده آن است که چرا از بین فیلم‌های زیادی که هر سال در ایالات متحده ساخته می‌شود، باید فیلم جوکر تا این حد برجسته شود و در عرصه رسانه برای آن تبلیغات فراوان صورت گیرد؟

۴-۳- مخاطب جوکر کشور‌های جهان سوم اند

دسته‌ای از کسانی که فیلم را مدافع نظام سرمایه داری می‌دانند، معتقدند که فیلم جوکر، معترضان را افرادی روانی و بیمار به حساب می‌آورد و در مقابل، اگرچه فساد سرمایه داران را نشان می‌دهد، اما آن‌ها را به طور مطلق بد نمی‌داند. برای نمونه رابرت دنیرو را می‌توان نماینده سرمایه داران خوب و مظلوم در فیلم دانست. بر این اساس این عده معتقدند که جوکر، نماینده مردمانی از کشور‌های جهان سوم است که علیه فشار‌های اقتصادی و اجتماعی شورش می‌کنند. این عده معتقدند که ساخت این فیلم بیشتر جنبه‌ای نمایشی داشته و به نوعی می‌تواند به عنوان راهنمای عملی برای مردمان جهان سوم در جهت شورش علیه نظام‌های سیاسی به کار گرفته شود. به باور این دسته از تحلیلگران، سابقه سینمای غرب نشان می‌دهد که همواره از قبل برای به وقوع پیوستن اتفاقات بزرگ جهانی زمینه سازی کرده است و سعی داشته ذهنیت‌ها را در راستای مطلوب خود شکل ببخشد. به همین خاطر فیلم جوکر را نیز می‌توان به مثابه یکی از آثاری دانست که درصدد است برای تحولات آینده مورد نظر ایالات متحده، زمینه سازی کند.

۴-۴- جوکر مبلغ آنارشیسم است

برخی معتقدند که جوکر در پی ترویج آنارشیسم است؛ البته تفسیر این عده از آنارشیسم چندان عمیق و درست نیست و آن را مترادف هرج و مرج طلبی می‌دانند. بر این اساس فیلم جوکر را فیلمی به حساب می‌آورند که افراد را به آشوب‌های آشکار تشویق می‌کند. آشوب‌هایی که انگیزه اصلی آن‌ها دیده نشدن شخص توسط دولت و جامعه است. اینکه گفته شود این فیلم نوعی هرج و مرج طلبی را ترویج می‌دهد، گزاره‌ای صحیح است؛ اما نباید هرج و مرج طلبی را نشانه‌ای از دفاع فیلم از آنارشیسم به حساب آورد. در عوض می‌توان گفت که فیلم روایتی از یک جامعه طبقاتی است که برخی در آن سرخوش و بی درد و برخی دیگر زندگی پر از رنج و مصیبت باری دارند. از این نظر که فیلم، نگاهی انتقادی به چنین جامعه‌ای دارد، می‌توان رگه‌هایی از آنارشیسم را در آن پیدا کرد.

** عمدتا آنارشیسم به هرج و مرج گرایی و آشوب طلبی ترجمه می‌شود؛ اما باید گفت که ترجمه درست این کلمه بیانگر نوعی نظام سیاسی عاری از دولت و طبقات است. در این بیان، نیاز‌های اجتماع از طریق نوعی همکاری داوطلبانه تامین می‌شود. آنارشیسم در زبان سیاسی به معنای نظامی اجتماعی و سیاسی بدون دولت، یا به طور کلی جامعه‌ای فاقد هرگونه ساختار طبقاتی یا حکومتی و سلسله مراتب قدرت است. آنارشیسم یک جامعه و نظامی است که در آن استعداد‌های انسانی بدون محدودیت و موانع فرهنگی، طبقاتی، دولتی و اجتماعی شکفته شده و انسان از اسارت انسان آزاد می‌شود. آنارشیسم خود شاخه‌های مختلفی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به آنارشیسم کمونیست، آنارشیسم سندیکاگرا، آنارشیسم فردگرا، آنارشیسم دینی و آنارشیسم فمینیست اشاره کرد. هیوود در کتاب سیاست خود می‌نویسد: «آنارشیسم که در آثار متفکرانی مانند پی‌یر ژوزف پرودون، ویلیام گادوین، میخائیل باکونین، پیوتر کروپوتکین آشکار شد، با اعتقاد به امکان نظم در وضع طبیعی، اقتدار را عامل اصلی مشکلات جوامع تلقی می‌کرد و بر اساس ایدة اقتدار‌ستیزی، خواهان الغای قانون و انحلال حکومت بود. در واقع، آنارشیست ها، با اتکا به تعریفی خوشبینانه از انسان، تهدیدِ بی‌نظمی و ناامنی در اجتماع طبیعی را به عنوان مبنایی که معمولاً در اثباتِ ضرورتِ اقتدار و اطاعت و ابزار آن یعنی حاکمیت، سلسله مراتب، قانون، مجازات و مانند آن مورد استناد بود، انکار کردند. اما آنارشیسم هرگز به یک مکتب فلسفه سیاسی هم، چون لیبرالیسم، سوسیالیسم و مانند آن تبدیل نشد و هرگز موفقیتی به دست نیاورد و هیچ جامعه یا ملتی از اصول آنارشیستی الگو برداری نکرد».

۴-۵- جوکر درباره وقایع و شخصیت‌های سیاسی است

برخی معتقدند که فیلم جوکر درباره ترامپ ساخته شده است. غالب این دسته از تحلیلگران توماس وین (شهردار گاتهام) را تداعی کننده خصائص ترامپ می‌دانند. برخی از دیگر افرادی که سعی دارند در دنیای واقعی ایالات متحده ما به ازایی برای کاراکتر‌ها پیدا کنند، از روسای جمهور دیگر نظیر ریگان و اوباما نام می‌برند. البته این تحلیل‌ها را نمی‌توان چندان دقیق دانست؛ به خصوص تحلیل‌هایی که با تمرکز بر ترامپ ارائه می‌شوند؛ زیرا سیاستگذاری برای فیلم جوکر و ساخت آن یک امر کوتاه مدت نبوده و از مدت‌ها پیش در دستور کار قرار داشته است. به نظر می‌رسد که این دسته از تحلیل‌ها بیشتر ژورنال بوده و با هدف فضاسازی رسانه‌ای و نقد سیاست‌های ترامپ خود را با فیلم جوکر گره زده اند تا بهتر بتوانند توجه‌ها را به خود جلب کنند. تحلیلگر سایت رادیو فردا می‌نویسد: «فیلم برخی دلالات سیاسی دارد از آن جمله لحظه‌ای‌ست که روانپزشک آرتور به او خبر می‌دهد که با کاهش بودجه خدمات درمانی، دیگر نه می‌تواند داروی رایگان بگیرد و نه ویزیت رایگان شود؛ «آن‌ها تف هم کف دستت نمی‌اندازند». تمام سه سال ریاست جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا به جنگ و جدال بر سر بیمه رایگان دولتی برای اقشار فرودست جامعه و عزم و تلاش دولت فدرال برای کاهش بودجه آن گذشت. «بیمه رایگان برای همه» شعار اصلی کمپین‌های انتخاباتی برنی سندرز و و الیزابت وارن هم هست که عدم برخورداری ده‌ها میلیون نفر از بیمه خدمات درمانی را یک بحران اجتماعی و از نشانه‌های نابرابری حقوقی مردم آمریکا می‌دانند. اما جوکر در لایه‌های پنهان خود با جنبش‌های خواهان عدالت اجتماعی همدلی نشان نمی‌دهد؛ سهل است که حتی فیلمی ضدعدالت اجتماعی‌ست. از نظر برخی تحلیلگران وقایع فیلم می‌تواند اشاراتی هم به جنبش تسخیر وال استریت داشته باشد؛ گاتهام سیتی را نمادی از نیویورک سیتی می‌دانند، شهری که فساد و بی‌رحمی دیگر با تار و پودش آمیخته و جرم و جنایت آسمانش را تیره ساخته است. شهر در انتظار یک سوپرقهرمان برای نجات و رستگاری است، اما جوکر ظهور می‌کند و با قتل سه نفر از کارمندان شرکت سرمایه‌گذاری وِین، نماد ثروت و قدرت در گاتهام سیتی، فرودستان و حذف‌شدگان اجتماعی را شهامتی برای ابراز وجود می‌بخشد. فرودستان با ماسک جوکر بر صورت‌های خود خیابان‌های شهر را تسخیر می‌کنند. تسخیر وال استریت آرزوی این جنبش عدالت‌خواهانه و ضد فرهنگ سرمایه‌داری بود، اما جوکر شخصیتی اسکیزوفرنیک است که با قتل و آدم‌کشی برکشیده شده. شورشی هم که به راه انداخته کور است و خشونت‌آمیز. «ثروتمندان را بکشید»؛ این پلاکارد در دست شورشیان بدجوری جلوی چشم است، گواین که هشدار می‌دهد هرج و مرج طلبی و انتقام‌جویی در ذات اعتراضات فرودستان و محذوفان از اجتماع نهفته است».

۴-۶- جوکر فضایی برای تخلیه روانی جوامع آمریکازده است

جوکر، فرزند نامشروع نهاد ثروت و قدرت یا فرزند سرراهی جامعه فاسد و رسانه اغواگر است، شخصیتی تحقیر شده، مطرود و تنها با بیماری روانی که ریشه در کودکی او داشته و مشخصه روشن آن خنده‌های کشدار و هیستریک است. جوکر که زیر چرخ دنده‌های خشن این جامعه در حال له شدن است گام به گام از شخصیتی بیمار، اما بی‌خطر تبدیل به شروری خطرناک می‌شود و برای رهایی از این زبونی ممتد و به دست آوردن چیزی که شایسته‌اش است، دست به جنایت و قتل می‌زند. جوکر نمی‎خندد بلکه همه احساسات خود را با خنده بیان می‌کند او کمدی شو که در آن همه می‌خندند را تراژدی می‌داند و آشوبی که هیچ کس نخندد، اما بیندیشند را کمدی، او در پی آن است که مرگش نسبت به زندگی‌اش با درکش سازگارتر باشد، او به فردا فکر نمی‌کند، چون چیزی برای از دست دادن ندارد، اما جامعه و قدرت فاسد آمریکایی، ثروت نامشروع و رسانه اغواگر را برنمی‌تابد و جز به ویرانی فکر نمی‌کند. بر این اساس جوکر، می‌تواند فضایی برای تخلیه روانی جوامع آمریکازده عصبی گرفتار در هزار توی فساد ناشی از افسارگسیختگی زر و زور وتزویر و یا زنگ خطری برای حاکمیت‌های سرخوش و غافل از رنج مردم باشد.

۴-۷- جوکر بازتاب جامعه کنونی آمریکا است

مایکل مور مستندساز مشهور آمریکایی که با آثاری، چون بولینگ برای کلمباین (Bowling for Columbine) و فارنهایت ۹/۱۱ (Fahrenheit ۹/۱۱) یکی از شناخته شده‌ترین مستندسازان دنیا است، دفاعیه‌ای درباره فیلم منتشر کرده است. مور به مسائلی که در جدیدترین اثر تاد فلیپس نمایش داده شده اشاره نموده و دلیل اصلی دفاع او از این اثر به هنگام بودن و متناسب بودن فضای فیلم نسبت به وضعیت فعلی ایالات متحده است. این مستندساز آمریکایی این ایده که باید از خشونت جوکر ترسید را دست می‌اندازد و معتقد است در شرایطی که خشونت واقعی بیرون سالن‌های سینما روز به روز در حال افزایش است حرف زدن از خشونت این اثر سینمایی که بازتاب وضعیت فعلی است بی معنا به نظر می‌آید. مور درباره اینکه دیدن فیلم جوکر می‌تواند برای جامعه خطرناک باشد می‌نویسد: «ندیدن این فیلم می‌تواند خطر بزرگتری برای جامعه در پی داشته باشد. به این خاطر که داستان فیلم و مسائلی که مطرح می‌نماید به قدری عمیق و لازم است که اگر خود را از نبوغ این اثر هنری محروم کنید از آینه‌ای که این فیلم همچون یک هدیه روبرومان قرار داده محروم خواهید شد. بله در این آینه یک دلقک آزرده وجود دارد، اما او تنها نیست. ما هم درست کنارش ایستاده ایم. جوکر یک فیلم کمیک بوکی نیست. فیلم در سال ۱۹۷۰ در گاتهام/ نیویورک سیتی مرکز همه شرارت‌ها در جریان است: ثروتمندانی که بر ما حکم رانی می‌نمایند، بانک‌ها و شرکت‌های بزرگی که ما در خدمت شان هستیم، رسانه‌هایی که به شکل روزانه یک رژیم خبری خاص را که معتقدند باید جذب کنیم به ما ارایه می‌دهند؛ بنابراین مایکل مور تعبیری سیاسی-اجتماعی از جوکر دارد و معتقد است خشونت و فضای فیلم به درستی و به دقت بازتاب وضعیت فعلی آمریکا و دنیا است. مور که بخاطر عقاید چپ گرایانه معروف است در یکی از مستند‌های مشهورش به فرهنگ حمل اسحله، لابی‌های قدرت پشت این موضوع و عوارض آن بر جامعه آمریکا پرداخته و در دیگر مستند شناخته شده اش نشان می‌دهد چطور رسانه‌ها در همکاری با جمهوری خواستار یک فضای ترسناک رسانه‌ای را برای توجیه حمله آمریکا به کشور‌های خاورمیانه ایجاد کردند. گفتنی است مور در جدیدترین ساخته خود با نگاهی انتقادی به انتخابات سال ۲۰۱۶ آمریکا و روی کار آمدن دونالد ترامپ پرداخته است.

۵- نسبت جوکر و جامعه ایرانی

داستان جوکر اگرچه در بستر زمانی و مکانی مشخص در فیلم اتفاق می‌افتد، اما قدرت تداعی بالایی برای مخاطبان در جوامع مختلف دارد. تماشاگر پس از دیدن فیلم به این موضوع فکر خواهد کرد که اساسا چنین جامعه‌ای چگونه به وجود می‌آید و چه اتفاقی می‌افتد که اشخاصی مشابه جوکر به این وضعیت روانی و کنشگری سیاسی و اجتماعی نابهنجار می‌رسند. در این میان، بیش از آن که خود فیلم اهمیت داشته باشد، جریان رسانه‌ای پشت سر آن مهم است. اگرچه تعداد فیلم‌های ساخته شده در یکسال در سینمای غرب بسیار زیاد است، اما تنها تعداد کمی از آن‌ها همانند جوکر معروف می‌شوند. به همین خاطر توجه به علل معروف شدن فیلم جوکر در کشور‌های مختلف جهان و فضاسازی رسانه‌ای دنیای غرب برای این فیلم می‌تواند به خودی خود اهمیت زیادی داشته باشد. فضای رسانه‌ای ایران نیز از این هیاهو عقب نمانده و رسانه‌های زیادی درباره جوکر تولید محتوا نموده و تحلیل‌هایی را ارائه داده اند. مهم‌ترین ادراک مخاطب ایرانی از فیلم جوکر و همسان سازی فضای فیلم با جامعه ایران در موارد زیر آمده است:
۱- در جامعه ایرانی همانند جامعه فیلم جوکر انسان ارزشی ندارد و استعداد‌های وی سرکوب می‌شود.
۲- همانند فیلم جوکر ساختار‌ها و نهاد‌ها نه تنها هیچ نقشی در بهبود وضعیت مردم ندارند، بلکه روز به روز زندگی مردم را سخت‌تر می‌کنند.
۳- این ثروتمندان هستند که می‌توانند زندگی خوب و بی دغدغه‌ای داشته باشند و فقرا محکوم به نابودی و زوال اند.
۴- مخاطب ایرانی با جوکر احساسات مشترکی دارد؛ مثل فراموش شدگی، بدی در برابر خوبی، ناامنی، تنهایی و ...
۵- در فیلم جوکر، دولت یک نهاد فاسد است و مخاطب ایرانی دولت فعلی ایران را نیز بسیار فاسد می‌داند.
۶- فیلم، آشوب را راهی برای انتقام گیری می‌داند و بخشی از مخاطب ایران نیز ممکن است تحت تاثیر این گزاره قرار گیرند.
۷- فرم اعتراضات خیابانی پس از گرانی بنزین شبیه به فرم اعتراضاتی است که در فیلم جوکر نشان داده شده است.
۸- در حال حاضر پتانسیل بالایی برای نمادسازی از جوکر در ایران وجود دارد که رسانه‌ها باید با تغییر ادراک مردم از فیلم، مانع این امر شوند.

 

 

۶- بازتاب فیلم جوکر در رسانه‌های ایرانی

درباره فیلم جوکر تولید محتوای فراوانی در قالب‌های مختلف اعم از گزارش، خبر، طنز، طرح و کاریکاتور، نقد هنری، یادداشت و تحلیل جامعه شناختی و روانشناختی و... در رسانه‌های ایرانی صورت گرفته است. در جدول زیر بعضی از مطالب مهمی که با رویکرد نقد و تحلیل در رسانه‌ها منتشر شده اند، آمده است.

 

 

۷- نمادسازی از جوکر برای معترضان در کشور‌های مختلف جهان

یکی از نکات قابل توجه درباره فیلم جوکر همزمانی اکران آن با اعتراضات جهانی در کشور‌های مختلف است. جوکر زمانی بر روی پرده سینما‌های جهان نشان داده شده که در کشور‌های مختلف جهان از جمله شیلی، هنک کنگ، لبنان، عراق، کاتالونیا، اکوادور و حتی برخی شهر‌های ایران اعتراضات اجتماعی صورت گرفته بود. دیری نگذشت که برخی معترضان خود را شبیه جوکر ساخته و عکس‌هایی را منتشر کردند. البته با توجه به اینکه در این عکس‌ها فقط شخص دیده می‌شود و نه اجتماع، این احتمال وجود دارد که یک جریان رسانه‌ای جهانی هدفمند سعی در نمادسازی از جوکر و هدایت جریان‌های آشوب در کشور‌های مختلف از این طریق دارد. با این وجود هیچ فیلمی به اندازه جوکر ۲۰۱۹ مخاطبانش را سر دوراهی و تناقض قرار نداده است. اولین نقاب پوش جوکر که در پی اعتراض به قتل جورج فلوید در آمریکا ظاهر شد؛ به‌عنوان یک آنارشیست معرفی می‌شود و فاکس نیوز قدرتمندترین رسانه راست نزدیک به پنتاگون، خبر دستگیری او را به سرعت منتشر می‌کند که خود نوعی هشدار جدی به دیگر معترضان محسوب می‌شود.  از همین رو نماد دموکراسی خواهی و قیام علیه دیکتاتور در کشورهای شرقی، به سرعت در آمریکا به چهره ضداجتماعی و نماد هرج و مرج طلبی مبدل می شود. 

در این بخش برخی تصاویر منتسب به اعتراضات در برخی کشور‌های جهان خواهد آمد.

۷-۱- جوکر در اعتراضات شیلی

 

   

 

  

۷-۲- جوکر در تظاهرات ضددولتی در هنگ کنگ

  



۷-۳- جوکر در اعتراضات لبنان

 

    




 
۷-۴- جوکر در اعتراضات عراق

 

   



۷-۵- جوکر در اعتراضات آمریکا

 

برخی عکس‌ها از اعتراضات عراق نیز نشان می‌دهند که برخی معترضان خود را شبیه جوکر ساخته اند. به علاوه، سایت اماراتی «نشنال» نیز گزارشی را درباره یک گرافیست عراقی به نام احمد شوقی منتشر نموده که در آن طرح‌های وی از تظاهرات عراق با تصاویری از جوکر ترکیب شده است و به مخاطب اینگونه القا می‌کند که فضای اعتراضات عراق نیز شبیه اعتراضات فیلم جوکر بوده و تاثیرگرفته از آن است. به نظر می‌رسد که تهیه این گزارش در کنار دیگر قرائن، تایید بر پروژه رسانه‌ای هدفمند جهانی در راستای نمادسازی از شخصیت جوکر برای آشوب‌های کشور‌های مختلف باشد.

 

/انتهای پیام/